تبیین و تفکیک ماهیّت حقوقی اذن اباحه ساز و اذن نیابت ساز (اذن منشأ اباحه و اذن منشأ نیابت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای حقوق خصوصی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

2 دانشیار فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران (نویسنده مسئول)

3 دانشیار فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

10.22075/feqh.2023.28351.3377

چکیده

اذن از مفاهیم پرکاربرد فقهی و حقوقی در نظام حقوقی ایران است شناسایی و تبیین ماهیّت حقوقی اذن اولین گام در جهت تحلیل این مفهوم حقوقی و همچنین ابوابی است که اذن در آنها کارکرد دارد. شیوع کاربرد های مختلف اذن، انتخاب ماهیّتی واحد برای آن را دشوار ساخته است. نویسندگانی که به دنبال شناسایی ماهیّت حقوقی اذن بوده اند صرفاً با توجه به اباحه ساز بودن اذن، ماهیّت واحدی را برای آن تبیین نموده و سپس ماهیّت مورد نظرشان را به اذن موجود در عقود اذنی نیز تسرّی داده اند؛ در همین راستا، نویسندگان با توجه به این که اباحه مخلوق اراده است یا ناشی از حکم قانون، برخی ماهیّت اذن را عمل حقوقی یکجانبه (ایقاع) و برخی واقعه حقوقی اعلام نموده اند. ایقاع یا واقعه حقوقی دانستن اذن تنها در مواردی که در نتیجه اعطای اذن، اباحه خلق می شود صحیح به نظر می رسد، اما نمی توان آنجا که اذن منشأ نیابت قرار می گیرد یا به عبارت دیگر، آنجا که در نتیجه اعطای اذن نیابت خلق می شود (مثل عقد وکالت) همچنان ماهیّت آن را ایقاع دانست. ایقاع دانستن اذن در چنین مواردی، سبب بروز ایرادات و همچنین عدم تطبیق ماهیّت انتخابی نسبت به مصادیقی که اذن در آنها منشأ نیابت قرار می گیرد، می شود. لذا برای تبیین ماهیّت حقوقی اذن باید ماهیّت اذن منشأ اباحه را از ماهیّت اذن منشأ نیابت (اذن منشأ عقود اذنی) تفکیک نموده و به صورت جداگانه بررسی نمود. به نظر نگارندگان ماهیّت حقوقی اذن، منشأ اباحه ایقاع و ماهیّت حقوقی اذن منشأ نیابت عقد است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explanation and Distinction of the Legal Nature of Permission as a Basis for Permissibility and Permission as a Basis for Agency (Permission as the Source of Permissibility and Permission as the Source of Agency)

نویسندگان [English]

  • Alireza Abbasi 1
  • Siamak Jafarzadeh 2
  • Seyyed Mahdi Salehi 3
1 PhD student in private law, Urmia University, Urmia, Iran.
2 Associate Professor of Islamic Jurisprudence, Urmia University, Urmia, Iran (correspondence author)
3 Associate Professor of Islamic Jurisprudence, Urmia University, Urmia, Iran.
چکیده [English]

Permission (''Idhn'') is a frequently used concept in the jurisprudential and legal systems of Iran. Identifying and explaining the legal nature of permission is the first step toward analyzing this legal concept, as well as the different areas in which it plays a role. The widespread applications of permission have made it challenging to choose a single nature for it. Scholars who have aimed to identify the legal nature of permission have often focused on its permissive aspect, assigning it a single nature. They then extend this chosen nature to the permission found in ''permissive contracts.'' Accordingly, scholars have argued about whether permissive creation stems from will or legal provision; some consider permission a unilateral legal act (Iqa’), while others see it as a legal event. Viewing permission as a unilateral act or legal event seems accurate only in cases where the granting of permission results in permissiveness. However, in cases where permission becomes a source of representation—or, in other words, when permission leads to the creation of agency, as in contracts of agency—the nature of permission cannot be regarded as a unilateral act. Defining permission as a unilateral act in such cases leads to inconsistencies and fails to align the selected nature with instances where permission forms the basis for agency. Thus, to determine the legal nature of permission, it is necessary to distinguish between the nature of permissive permission and that of permission as a basis for agency (i.e., in permissive contracts) and to examine them separately. According to the authors, the legal nature of permission as a source of permissiveness is unilateral, while permission as a source of agency holds the nature of a contract.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Permission
  • Permissiveness
  • Agency
  • Permissive Contracts
  • Contract
  • Unilateral Act
  • Legal Act
  • Legal Event
  • قرآن کریم.
  • اصفهانی، محمد حسین (1419ق)، حاشیه المکاسب، ج2، قم: علمیّه.
  • امامی، سید حسن (1371)، حقوق مدنی، ج7، تهران: اسلامیه.
  • جعفری لنگرودی، مجمد جعفر (1384)، ترمینولوژی حقوق، چ15، تهران: کتابخانه گنج دانش.
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1399)، فلسفه حقوق مدنی، ج2، چ4، تهران: کتابخانه گنج دانش.
  • حسینی مراغی، سید میر عبدالفتاح (1418ق)، العناوین، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • حلّی(محقق)، جعفر بن حسن (1408ق)شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2،  قم: اسماعیلیان.
  • خمینی(امام)، سید روح الله (1410ق)، کتاب البیع، ج2، قم: اسماعیلیان.
  • خمینی(امام)، سید روح الله (1418ق)، کتاب البیع، ج1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  • خوانساری، سید احمد (1405ق)، جامع المدارک فی شرح المختصر المنافع، ج3، قم: اسماعیلیان.
  • دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت نامه دهخدا، ج2، چ2، تهران: مؤسسه انتشارت و چاپ دانشگاه تهران.
  • سادات اخوی، سید محسن (1390)، تحلیل مبانی حقوقی قرارداد پزشک و بیمار ، فصلنامه حقوق پزشکی، 19، 11-46.
  • سادات اخوی، سید محسن (1390)، ماهیّت حقوقی رابطه پزشک و بیمار و سبب ایجاد آن، فصلنامه حقوق پزشکی، 18، 11-40.
  • شهیدی، مهدی (1385)، حقوق مدنی: اصول قراردادها و تعهدات، ج2، چ4، تهران: مجد.
  • طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1414ق)، تکمله العروه الوثقی، ج1، قم: مکتبه الداوری.
  • طریحی، فخرالدین (1414ق)، مجمع البحرین، قم، اسماعیلیان
  • عابدی، محمد ؛ مرتضوی، سیده سمیه (1397)، قابلیّت توکیل اذن ولیّ قهری در عقد نکاح، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 19، 241- 262.
  • عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (1390)، اللّمعه الدمشقیه، ج2، چ40، قم: دار الفکر.
  • علی اکبری بابوکانی، احسان ؛ حکیم جوادی، محمد (1397)، واکاوی فقهی-حقوقی ماهیّت وکالت (عقد یا ایقاع مرکب)، فقه و اصول، 50/ 3، 105-125.
  • فاضل آبی، حسن (1417ق)، کشف الرّموز، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • فصیحی زاده، علیرضا (1392)، اذن و آثار حقوقی آن، چ3، تهران: مجد.
  • قاسم زاده، سید مرتضی؛ خسروی فارسانی، علی (1385)، مسئولیت مدنی اخذ بالسّوم در فقه و قانون مدنی ، فصلنامه دیدگاه های حقوقی، 40و41، 59-72.
  • قدرتی سیاهمزگی، طیبه؛ حیدری، عرفان (1399) اصل اباحه و اصل حلیّت در فقه و حقوق ایران، فقه و حقوق نوین، 4، 1-17.
  • قمی، میرزا ابوالقاسم (1324ق) جامع الشّتات، قم: چاپ سنگی خونساری.
  • کاتوزیان، ناصر (1371)، دوره مقدماتی حقوق مدنی (اعمال حقوقی)، چ2، تهران: شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا.
  • کاتوزیان، ناصر (1387)، حقوق مدنی (ایقاع)، چ4، تهران: میزان.
  • کاتوزیان، ناصر (1390)، قواعد عمومی قراردادها، ج1، چ2، تهران: کتابخانه گنج دانش.
  • کاتوزیان، ناصر (1392)، مقدمه علم حقوق، چ92، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • کاتوزیان، ناصر (1394)، عقود معیّن ، ج4، چ8، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • کاشف الغطاء، محمدحسین (1359)، تحریر المجلّه، ج4، نجف: مکتبه الجناح.
  • کاویار، حسین؛ جوانمرد فرخانی، ابراهیم؛ میری، حمید (1399)، ماهیّت شناسی اذن، دو فصلنامه علمی مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، 42، 5-26.
  • محقّق داماد، سید مصطفی (1392)، نوآوری های طباطبایی یزدی در وکالت و نقد آن، نشریه تحقیقات حقوقی، 63، 1- 36.
  • معین، محمد (1386)، فرهنگ معین، ج1، چ4، تهران: چاپ پارس نوین.
  • مؤسسه دایره المعارف فقه اسلامی، موسوعه الفقه السلامی طبقاً لمذهب اهل البیت علیهم السّلام (1428ق)، ج8، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.
  • الیاسی نیا، ابوالفضل؛ عارف نیا، طیبه (1399) واکاوی تأثیر اذن بزه دیده در مسئولیت کیفری و مدنی بزهکار با نگاهی به سیر قانونگذاری در ایران، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 23، 67- 96.