نگاهی نو به قاعده تبعیّت شرط از عقد در شرایط اساسی صحّت معاملات بر اساس قاعده اغتفار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار حقوق خصوصی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحد تهران مرکز، دانشگاه‌ آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22075/feqh.2023.28130.3346

چکیده

قاعده‌ اغتفار که گاهی با عبارت (یغتفر فی‌ الفرع ما لایغتفر فی‌ الاصل) بیان شده،‌ در بیان بعضی از فقیهان به طور ویژه در رابطه با شروط ضمن عقد انشاء گردیده و با عبارت (یغتفر فی‌ الشرط ما لایغتفر فی‌ العقد) بر شروط ضمن عقد متمرکز شده است. شروط ضمن عقد به دو دسته وابسته و مستقلّ تقسیم شده و منظور از شروط وابسته، توافقاتی هستند که قرار گرفتن آن در ظرف عقد، اعتبار و آثار حقوقی برای آن ایجاد می‌کند و با انتفای موضوع عقد منتفی می‌شوند. در مقابل، شرط مستقلّ، شرطی است که انتفای عقد تأثیری بر آن‌ نداشته و مستقلاً آثار حقوقی خود را بر جای می‌گذارد. در پژوهش حاضر در کنار تبیین تقسیم‌بندی مذکور از شروط ضمن عقد، با استناد به استدلال عقلی و به اتّکاء شهرت فتوایی و عملی، مفادّ قاعده‌ مصطاده‌ اغتفار با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی به اثبات رسیده و با اثبات مفادّ آن، تأثیر عمیقی که بر مبحث شروط ضمن عقد به جا می‌گذارد، بیان گردیده است. به طور ویژه، اثبات شده که قاعده‌ تبعیّت شرط از عقد در شرایط صحّت که به عنوان یک قاعده مسلّم در قواعد عمومی قراردادها انگاشته شده، مخالف قاعده‌ اغتفار است و همچنین این قاعده، نافی قاعده‌ تبعیّت شرط از عقد در حوزه شرایط اساسی صحّت معامله است. به علاوه، ثابت گردید که تأثیر فقدان شرایط اساسی صحّت معامله در شروط ضمن عقد وابسته و مستقلّ یکسان نبوده و احکام هر یک مستقلاً مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A New Look at the Rule of Compliance of Stipulations with the Contract Regarding the Basic Requirements for Validity Based on the Rule of Eghtefar

نویسندگان [English]

  • Sahar Karimi 1
  • Faeze Sadat Saadatmandi 2
1 Assistant Professor at Faculty of Law and Political Science, Kharazmi University, Tehran, Iran: (Corresponding Author)
2 Ph.D. Student in Private Law at Azad University, Tehran Central Branch, Iran.
چکیده [English]

The main issue investigated in the current research is the application of the rule of Eghtefar to the terms and provisions of contracts. The rule of Eghtefar, literally meaning "forgiveness," in legal terms refers to leniency in the conditions required for the validity of stipulations compared to those of the main contract. The present article is a descriptive-analytical study, and the mentioned subject has been examined using the library method. The results of the article indicate that, despite the predominant argument of civil law scholars regarding the applicability of conditions for the validity of the contracts to contractual terms, such an argument contradicts the rule of Eghtefar. In other words, the application of the rule of Eghtefar to contractual stipulations demonstrates that the criteria for the validity of stipulations do not necessarily follow the conditions applicable to the main contract. This study has substantiated the provisions of the rule of Eghtefar and highlighted its profound impact on the validity of contractual stipulations. In particular, it has been proved that the rule of compliance of stipulations with the condition of validity of the contract, which is considered an indisputable rule in the general rules of contracts, is contrary to the rule of Eghtefar, and this rule negates the rule of compliance of stipulations with the conditions applicable for the validity of the contract.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Rule of Eghtefar
  • The Rule of Compliance of Stipulations with the Contract
  • Dependent and Independent Stipulations
  • Contractual Terms and Conditions
  • Validity of Contracts
  • Essential Conditions for Contract Validity

مراجع

  •  ابن‌ منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج 8و11، چ3، بیروت: دار الفکر.

  •  ابن‌نجیم، زین‌الدین ‌بن ‌ابراهیم (1426ق)، الأشباه و النظائر؛ بیروت: دار الفکر المعاصر.

  • اصفهانی، محمدحسین (1418ق)، حاشیه کتاب المکاسب، ج4و5، قم: أنوار الهدی.
  • امامى، سید حسن (۱۳۹۳)، حقوق مدنى، ج1، تهران: اسلامیه.
  • انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1413ق)، کتاب المکاسب، ج5، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  • حسینی روحانی، سید محمدصادق (1413ق)، فقه الصّادق، ج۱۴، قم: انتشارات آیین دانش.
  • ره‌پیک، حسن (۱۳۹۳)، حقوق مدنی پیشرفته؛ مباحث تحلیلی شروط ضمن عقد، تهران: خرسندی.
  • ره‌پیک، حسن (۱۳۹۵)، حقوق مدنی؛ حقوق قراردادها، تهران: خرسندی.
  • الزحیلی، محمد مصطفی (1427ق)، القواعد الفقهیه و تطبیقاتها فی‌ المذاهب الاربعه، ج 1، دمشق: دار الفکر.
  • الزرقاء، مصطفی أحمد (۲۰۱۳م)، المدخل الفقهی العام، دمشق: دار القلم للطباعة والنشر والتوزیع السلسلة: الفقه الإسلامی فی ثوبه الجدید.
  • سیوطی، عبدالرحمن ‌بن ابی‌بکر (1415ق)، الأشباه و النظایر فی‌الفروع، بیروت: دار الفکر.
  • شادباد، ابراهیم ناصر‌؛ اکبرینه، پروین؛ پاشازاده، حسن؛ رنجبر الوارعلیا، رضا (1400)، چالش‌ های استقلال یا عدم استقلال عقد احتمالی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ۲۴، ۱۹۸-۱۶۹.
  • شهیدی، مهدی (1386)، حقوق مدنی؛ شروط ضمن عقد، ج۴، تهران: مجد.
  • شهیدی، مهدی (1388)، کلّیات عقود و قراردادها، تهران: مجد.
  • صادقی‌مقدم، محمدحسن؛ شکوهی‌‌زاده، رضا (1391)، نظریه تبعیّت در اعمال حقوقی، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضائی، 57، 43-78.
  • صفایی، سید حسین (1387)، دوره مقدّماتی حقوق مدنی، ج١، چ۷، تهران: میزان.
  • صفایی، سید حسین (۱۳۹۲)، دوره مقدّماتی حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها، ج2، چ۱۷، تهران: میزان.
  • طباطبائی‌ یزدی، سید محمدکاظم (1421ق)، حاشیه المکاسب، ج۲، قم: اسماعیلیان.
  • عابدیان، میرحسین (1387)، شروط باطل و تأثیر آن در عقد، تهران: جنگل.
  • عاملی، سید حسن (1381)، تبعیّت شرط از عقد در لزوم و جواز، فصلنامه متین، 15 و 16، 139-164.
  • عراقی، آقا ضیاءالدین (1414ق)، شرح تبصره المتعلّمین، ج5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • فادانی، محمدیاسین ‌بن ‌عیسی (1417ق)، الفوائد الجنیّه (حاشیه مواهب السنیه شرح الفرائد البهیه فی نظم القواعد الفقهیه)، بیروت: دار البشائر الاسلامیه.
  • فیاض‌بخش، مرجانه؛ عسگرخانی، ابومحمد؛ میرعباسی، سیدباقر (1397)، نقش اصول حقوقی در رفع اجمال و س‍‍کوت حقوق ایران (در پرتو ماده ۳ آیین دادسی مدنی 1397)، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 19، 263-282.
  • قاسم‏‌زاده، سید مرتضی؛ قربانی ‌جویباری، محمد (1397)، اثر بطلان عقد بر شرط مستقلّ (توجیه و تحلیل رویه‌ی قضایی)، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، 22،  115-137.
  • قره‌داغی، علی محی‌الدین (۲۰۰۷م)، أثر تبعیة العقد فی العقود المالیة. الدوحة: دار البشائر الإسلامیة.
  • کاتوزیان، ناصر (1392)، قواعد عمومی قراردادها، ج2، چ۳، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • کاتوزیان، ناصر (1395)، دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ وقایع حقوقی، چ۱۹، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • کرکی (محقق‌ ثانی)، علی بن حسین (1414ق)، جامع ‌المقاصد فی شرح القواعد، ج7، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
  • کریمی، عباس؛ کریمی، سحر (۱۴۰۱)، اندیشه‌هایی نو در حقوق قراردادها، چ۲، تهران: انتشارات دادگستر.
  • گل‌محمدی، علی‌اصغر؛ تولایی، علی؛ هاشمی‌جاجگانی، سید جعفر (1397)، تحلیل قاعده اغتفار و نقش آن در شروط ضمن عقد، حقوق اسلامی، 56، 27-49.
  • مامقانی، عبدالله بن محمدحسن (بی‌تا)، مناهج المتّقین فی فقه ائمه اهل الیقین، چاپ سنگی.
  • محقّق ‌داماد، سید مصطفی (1388)، قواعد فقه (بخش مدنی)، ج۱، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  • محقّق ‌داماد، سید مصطفی (1393)، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، چ3، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  • موسوی ‌بجنوردی، سید حسن (1371)، القواعد الفقهیه، ج3، قم: اسماعیلیان.
  •  نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1400ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج23، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • نراقی، ملا احمد (1408ق)، عوائد الایام، قم: مکتبه بصیرتی.
  • وحدتی‌ شبیری، سید حسن (۱۳۸۹)، مجهول بودن مورد معامله، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 16، شماره 35
شهریور 1403
صفحه 61-86

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار