ماهیت حبس و بازجویی قبل از اثبات اتهام از منظر فقه امامیه با تطبیق بر آئین دادرسی کیفری مصوب 1392

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران.

10.22075/feqh.2023.23806.2932

چکیده

در رابطه با بازداشت موقّت و بازجویی باید توجه نمود که از طرفی هنگام ارتکاب جرم، لاجرم با تحقیق، تفحّص و بازجویی از متّهمن است که می توان به احقاق حقوق موردنظر پرداخت و از سوی دیگر، با توجه به این که قرار بازداشت موقّت با حقوق و آزادی های فردی معارض است، از طرف قانونگذار محدودیتی برای اعمال آن وضع شده است. براساس ماده 217 قانون ایین دادرسی کیفری مصوب 1392، قانونگذار دو هدف مهم را ابراز نموده است: یکی علّت صدور قرارها و دیگری اهداف نظام عدالت کیفری، یعنی اجرای عدالت و برقراری نظم در جامعه. در این مقاله با توجه به مباحث نوین جرم شناسی و آرای فقهای امامیه در این مورد با روشی توصیفی- تحلیلی و با مراجعه کتابخانه ای به آثار آنها و سطوح مختلف در اتّهامات کیفری، به ادله جواز یا عدم جواز قرار بازداشت و بازجویی قبل از اثبات اتّهام پرداخته شده است. با عنایت به این که در منابع فقهی به صورت مجزّا و کامل در مورد بازجویی مطلبی بیان نشده است اما با توجه به بحثی که پیرامون حبس قبل از اثبات جرم انجام می دهیم به حکم بازجویی نیز پی خواهیم برد. بنابراین می توان گفت که قرار بازداشت موقّت در قوانین اسلامی از پشتوانه فقهی برخوردار است و فقهای زیادی به این مهمّ فتوا داده و مخالفتی با موازین فقهی ندارد، همان گونه که در قانون آیین دادرسی کیفری نیز قابل مشاهده است؛ علاوه بر این، در نظام جمهوری اسلامی ایران قوانینی که صریحاً با شرع مخالفت داشته باشد مورد تصویب قرار نمی گیرد؛ در نتیجه، این نوشتار ثابت می نماید که حکم اولیه در مورد حبس و بازجویی قبل از اثبات اتّهام، عدم جواز است مگر آن که با توجه به وجود دلیل خاص، از ذیل آن خارج گردد و این که اثرات منفی بازداشت بیش از جنبه های مثبت آن است؛ لذا ضرورت دارد آزادی متّهمان قبل از صدور حکم قطعی به عنوان اصل و بازداشت متّهمان پیش از صدور حکم قطعی به عنوان فرع در نظر گرفته شود تا با تمسّک به راهکارهای کاهش بازداشت، موارد بازداشت موقّت به حدّاقل ممکن تنزّل یافته و صرفاً در موارد ضروری و آن هم به عنوان آخرین راه حلّ مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Legitimacy of Detention and Interrogation Prior to Proof of Guilt from the Perspective of Imami Jurisprudence with Application to the Criminal Procedure Code of 2013

نویسنده [English]

  • Mohammadreza Elahimanesh
Assistant Professor of Criminal Law and Criminology, Islamic Azad University, Tehran North Branch, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Regarding temporary detention and interrogation, it is essential to recognize that while the investigation and questioning of suspects are necessary to uphold justice after a crime has been committed, temporary detention inherently conflicts with individual rights and freedoms, leading legislators to impose restrictions on its application. Article 217 of the Criminal Procedure Code of 2013 articulates two principal goals: first, the rationale behind issuing detention orders, and second, the objectives of the criminal justice system, namely the pursuit of justice and the maintenance of social order. This paper employs a descriptive-analytical approach, examining contemporary criminological perspectives and the views of Imami jurists through library research, to explore the legitimacy or illegitimacy of detention and interrogation prior to the establishment of guilt, across various levels of criminal accusations. Although classical juristic sources lack a comprehensive discussion specifically on interrogation, insights into the ruling on interrogation can be derived from the broader discourse on pre-conviction detention.
The analysis suggests that temporary detention in Islamic law has a solid jurisprudential foundation, as many jurists have issued favorable rulings that align with legal standards, a stance also evident in the Criminal Procedure Code. Moreover, in the Islamic Republic of Iran, laws that explicitly contradict Sharia are not enacted. This study therefore concludes that the primary ruling on detention and interrogation prior to proof of guilt is non-permissibility unless a specific justification applies. It also argues that the negative impacts of detention outweigh its positive aspects; thus, the presumption of freedom for suspects prior to a definitive verdict should be prioritized, with detention as an exceptional measure. To minimize temporary detention, alternative solutions should be emphasized, reserving detention as a last resort in essential cases only.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Detention
  • imprisonment
  • interrogation
  • jurisprudence
  • criminal law
  • suspect
  • آخوندی، محمود (1394)، آیین دادرسی کیفری کاربردی، تهران: میزان.
  • آشوری، محمد (1388)، آیین دادرسی کیفری، تهران: سمت.
  • آشوری، محمد (1396)، حقوق جزای عمومی براساس کتاب جایگزین های زندان یا مجازات های بینابین، تهران: پیدار.
  • ابن فهد حلّى، جمال الدین احمد بن محمد (1407ق)، المهذّب البارع، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • ابن قیّم جوزیّه، محمد بن ابی بکر (1387)، الطرق الحکمیة فی السیاسه الشرعیه، قم: تبیان.
  • اداره کل تدوین و تنقیح قوانین و مقررات ریاست جمهوری (1383)، مجموعه آیین دادرسی کیفری، ج1، تهران: معاونت پژوهش ریاست جمهوری.
  • امیرارجمند، اردشیر (1386)، مجموعه اسناد بین المللی حقوق بشر، ج1، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
  • انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1434ق)، فرائد الاصول، ج2، چاپ سنگی، بی جا.
  • تمیمی مغربى، ابوحنیفه (1385)، دعائم الإسلام، چ2، قم: مؤسسه آل البیت.
  • جبعی عاملی(شهید ثانى)، زین الدین بن على (1413ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج15، قم: مؤسسه المعارف.
  • جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1396)، دائره المعارف علوم اسلامی، ج1، تهران: کتابخانه گنج دانش.
  • حاجی ده آبادی، احمد (1390) ، تأمّلی پیرامون مجازات حبس در نظام حقوقی اسلام، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 4، 47-68.
  • حاکم نیشابوری، محمد بن عبد اللّه (1425ق) ، المستدرک، ج1، بیروت: دار الفکر.
  • حکمت، سعید (1370)، روان پزشکی کیفری، تهران: گوتنبرگ.
  • حلی(محقّق)، جعفر بن حسن (بی تا)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
  • خمینی(امام)، سید روح الله (بی تا)، تحریر الوسیله، ج1، قم: چاپخانه مهر.
  • خوانسارى، احمد بن یوسف (1429ق)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، ج7، چ2، قم: اسماعیلیان.
  • خوئی، سید ابوالقاسم (1394)، البیان فی تفسیرالقرآن، قم.
  • زمخشری، محمود بن عمر (1392)، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، ج1، بیروت: بی نا.
  • زیدان، عبدالکریم (1409ق)، نظام القضاء فی الشریعه الاسلامیه، چ2، بیروت: مؤسسه الرساله.
  • سبحانی تبریزی، جعفر (1436ق)، المبسوط فی أصول الفقه، ج3، قم: اسلامی.
  • سیوری حلّی(فاضل مقداد)، مقداد بن عبدالله (1426ق)، کنز العرفان فی فقه القرآن، ترجمه: عبدالرحیم عقیقی بخشایشى، قم: .
  • شبیری زنجانی، سید موسی (1394)، درس خارج فقه.
  • صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، مجموعه فتاوى، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • طباطبائی مؤتمنی، منوچهر (1394)، آزادی های عمومی و حقوق بشر، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
  • طباطبائی(علامه)، سید محمدحسین (1393)، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج6، بیروت: بی نا.
  • طبرسی، فضل بن حسن (1380)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، بی نا.
  • طبری ، محمد بن جریر (1400)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، چ7، بیروت، بی نا.
  • الطبسی، نجم الدین (بی تا)، موارد السجن فی النصوص و الفتاوی، قم: مکتبه الامام الاسلامی.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1377)، کتاب الخلاف، ج2، تهران: بی نا.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1388)، المبسوط فی فقه الامامیه، ج8، تهران: چاپ محمدباقر بهبودی.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1426ق)، تهذیب الأحکام، ج10، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1429ق)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، ج3، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
  • عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (1425ق)، القواعد و الفوائد، ج2، قم: مفید.
  • فخرالمحقّقین، محمد بن حسن بن یوسف (1432ق)، إیضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج3، قم: اسماعیلیان.
  • فیض کاشانی، ملامحمد محسن (1401ق)، مفاتیح الشرائع، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشى نجفى(ره).
  • کلینى، محمد بن یعقوب (1425ق)، الکافی، ج7، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  • گارو، رنه (1399)، مطالعات نظری و عملی در حقوق جزا، ترجمه: ضیاء الدین نقابت، تهران: مجد.
  • گرجی، ابوالقاسم (1398)، آیات الاحکام، تهران: میزان.
  • محقّق داماد، سید مصطفى (1379)، قواعد فقه، چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
  • معین، محمد (1383)، فرهنگ فارسی، ج1، چ21، تهران: امیرکبیر.
  • منتظرى نجف آبادی، حسینعلى (1382)، مبانى فقهى حکومت اسلامی، ترجمه: صلواتى، قم: کیهان.
  • منتظری نجف آبادی، حسینعلی (1380)، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، قم.
  • منصوری، سید مهدی (1388)، مبانی فقهی بازداشت موقّت در جرایم علیه تمامیت جسمانی، حقوق اسلامی (فقه و حقوق)، 21، 31-48.
  • مؤذن زادگان، حسنعلی (1373)، حق دفاع متّهم در آیین دادرسی کیفری و مطالعه تطبیقی آن، پایان نامه دکتری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
  • موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1408ق)، فقه القضاء، قم: کتابخانه امیرالمؤمنین.
  • موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1413ق)، فقه الحدود و التعزیرات، قم: دارالعلم مفید.
  • موسوی بجنوردی، سید محمد؛ یوسفی، زهرا (1395)، بررسی اصل اولیه بازداشت موقّت در فقه و اسناد بین المللی با رویکردی بر نظر امام خمینی(س)، متین، 71، 41-42.
  • ناصرزاده، هوشنگ (1371)، حبس و توقیف قانونی، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، ۶، 74-138.
  • ناصری مقدم، حسین؛ فتحی کته گنبدی، صادق؛ علی اکبری بابوکانی، احسان (1393)، روایی بازداشت موقّت از دیدگاه فقه اسلامی ، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 10، 211-238.
  • نجفى(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج41، چ7، دار بیروت: دار إحیاء التراث.
  • وائلی، احمد (1367)، احکام زندان در اسلام ، ترجمه: محمدحسن بکائی، تهران.