قاعده فقهی «شَیـن»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه میبد (نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکتری دانشگاه میبد

چکیده

براساس این قاعده، قصاص عضو به جهت «شین» (عیب) است که به سبب جنایت پدید آمده است (انّما یکون القصاص من أجل الشین)، نه مجرّد قطع و جدا شدن عضو. «شین» تا کنون جایگاه خود را به مثابه یک قاعده فقهی به دست نیاورده است. بر این اساس، مسأله این جستار تحقیقی، استخراج و تأسیس قاعده فقهی شین، به عنوان قاعده­ای اساسی در باب قصاص عضو است. نوشته حاضر با ابتنای بر روش توصیفی - تحلیلی، به بیان مدارک قاعده (از جمله آیه اعتداء، روایت اسحاق بن عمّار و اجماع) و نیز تبیین ویژگی ‌های قاعده نظیر استمرار شین، فعلیّت شین، مماثلت شین پرداخته است. تنظیم قاعده ‌وار عناوین مرتبط (بر منهج و مسلک فقیهان) موجب می‌شود باب قصاص عضو به سوی ضابطه­مندی در رویّه رهنمون شود. همچنین این قاعده، از منظر فلسفه کیفری قابل تأمّل و درنگ است و هویّت امضایی و ارتکازی آن به اعتبار، انضباط و روال مندی آن کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Jurisprudential Rule of "Shin"

نویسندگان [English]

  • Ardavan Arzhang 1
  • Somayeh Aaghai nezhad 2
1 Associate Professor of Meybod University
2 PhD Student, Meybod University
چکیده [English]

According to this rule, retaliation of a limb is for the "shain" (defect) that has occurred due to the crime, not merely the cutting and separation of the limb. "Shin" has not yet found its place as a jurisprudential rule. Therefore, the question of this research is to extract and establish the jurisprudential rule of Shin, as a fundamental rule in the chapter of retaliation of limbs. Based on the descriptive-analytical method, this paper presents the evidences of the rule (including the verse of Eteda, the narration of Ishaq Ibn Ammar, and consensus and also explains the characteristics of the rule such as the continuity of Shain, the actuality of Shain, and the similarity of Shin. Organizing the related titles in the form of a rule (based on the jurists methodology) will lead the towards a disciplined practice. Moreover, this rule is worth considering from the perspective of criminal philosophy and its affirmative and customary nature contributes to its validity, discipline, and regularity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudential rule
  • Shain
  • retaliation of limbs
  • similarity

مراجع

- قرآن کریم.
- آخوند خراسانی، سید محمدکاظم (1412ق)، کفایه الاصول، ج1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- آقایی، مجید (1386)، مکاتب کیفری، تهران: خرسندی.
- ابن ‌اثیر، مبارک بن محمد (1367)، النهایه، ج2، قم: اسماعیلیان.
- ابن ‌ادریس حلّی، محمد بن منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج5، چ2 قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن ‌برّاج، قاضى عبدالعزیز (1406ق)، المهذّب، ج2، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامى.
- ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج7، چ3، بیروت: دار الفکر.
- بحرانی، شیخ یوسف (1423ق)، الدرر النجفیّه، ج2، بیروت: دار المصطفی.
- تبریزى، میرزاجواد (1426ق)، تنقیح مبانی الأحکام(القصاص)، قم: دار الصدیقه الشهیده(س).
- جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین ‌بن ‌علی (1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج10، قم: داوری.
- جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410ق)، الصّحاح، ج5، بیروت: دار العلم.
- حائری طباطبائی، سید علی (1418ق)، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل‌، ج3، قم: آل البیت(ع).
- حائری، محمد بن اسماعیل (1416ق)، منتهی ‌المقال، ج2، قم: آل البیت(ع).
- حرّ عاملى، محمد بن ‌حسن (1409ق)، تفصیل وسائل‌ الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج29، قم: آل البیت(ع).
- حسینی روحانی، سید محمدصادق (1412ق)، فقه الصّادق(ع)، ج26، قم: دار الکتاب.
- حسینی روحانی، سید محمدصادق (1429ق)، منهاج الفقاهه، ج5، چ5، قم: انوار الهدى.
- حسینی ‌عاملى، سید جواد (بی ­تا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلّامه، ج11، بیروت: دار إحیاء التراث.
- حکیم، سید محمدسعید (1427ق)، مسائل معاصره، چ2، نجف: دار الهلال.
- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1381)، خلاصه الاقوال، چ2، بی ­جا: بی ­نا.
- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1418ق)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، ج9، قم: مکتب الاعلام.
- حلّى، یحیى ‌بن ‌سعید (1405ق)، الجامع للشرائع، قم، مؤسسه سید الشهداء(ع).
- خسروشاهی، قدرت‌الله (1380)، فلسفه قصاص از دیدگاه اسلام، قم: بوستان ‌کتاب.
- خمینی(امام)، سید روح الله (1415ق)، المکاسب، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- ‌خمینی(امام)، سید روح‌الله (1421ق)، البیع، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- ‌خمینى(امام)، سید روح‌الله (1379)، تحریر الوسیله، ج2، قم: دار العلم.
- خوانسارى، سید احمد (1405ق)، جامع المدارک فی شرح القواعد، ج7، چ2، قم: اسماعیلیان.
- ‌خوئی، سید ابوالقاسم (1413ق)، محاضرات فی اصول الفقه، تقریر: محمداسحاق فیاض، ج1، قم: دار الهادی.
- ‌خوئى، سید ابوالقاسم (1422ق)، مبانی ‌تکمله المنهاج، ج42، قم: مؤسسه آثار.
- رازی، ابوالفتوح (1408ق)، روض‌ الجنان و روح ‌الجنان فی تفسیر القرآن، ج3، چ2، مشهد: آستان ‌قدس‌ رضوی.
- سبزوارى، سید عبدالأعلى (1413ق)، مهذّب الأحکام، ج29، چ4، قم: المنار.
- صدوق(شیخ)، محمد بن‌ علی بن حسین بن بابویه قمی (1413ق)، من لایحضره الفقیه،ج4، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (1415ق)، المقنع، قم: پیام امام هادی.
- طریحی، فخرالدین (1416ق)، مجمع البحرین، ج3، چ3، تهران: مرتضوی.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن‌حسن (1271ق)، الفهرست، نجف اشرف: الرضویه.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن ‌حسن (1403ق)، العدّه فی الاصول، نجف: مؤسسه آل البیت(ع).
- طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن‌ حسن (1387)، المبسوط فی فقه الامامیه، ج7، چ3، تهران: المکتبه المرتضویه.
- طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن ‌حسن (1420ق)، الخلاف، ج5، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامى.
- عمید زنجانی، عباسعلی (1382)، آیات الأحکام، تهران: علوم اسلامی.
- عمید زنجانی، عباسعلی (1388)، قواعد فقه، ج1،چ3، تهران: سمت.
- عمید زنجانى، عباسعلى (1377)، فقه سیاسى، ج3، چ4، تهران: امیرکبیر.
- غنی زاده، مهدیه؛ تولّایی، علی؛ کیخا، محمدرضا (1397)، چالش ‌های فقهی قصاص عضو در دو قلوهای به هم چسبیده، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 18، 279-304.
- فاضل ‌لنکرانى، محمد (1421ق)، تفصیل الشریعه(القصاص)، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
- فاضل ‌هندی، محمد بن‌ حسن (1416ق)، کشف اللّثام و الابهام عن قواعد الاحکام، ج11، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- کلینى، محمد بن‌ یعقوب (1407ق)، الکافی، ج5، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
- مجلسی(اول)، محمدتقی (1406ق)، روضه المتّقین،ج16، چ2، قم: مؤسسه کوشانپور.
- مجلسی(علامه)، محمدباقر (1312)، الوجیزه، تهران، بی­جا: بی­نا.
- مجلسى(علامه)، محمدباقر (1404ق)، مرآه العقول، ج19، چ2، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
- مدنی‌کاشانى، حاج‌ آقارضا (1410ق)، کتاب القصاص للفقهاء و الخواصّ، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامى.
- مظفّر، محمدرضا (1375)، اصول الفقه، ج2، چ2، قم: اسماعیلیان.
- مفید(شیخ)، محمّد بن محمد بن نعمان عکبری (1413ق)، المقنعه، قم: کنگره شیخ مفید(ره).
- مکارم شیرازى، ناصر (1422ق)، بحوث فقهیّه هامّه، قم: مدرسه الامام علی بن ابیطالب(ع).
- منتظری نجف آبادی، حسینعلى (1429ق)، مجازات‌هاى اسلامى و حقوق بشر، قم: ارغوان دانش.
- موسوی بجنوردی، سید حسن (1419ق)، القواعد الفقهیه، ج1، قم: الهادی.
- مؤمن قمّى، محمد (1415ق)، کلمات سدیده، قم: مؤسسه النشر الاسلامى.
- میرزای ‌قمی، ابوالقاسم (1413ق)، جامع الشّتات، ج2، تهران: کیهان.
- نجاشی، احمد بن علی (1418ق)، رجال النجاشی، چ6، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- نجفى(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج37 و 42، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث.
- واسطی زبیدی، سید محمدمرتضی (1414ق)، تاج ‌العروس، ج18، بیروت: دار الفکر.
- هاشمی شاهرودى، سید محمود (1433ق)، قراءات فقهیه معاصره، ج1، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع).
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 15، شماره 33
اسفند 1402
صفحه 39-68

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار