تأمّلی در مبانی حقّ بر محیط زیست در اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه حقوق بین الملل عمومی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران

2 استادیار، گروه حقوق بین الملل، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران (نویسنده مسئول)

3 دانشیار ، گروه حقوق بین الملل، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران.

چکیده

از منظر اسلام به عنوان یک دین جامع و کامل، میان انسان و طبیعت رابطه وجود دارد. رابطه انسان با طبیعت به گونه ای که او ارزش وجودی خود را به دست آورده و حفظ کند و امین خداوند سبحان باشد، رابطه تسخیری است؛ یعنی تمام طبیعت در اختیار انسان قرار گرفته و مسخّر انسان گردیده است تا از آن به طور معقولی استفاده نماید و آن را تلف و نابود ننماید. این نوع حقّ در قرآن کریم شناسایی گردیده و از دیدگاه­های گوناگونی مورد بررسی قرار گرفته است. اصول زیست محیطی از منظر رسول گرامی اسلام(ص) صبغه ملکوتی دارد. توصیه شده از محیط زیست و طبیعت به عنوان امانت الهی استفاده و انسان هرگز نمی تواند مالکیّتی نسبت به آن چه در اختیارش است داشته باشد و آنها را از آن خود بداند و برای بهره مندی هرچه بیشتر خویش، طبیعت را آلوده و در محیط زیست هرگونه تصرّف زیان باری داشته باشد. یافته اصلی تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده آن است که حقّ بر محیط زیست - صرفنظر از فردی یا جمعی بودن این حقّ - علاوه بر اسناد بین المللی متعدّد، با مبانی فقهی اعمّ از قرآن، سنّت، عقل و نیز قواعد متعدّد فقهی از قبیل لاضرر و قاعده اتلاف و قاعده نفی عسر و حرج به عنوان یک حقّ بنیادین و اساسی به رسمیّت شناخته می شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The right to the environment in Islam

نویسندگان [English]

  • Mohamadhosein Katebi 1
  • Ali Pourghassab Amiri 2
  • Ahmad Reza Behniafar 3
1 PhD student, Department of Public International Law, Damghan Branch, Islamic Azad University, Damghan, Iran
2 Assistant professor, international law department, Islamic Azad University, Damghan Branch, Damghan, Iran
3 Associate professor, international law department, Islamic Azad University, Damghan Branch, Damghan, Iran
چکیده [English]

From the point of view of Islam, as a comprehensive and complete religion, there is a relationship between man and nature. The relationship between man and nature, if he has studied and preserved his existential value and is the trustee of God Almighty, it is a relationship of conquest, which means that all nature is at the disposal of man in order to make reasonable use of it and refrain from wasting and destroying it. Such a right has been identified in the Holy Quran and it has been discussed in various aspects, and environmental principles from the perspective of the beloved Messenger of Islam (PBUH) have a royal quality to the observance of these principles by humans. It is because he is the caliph of God, and the caliph must put the Sunnah and the manners of his successor as his own. It is recommended to use the environment and nature as a divine trust, and man can never have ownership of what he has and consider them his own, and in order to benefit himself as much as possible, he pollutes nature and does any damage to the environment. Therefore, in Islamic sources, such as the Quran, Sunnah, intellect, and numerous jurisprudential rules regarding the right to the environment and nature, we will investigate, research and analyze them in this article so that the rights of future generations are respected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islam
  • the right to the environment
  • nature
  • human
  • Quran
  • Sunnah
  • jurisprudence

مراجع

- قرآن کریم.
- نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، بنیاد نهج البلاغه.
- آخوند خراسانی، محمدکاظم (1389)، کفایۀ الاصول، قم: الامام الحسن بن علی(ع).
- ابن ادریس حلّی، محمد بن احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، تحقیق: موسوى، حسن بن احمد و ابن مسیح، ابو الحسن‏، چاپ دوم‏، ج 2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- امیدی، جلیل؛ یوسفی پور، فرهاد، (1393)، موقعیت و مبانی ارزش گذاری محیط زیست و لزوم مقابله با آلاینده ها در فقه اسلام، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 10، 7-30.
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1400)، ترمینولوژی حقوق، تهران: میزان.
- جوادی آملی، عبدالله (1391)، مفاتیح الحیاه، چ15، تهران: اسراء.
- جوادی آملی، عبدالله (1393)، اسلام و محیط زیست، قم: اسراء.
- جوادی آملی، عبدالله (1375)، تفسیر موضوعی قرآن مجید، قم: مرکز فرهنگی رجاء.
- حبیبی، فقیه (1392)، خسارات محیط زیست پس از جنگ ایران و عراق، رساله دکتری حقوق محیط زیست، تهران: دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1420ق)، تفصیل وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج1و15و16، قم: مؤسسة آل البیت(ع‏).
- حسینی شیرازی، سید محمد (1420ق)،  اسلام و محیط زیست، ترجمه سید حسین اسلامی، قم: یاس زهراء.
- خمینی(امام)، سید روح الله (1368)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- دهخدا، علی اکبر (1381)، لغت نامه، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- شفیعی مازندرانی، سید محمد (1386)، طبیعت و محیط زیست از منظر قرآن و سنّت، قم: استاد مطهّری.
- طباطبائی(علامه)، سید محمدحسین (1362)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمد باقر موسوی همدانی، قم: دار العلم.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (بی تا)، نهایه الاحکام، قم: قدس محمّدی.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1363)، المبسوط: فی فقه الامامیه، تصحیح: محمد تقی کشفی، تهران: المکتبه المرتضویه.
- عراقی، آقا ضیاء (1418ق)، قاعدة لا ضرر ولا ضرار، تحقیق: سید قاسم حسینی جلالی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- عظیمی شوشتری، عباسعلی (1392)، جستاری کلّی در مقررات بشر دوستانه در فقه اسلامی و حقوق بشر دوستانه بین المللی، به کوشش غلامرضا جلالی، مشهد: آستان قدس رضوی.
- علیدوست، ابوالقاسم (1392)، فقه تولید، انباشت و کاربرد سلاح های غیرمتعارف با محوریت فقه امامیه، حقوق اسلامی، 38، 7-28.
عمید، حسن (1390)، فرهنگ عمید، چ38، تهران: امیرکبیر.
- فخلعی، محمد تقی، تاریمرادی، احسان (1385)، مبانی و احکام فقهی محیط زیست، مطالعات اسلامی(فقه و اصول)، 71، 31-66.
- فرمهینی فراهانی، محسن؛ فتحی واجارگاه، کورش (1382)، دانش زیست محیطی زنان برای توسعه پایدار، ج1، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- فهیمی، عزیزالله؛ مشهدی، علی (1388)، ارزش ذاتی و ارزش ابزاری در فلسفه محیط زیست: (از رویکردهای فلسفی تا راهبردهای حقوق)، پژوهش های فلسفی کلامی، 41، 195-216.
- کاتوزیان، ناصر (1401)، مقدمه علم حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- کلینی، محمد بن یعقوب (1411ق)، الکافی، ج5، ترجمه: سید جواد مصطفوی، قم: علمیه اسلامیه.
- گرجی، ابوالقاسم (1363)، اسلام و محیط زیست، مجله نور علم،  4، 111-116.
- مجلسى(علامه)، محمدباقر‏ (1403ق)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الائمه الاطهار، ج‏73 ، چ2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏ ‏
- محقق حلّی، جعفر بن حسن (1409ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج1، چ2، تحقیق: سید صادق شیرازی، تهران: استقلال.
- محقق کرکی، علی بن حسین (1408ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج3، قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
- محقّق داماد، سید مصطفی (1371)، طبیعت و محیط زیست انسان از دیدگاه اسلام، مجله رهنمون، 2 و 3.
- محقّق داماد، سید مصطفی (1373)، قواعد فقه(بخش مدنی)، تهران: مرکز نشر اسلامی.
- محقّق داماد، سید مصطفی (1381)، قواعد فقه(بخش مدنی)، تهران: مرکز نشر اسلامی.
- محمدی ری شهری، محمد (1386)، میزان الحکمه، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر.
- مکارم شیرازی، ناصر (1379)، تفسیر نمونه، ج11و14، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- مکارم شیرازی، ناصر (1411ق)، القواعد الفقهیه، اصفهان: مدرسه الامام امیرالمومنین(ع).
- موسوی بجنوردی، سید حسن (1419ق)، القواعد الفقهیه، ج2، قم: الهادی.
- یوسف وند، محمود (1393)، ادله فقهی منع به کارگیری سلاح هسته ای با رویکرد حقوق بشر دوستانه بین المللی، تهران: میزان.
- Bou bokeur, dalil (2001) L, Islam et I environnement GB conference Triest- italy, 2 March 2001.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 14، شماره 29
بهمن 1401
صفحه 315-344

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار