اوصاف قانون و درآمدی بر «سیاست‌های کلی نظام قانون‌گذاری»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

چکیده

قانون و قانونگذاری، اگر مهمّ ‌ترین مسأله انسان امروز و دولت مدرن نباشد، یکی از اساسی‌ترین آنهاست؛ امری که در شکل اصیل آن، گرچه به‌ ‌وسیلۀ قوّه مقنّنه و از رهگذار شور و رایزنی جمع کثیری از نمایندگان مردم در پارلمان، منبعث و متولّد می‌شود اما محدود در آن نمانده و بر گونه ‌های مختلف فعالیّت ‌های بشری و توسعۀ جوامع اثرگذار است. پر واضح است که نظام حقوقی داخلی نیز از ژرف‌ اندیشی نسبت به اوصاف قانون، به ‌منظور تمشیت نتیجه ‌بخش و کارآمد روابط انسانی از یک‌ سو، و بهره‌گیری بومی و متناسب با اقتضائات جامعۀ ایرانی - اسلامی از سوی دیگر، مستغنی نمی‌باشد. تحلیل صواب اوصاف قانون در گسترۀ نظام تقنینی داخلی و تلاش در جهت بازنمایی و ترمیم نارسایی ‌های آن، البته مستلزم تدقیق در «سیاست ‌های کلّی نظام قانونگذاری» است. نتایج مقالۀ حاضر با روش هنجاری، مداقّه در اسناد رسمی حقوقی و گردآوری اطلاعات از طریق کتابخانه‌ای نشان می ‌دهد به ‌استثنای سه مولّفۀ «موازین شرعی»، «سیاست ‌های کلّی نظام» و «مطالبات رهبری» که از جایگاه ویژه‌ای مبتنی ‌بر الزامات تقنین بر پایۀ فقه برخوردارند، سایر مؤلّفه ‌ها با اوصاف قانون در دولت مدرن دارای همپوشانی می‌باشند. همچنین از میان دو فرض قابل تأمّل راجع ‌به ماهیّت حقوقی «سیاست ‌ها» در سلسله ‌مراتب هنجارهای داخلی و با تأکید بر «منطق حقوقی»، بایسته‌ های «نظام دستورگرا» و بالأخره «حاکمیّت قانون»، می‌توان و باید جایگاهی مادون قانون اساسی و قانون عادی و البته مافوق مقرّرات دولتی برای آن در نظر گرفت.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Characteristics of Law and an Introduction to the "General Policies of the Lawmaking System"

نویسندگان [English]

  • Mahmood Shaterian 1
  • Javad Yahyazadeh 2
1 Assistant Professor of Public Law, Faculty of Law, Kashan University, Kashan, Iran.
2 PhD Student in Public Law, Faculty of Law and Political Science, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Law and legislation, if not the most important issue facing modern man and government, are one of the most fundamental. In its original form, although it originates and is born through the legislature and through the deliberation and consultation of a large number of people's representatives in parliament, it is not limited to that and affects various types of human activities and the development of societies. It is clear that the domestic legal system also cannot do without deep thinking about the characteristics of law, in order to facilitate the effective and efficient functioning of human relations on the one hand, and to benefit from it in a native way and in accordance with the requirements of Iranian-Islamic society on the other hand. Correct analysis of the characteristics of law in the context of the domestic legislative system and efforts to represent and repair its shortcomings, of course, requires an examination of the "General Policies of the Lawmaking System". The results of this article, using a normative method, examining official legal documents and collecting information through library resources, show that with the exception of the three components of "Sharia principles", "General policies of the system" and "Demands of the leadership" which have a special place based on the requirements of legislation based on jurisprudence, other components overlap with the characteristics of law in the modern state. Also, among the two appreciable assumptions about the legal nature of "policies" in the hierarchy of domestic norms and with emphasis on "legal logic", the requirements of the "command-oriented system" and finally the "rule of law", it is possible and necessary to consider a place below the constitution and ordinary law and of course above government regulations for it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Characteristics of law
  • general policies
  • lawmaking system
  • ارسطو (1337)، سیاست، ترجمه: حمید عنایت، تهران: نیل.
  • افلاطون (1354)، قوانین، ترجمه: محمدحسن لطفی، تهران:بنگاه مطبوعاتی صیفعلی‌شاه.
  • بالوی، مهدی؛ بیات کمیتکی، مهناز (1396)، دولت حق‌ّ بنیاد، دفتر اول: تحلیل معنا، تبیین معنا، تهران: مجد.
  • بالوی، مهدی؛ بیات کمیتکی، مهناز؛ زارع مهذبیه، مرجان (1399)، «حکم حکومتی و مصلحت عمومی»، پژوهش‌های نوین حقوق اداری، 2، 47- 65.
  • بیگ‌زاده، صفر (1387)، شیوه ‌نامه نگارش قانون، تهران: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
  • پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظّم رهبری، «ابلاغ سیاست‌های کلی نظام قانونگذاری»، (4/1/1400) در:.khamenei.ir
  • تسنیم، «اظهارات نماینده مردم اسلام‌آباد غرب در مجلس»، (4/1/1400) در: tasnimnews.com.
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1371)، مقدمه عمومی علم حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش.
  • حکمـت ‌نیـا، محمـود (1381)، «تبیین نظریّه منطقه‌الفراغ»، مجلـه اقتصـادی اسـلامی، 8 ،  107-120.
  • دل‌وکیو، ژرژ (1336)، تاریخ فلسفه حقوق، ترجمه: جواد واحدی، تهران: نیل.
  • راسخ، محمد (1384)، بنیاد نظری اصلاح نظام قانونگذاری، تهران: مرکز پژوهش‌ های مجلس شورای اسلامی.
  • رحمت‌ الهی، حسین؛ آقامحمد آقایی، احسان (1399)، حقوق طبیعی و حقوق موضوعه و آثار آن بر ساختار قدرت و حقوق عمومی، تهران: مجد.
  • رضوان‌ طلب، محمدرضا؛ جهاندوست دالنجان، مسعود (1398)، انطباق احکام قضات مقلّد بر فتوا یا قانون، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 21، 85-114.
  • روسو، ژان ‌ژاک (1392)، قرارداد اجتماعی، ترجمه: مرتضی کلانتریان، آگاه.
  • زرشکن عابد، لیلا (1387)، ارزیابی تأثیرات قانون (ابزاری برای قانونگذاری بهتر)، تهران: مرکز پژوهش‌ های مجلس شورای اسلامی.
  • شاطریان، محمود (1393)، ارائه الگوی مطلوب حقوق شهری و مقایسه آن با نظام حقوق شهری ایران، رسالۀ دکتری حقوق عمومی، تهران: دانشگاه تهران، پردیس فارابی.
  • شاطریان، محمود؛ یحیی‌زاده، جواد (1400)، «هنر خودتنظیمی در حقوق عمومی؛ با تأمّلی بر نظام تقنینی جمهوری اسلامی»، پژوهش ‌های نوین حقوق اداری، 6، 139-160.
  • صانعی، پرویز (1381)، حقوق و اجتماع (رابطۀ حقوق با عوامل اجتماعی و روانی)، تهران: طرح نو.
  • صحیفه امام (1387)، ج 20، تهران: مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  • عباسی، بیژن (1394)، مبانی حقوق اساسی، تهران: جنگل.
  • فاستر، مایکل برسفورد (1383)، خداوندان اندیشه سیاسی، ج2، ترجمه: جواد شیخ الاسلامی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی کتیبه.
  • فتحی، محمد؛ کوهی اصفهانی، کاظم (1397)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ به همراه نظرات تفسیری شورای نگهبان، تهران: پژوهشکدۀ شورای نگهبان.
  • قاضی (شریعت‌پناهی)، سید ابوالفضل (1398)، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: میزان.
  • قربان ‌نیا، ناصر (1392)، «الزامات تقنین بر پایۀ فقه»، فصلنامۀ دین و قانون، 2، 59-76.
  • کاتوزیان، ناصر (1385)، فلسفه حقوق، ج1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • کاتوزیان، ناصر (1398)، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: کتابخانه گنج دانش.
  • مالمیری، احمد (1394)، حاکمیت قانون: مفاهیم، مبانی و برداشت‌ ها، تهران: مرکز پژوهش‌ های مجلس شورای اسلامی.
  • مونتسکیو (1349)، روح القوانین، ترجمه: علی‌اکبر مهتدی، تهران: امیرکبیر.
  • نویمان، فرانتس (1373)، آزادی و قدرت و قانون، عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
  • والدرون، جرمی (1397)، قانونگذاری: مفاهیم، نظریه‌ها و اصول، ترجمه: حسن وکیلیان، تهران: نگاه معاصر.
  • ویژه، محمدرضا (1396)، مبانی نظری و ساختار دولت حقوقی، تهران: جنگل.
  • هارت، هربرت (1396)، مفهوم قانون، ترجمه: محمد راسخ، تهران: نی.
  • هیوود، آندرو (1393)، مقدمه نظریه سیاسی، عبدالرحمن عالم ، تهران: قومس.
  • Fuller, L (1969). The Morality of Law, New Heaven and London, Yale University Press.
  • Harris, Phil (2007). An Introduction to Law, Cambridge, Cambridge University press.
  • Narváez Medécigo, A (2016). Rule of Law and Fundamental Rights, Critical Comparative Analysis of Constitutional Review in the United States, Germany and Mexico, New York City: springer.
  • Raz, J. (1979). The Authority of Law, Oxford, Oxford University Press.
  • Waldron, J (1990). The Law (Theory and Practice in British Politics), London, Routledge.
  • Sulmane, D (2011). "Legislative Inflation– An Analysis of The Phenomenon in Contemporary Legal Discourse", Baltic Journal of Law & Politics, Volume 4, Number 2. P 78-101.