مراحل و کیفیّت نظارت مردم بر حاکمیّت در قالب امر به معروف و نهی از منکر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

یکی از مهم ترین واجبات اسلامی که به شدّت در منابع نقلی مورد تأکید قرار گرفته است فریضه­ «امر به معروف و نهی از منکر» است. اصل هشتم قانون اساسی برای این مسؤولیّت اجتماعی سه سطح ترسیم کرده است: امر به معروف مردم توسّط مردم، امر به معروف مردم توسّط دولت، امر به معروف دولت توسّط مردم. در متون فقهی صرفاً به سطح نخست پرداخته شده و از تبیین اهمیّت سطوح دیگر و کیفیّت اجرایی کردن آنها غفلت شده است. از آنجا که سطح سوم امر به معروف و نهی از منکر از اهمیّت و حساسیّت بالاتری نسبت به دو سطح دیگر برخوردار است و هیچ پژوهشی در راستای کیفیّت اجرایی کردن آن انجام نشده است، لذا این پژوهش به منظور پُر کردن این خلأ علمی و پژوهشی انجام شده است. در این تحقیق با روشی توصیفی- تحلیلی به این نتیجه دست یافته­ایم که در راستای تحقّق سطح سوم امر به معروف و نهی از منکر، اجرای چهار مرحله ضروری است؛ آن چهار مرحله به ترتیب اولویّت عبارتند از: 1- نصیحت و خیرخواهی؛  2- انتقاد و اعتراض؛ 3- گزارش­دهی و افشاگری؛ 4- برخورد قهری از مجاری قانونی و پرهیز از اخلال در نظم و امنیّت عمومی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Stages and quality of people's control over the government in the form of enjoining the good and forbidding the evil

نویسندگان [English]

  • Ahmad Rezvani Mofrad 1
  • Mahdi Jafari Harandi 2
1 Assistant professor of jurisprudence and fundamentals of Islamic law, Bo Ali Sina University, Hamadan, Iran
2 PhD. Student of jurisprudence and fundamentals of Islamic law, Bo Ali Sina University, Hamadan, Iran
چکیده [English]

One of the most important Islamic duties that has been strongly emphasized in narrated sources is the duty of "commanding the good and forbidding the evil." The eighth principle of the constitution has three levels for this social responsibility: commanding the good of the people by the people, commanding the good of the people by the government, and commanding the good of the government by the people. In jurisprudential texts, only the first level has been addressed and the importance of other levels and the quality of their implementation have been neglected. Since the third level of enjoining the good and forbidding evil is more important and is more sensitive than the other two levels and no research has been done on the quality of its implementation, this research was conducted to fill this scientific and research gap. In this research, with a descriptive-analytical method, we have reached the conclusion that in order to achieve the third level of enjoining the good and forbidding the evil, it is necessary to implement four steps. Those four steps are in order of priority: 1-   Advice and benevolence 2- Criticism and protest 3 - Reporting and disclosure 4 - Coercive action through legal channels and avoiding disturbing public order and security.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Enjoining the good
  • forbidding the evil
  • public oversight
  • invitation to the good
- قرآن کریم.
- نهج­البلاغه (1387)، ترجمه محمد دشتی، چ10، مشهد: آستان قدس رضوی.
- آقابابایی، حسین (1395)، دکترین مقابله با «بغی» در اسلام و نحوه انعکاس آن در قانون مجازات اسلامی 1370 و 1390، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 15، 9-36.
- ابن ادریس حلّی، محمد بن ‌منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریرالفتاوی، ج2، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- پاینده، ابوالقاسم (1385)، نهج­الفصاحه، چ4، تصحیح­ و تدوین: عبدالرضا پیمانی، اصفهان: خاتم الانبیاء.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد بن­ محمد (1366)، غرر الحکم و درر الکلم، چ6، قم: دفتر تبلیغات­ اسلامى.
- جبعی عاملى(شهید ثانى)، زین ­الدین­ بن ­على‌ (1410ق)، الرّوضه ­البهیّه فی شرح اللّمعه ­الدمشقیه، ج2، قم: داوری.
- جبعی عاملى(شهید ثانى)، زین ­الدین­ بن ­على‌ (1413ق)، مسالک­ الأفهام إلى تنقیح شرائع ­الإسلام، ج4، قم: مؤسسه المعارف­ الإسلامیه.
- حرّ عاملى، محمد بن­ حسن (1409ق)، تفصیل وسائل ­الشیعه الی­ تحصیل ­مسائل ­الشریعه، ج16، قم: آل البیت­(ع).
- حلّی(علامه)، حسن‌ بن ‌یوسف‌ (1410ق)، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حلّی(علامه)، حسن ‌بن ‌یوسف‌ (1411ق)، تبصره المتعلّمین فی احکام الدین، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- حلّی(علامه)، حسن ‌بن ‌یوسف‌ (1413ق)، قواعد الاحکام فی معرف‍ه الحلال ­و الحرام، ج1و15، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- خمینی(امام)، سید روح ­الله (1378)،  صحیفه نور، ج8و15، چ2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(­ره).
- خمینی(امام)، سید روح­ الله (بی تا)، تحریر الوسیله، ج1، قم: دار العلم.
- سیوری حلّی (فاضل­ مقداد)، مقداد بن عبدالله (1403ق)، نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
- طباطبائی(صاحب ریاض)، سیّد علی (1418ق)، ریاض­ المسائل فی­ تحقیق­ الاحکام بالدلایل. ج8، قم: آل البیت­(ع).
- عاملى(شهید اول)، محمد ­بن ­مکّی (1410ق)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، ج2، بیروت: دار التراث الدار الاسلامیه.
- عاملى(شهید اول)، محمد ­بن ­مکّی (1417ق)، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، ج2، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- عاملى(شهید اول)، محمد بن­ مکّی (بی تا)، القواعد و الفوائد، ج2، قم: مفید.
- فاضلی، رحمت الله (1388)، نصیحت از دیدگاه اسلام، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- فتاحی، سید محسن(1392)، دامنه اختیارات حکومت در جعل قانون از منظر فقه، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 9، 87-108.
- فتال نیشابوری، محمّد بن ­حسن (1375)، روضه الواعظین و بصیره المتّعظین، ج2، چ2، قم: رضی.
- کلینى، محمد بن­ یعقوب (1365)، الکافی. ج2،1و5، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
- مجلسى(علامه)، محمدباقر (1404ق)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الائمه الاطهار، ج75،74،2و78، بیروت: الوفاء.
- منصوری لاریجانی، اسماعیل (1393)، رساله حقوق، تهران: بین ­الملل.
- نائینی(میرزا)، محمّدحسین (1413ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، ج1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1403ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع­ الاسلام، ج40و41، چ7، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- نوری همدانی، حسین (1372)، خوارج از دیدگاه نهج ­البلاغه، چ4، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.