تأمّلی در الگوهای سازماندهی دادگاه‌های اداری در نظام قضایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار حقوق بین‌الملل، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

اهمیّت و تمایز دادرسی اداری نسبت به سایر انواع دادرسی علاوه ­بر ابعاد تخصّصی موضوع دعاوی اداری، به­ دلیل بعد سیاسی دعاوی یاد شده نیز هست. دیوان عدالت اداری براساس نظر برخی نویسندگان با اقتباس از الگوی دادرسی اداری فرانسه ایجاد شده است. البته تفاوت ­های قابل ­­توجّهی میان الگوی دادرسی اداری در ایران و فرانسه وجود دارد. مسأله اصلی این مقاله آن است که علل ایجاد ساختار مستقلّ از دادگاه ­های دادگستری برای رسیدگی به دعاوی اداری، تا چه حدودی در ایران وجود دارد؟ آیا برای تأمین اقتضائات دعاوی اداری، ایجاد ساختار مستقلّی برای رسیدگی به دعاوی مزبور ضروری است؟ مقاله پیش­رو با بررسی الگوهای ساختاری دادرسی اداری در کشورهای منتخب اروپایی (به ­ویژه فرانسه، انگلیس و آلمان)، امریکایی (مشخصاً ایالات متحده امریکا) و اسلامی بر مبنای جمعیّت (عربستان، مصر، ترکیه، الجزایر، پاکستان و یمن) و در انتها با تمرکز بر نظام حقوقی ایران، سعی در پاسخگویی به پرسش های فوق دارد. براساس یافته ­های این پژوهش، ایجاد ساختار مستقلّی برای دادرسی اداری عمدتاً مبتنی ­بر علل سیاسی است تا دلایل عقلی. به ­نظر می ­رسد علل و ملاحظات سیاسی موجد تشکیل ساختار مستقلّ برای دادرسی اداری تا حدود قابل­توجهی در ایران وجود نداشته و امکان رسیدگی به دعاوی اداری در ساختار قضایی واحد براساس الگوی آلمانی دادرسی اداری وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Reflection on Administrative Court Organization Models in the Judicial System

نویسنده [English]

  • Mohammad Ghasem Tangestani
Assistant Professor of International Law, Kharazmi University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The significance and distinctiveness of administrative litigation, compared to other forms of litigation, stem not only from the specialized nature of administrative disputes but also from their political dimensions. According to some scholars, the Administrative Justice Court in Iran was modeled after the French administrative litigation system. However, significant differences exist between the administrative litigation structures in Iran and France. The central question of this article is to what extent the reasons for establishing an independent structure separate from general courts for handling administrative disputes exist in Iran. Is the creation of such an independent structure necessary to address the specific requirements of administrative disputes? This study examines the structural models of administrative litigation in selected European countries (notably France, the UK, and Germany), American systems (specifically the United States), and Islamic nations based on population size (including Saudi Arabia, Egypt, Turkey, Algeria, Pakistan, and Yemen). Finally, it focuses on Iran’s legal framework to answer the aforementioned questions. The findings suggest that the creation of an independent structure for administrative litigation is primarily driven by political rather than rational considerations. It appears that the political factors necessitating an independent structure for administrative litigation are not significantly present in Iran. Thus, the resolution of administrative disputes within a unified judicial framework, based on the German administrative litigation model, is feasible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • specialized courts
  • administrative disputes
  • Administrative Justice Court
  • specialized adjudication
  • آجرلو، اسماعیل (1395)، حقوق اساسی کشورهای اسلامی، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
  • آهنگری، احسان؛ جهاندوست دالنجان، مسعود (1400)، استقلال ساختار قضائی به مثابه ابزاری اساسی در تحقق امنیت قضائی در الگوی دادرسی اسلامی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 25، 99-128.
  • اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 3.
  • امامی، محمد؛ مهستی سلیمانی (1392)، ضوابط تشخیص دعاوی قابل طرح در دیوان عدالت اداری، مجله حقوقی دادگستری، 82، 9-38.
  • بلاغی، سید صدرالدین (1358)، عدالت و قضا در اسلام، چ3، تهران: امیرکبیر.
  • بهرامی­خوشکار، محمد؛ عباس عسگری (1400)، بررسی فقهی دادرسی الکترونیک و آسیب ­شناسی آن، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 25، 129-152.
  • رستمی، ولی؛ خسروی، احمد (1392)، امکان­سنجی تدوین قانون آیین دادرسی اداری، فصلنامه دیدگاه­های حقوق قضایی، 64، 81-102.
  • رضائی­زاده، محمدجواد (1384)، محاکم اداری فرانسه و صلاحیّت آنها در رسیدگی به دعاوی اداری، تهران: مدیریت.
  • زرنگ، محمد (1381)، تحوّل نظام قضایی ایران، ج2، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • ساکت، محمدحسین (1382)، دادرسی در حقوق اسلامی، تهران: میزان.
  • صدرالحفاظی، سید نصراله (1372)، نظارت قضایی بر اعمال دولت در دیوان عدالت اداری، تهران: شهریار.
  • طباطبائی ­مؤتمنی، منوچهر (1387)، حقوق اداری، چ15، تهران: سمت.
  • طباطبائی ­مؤتمنی، منوچهر (1391)، حقوق اداری تطبیقی (حاکمیت قانون و دادرسی اداری تطبیقی در چند کشور بزرگ)، چ5، تهران: سمت.
  • فتحی، یونس؛ شفیعی سردشت، جعفر؛ مریم وهیبی فخر (1398)، نظام مطلوب دادرسی اداری در ایران، فصلنامه علمی پژوهش­های نوین حقوق اداری، 1، 94-73.
  • فرکمان، آنکه؛ توماس وگریش (1388)، دادگستری در آلمان، چ2، ترجمه: محمد صادری­توحیدخانه و حمید بهره­مند بگ­نظر، تهران: سمت.
  • کمیسیون اروپایی ارتقای عدالت (CEPEJ) (1395)، ارزیابی نظام­های قضایی اروپا در سال 2012، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوّه قضاییه.
  • محمودی، جواد (1393)، بررسی تحلیلی دادرسی اداری در حقوق ایران، چ2، تهران: جنگل.
  • مدکس، رابرت (1385)، قوانین اساسی کشورهای جهان، ترجمه: سیّد مقداد ترابی، تهران: شهر دانش.
  • میرداماد نجف آبادی، سیدعلی (1390)، نیم­نگاهی به قوانین دادرسی اداری در ایران و سیر تحولات اداری، اندیشه­های حقوق عمومی، 2، 69-88.
  • نجابت ­خواه، مرتضی (1390)، قانون دیوان عدالت اداری در نظم حقوقی کنونی، تهران: جنگل.
  • همّتی، مجتبی (1395)، حق دسترسی به دادگستری در دیوان عدالت اداری با نگاهی به نظرهای شورای نگهبان، فصلنامه دانش حقوق عمومی، 16، 128-103.
  • الیوت، کاترین؛ کاترین ورنون (1387)، نظام حقوقی فرانسه، ترجمه: صفر بیگ زاده، تهران: سمت.
  • Administrative Justice in Europe- Report for Ireland (2/2/2019), Available online at: http://www.aca-europe.eu/en/eurtour/i/countries/ireland/ireland_en.pdf
  • Hriptievschi, Nadejda, et al (2014), Specialisation of Judges and Feasibility of Creating Administrative Courts in the Republic of Moldova, LRCM.
  • Terekhova, Lyda (2014), Grounds for the Specialization of Courts and Judges in Russia, Russian Law Journal, Volume II Issue 4, 176-186.
  • The Swedish Judicial System (2015), Produced by the Ministry of Justice,
  • Winkler, Roland, Administrative Justice in Europe:The EU Acquis, good practice and recent developments (2007), University of Salzburg.
  • Woehrling, Jean-Marie (2006), Judicial Control of Administrative Authorities in Europe: Toward A Common Model, Central Commission for the Navigation of the Rhine, France.
  • Zimmer, Markus B. (2009), Overview of Specialized Courts, International Journal for Court Administration, 1-15.