نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار پژوهشکده فلسفه فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران
چکیده
احتیاط گرائی یکی از امور تأثیر گذار بر فقه است و دو قسم موجّه و غیر موجّه دارد. لازم است تأثیرات این دو بر فقه شناخته شده و از یکدیگر تفکیک شوند. پرسش این است که احتیاط گرائی غیر موجّه چه تأثیراتی بر استنباط داشته است؟ با بررسی مشخص می شود که احتیاط گرائی غیر موجّه، تأثیراتی در کاهش استفاده از قرآن، عقل، و ملاکات احکام داشته است در حالی که در وضعیّت مطلوب نباید چنین تأثیری را داشته باشد؛ چون اینها ظرفیّت فراوانی برای استفاده در استنباط دارند و احتیاط گرائی مانع استفاده موجّه از آنها شده است؛ همچنین احتیاط گرائی نقش بسزائی در افزایش تمسّک به اجماع و روایات داشته است در حالی که برخی از آن دو، واجد شرایط اعتبار نیستند و باید از قلمرو استنباط فقهی کنار گذاشته شوند تا فقه متناسب با انتظارات ازآن در هر زمان رشد داشته باشد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The effect of Conservatism on jurisprudential inference
نویسنده [English]
- Saeid Ziyaeifar
Associate Professor of the Research Institute of Philosophy of Jurisprudence and Law, Research Institute of Islamic Sciences and Culture
چکیده [English]
Conservatism is one of the influential matters on jurisprudence and has two types of admissible and inadmissible. The effects of these two on jurisprudence have to be known distinguished. The question is how inadmissible conservatism has influenced our Inference. Study shows that unjustified conservatism has had effects in reducing the use of the Qur'an, reason, and the criteria of rulings, although in optimal situation there has to be no such an effect because these have vast capacity in Inference and conservatism has prevented their admissible use. conservatism has also played an important role in increasing reliance on consensus and narrative while some of them are both eligible and should be removed from the realm of jurisprudential inference so that jurisprudence can grow with expectations of anytime.
کلیدواژه‌ها [English]
- Conservatism
- criteria of rulings
- Ayat
- wisdom
- Authentic narrations
- Invalid consensus
- آشتیانی، محمدحسن (1362)، کتاب القضاء، قم: هجرت.
- آملی، محمدتقی (1429ق)، مصباح الهدی فی شرح العروه الوثقی، مطبعه الفردوسی.
- آملی نجفی، میرزا هاشم (1406ق)، المعالم المأثوره، تقریر: محمدعلی اسماعیل پور قمشه ای، ج4، قم: مؤلّف.
- ابن ادریس حلّی، محمد بن ادریس (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج1و2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن زهره حلبی، حمزه بن علی (1417ق)، غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع ، قم: مؤسسه الامام الصادق(ع).
- اراکى(آیه الله)، محمدعلى (1421ق)، کتاب الصلاه، ج2، قم: مؤلّف.
- اراکی(آیه الله)، محمدعلی (1377)، کتاب النکاح، قم: نورنگار.
- اراکی(آیه الله)، محمدعلی (1415ق)، کتاب البیع، ج2، قم: در راه حقّ.
- اردبیلی(مقدّس)، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامى.
- اردبیلی(مقدّس)، احمد بن محمد (بی تا)، زبده البیان فی أحکام القرآن، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
- استرآبادی، محمد امین (1424ق)، الفوائد المدنیه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- اشتهاردى، علی‌پناه (1417ق)، مدارک العروه، ج 5، قم: دار الاسوه.
- اصفهانى، محمدحسین (1419ق)، حاشیه المکاسب، بی جا: محقّق.
- اصفهانى، محمدرضا (1416ق)، نجعه المرتاد، اصفهان: مؤسسه فرهنگى مطالعاتى الزهراء سلام الله علیها.
- انصارى(شیخ)، مرتضى بن محمدامین (1416ق)، فرائد الاصول، ج1و4، چ5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1415ق)، کتاب النکاح، قم: المؤتمر العالمی بمناسبه الذکری المئویه الثانیه لمیلاد الشیخ الانصاری.
- ایروانى، میرزا على (1379)، حاشیه المکاسب، ج2، چ2، تهران: رشیدیه.
- بحرالعلوم، سید محمد (1403ق)، بلغه الفقیه، ج1، چ4، تهران: مکتبه الصادق(ع).
- بحرانی، شیخ یوسف (1405ق)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، ج1و5 و8، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- بحرانی، شیخ یوسف (1423ق)، الدرر النجفیه من الملتقطات الیوسفیه، ج2و3، بیروت: دار المصطفی لاحیاء التراث.
- بروجردی، محمدتقی (بی تا)، نخبه الافکار، قم: مؤسسه النشر الاسلامى.
- تبریزى، جواد (1387)، دروس فی مسائل علم الاصول، چ2، قم: دار الصدیقه الشهیده.
- تبریزى، جواد (1416ق)، إرشاد الطالب فی التعلیق علی المکاسب، چ3، قم: اسماعیلیان.
- تبریزی، موسی (1369ق)، اوثق الوسائل فی شرح الرسائل، قم: کتبی نجفی.
- تهرانى، سید محمدحسین (1428ق)، صلاه الجمعه، قم: عرش اندیشه.
- تهرانی، محسن (بی‌تا)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم: اسماعیلیان.
- جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج 7، قم: داورى.
- جزائرى، سید محمدجعفر (1416ق)، هدى الطالب فی شرح المکاسب، ج4، قم: دار الکتاب.
- جزائری، سید نعمت الله (1404ق)، الانوار النعمانیه، ج3، چ4، بیروت: مؤسسه الاعلمی.
- جوادی آملی، عبدالله (1396)، فقه مسائل مستحدثه و کرسی های درس خارج، قم: معاونت پژوهش حوزه های علمیه.
- جواهری، حسن (1427ق)، بحوث فی الفقه المعاصر، قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
- حرّ عاملى، محمد بن حسن (1414ق)، هدایه الامّه الی احکام الائمه(ع)، ج8، مشهد: مرکز البحوث الاسلامیه.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن ( 1418ق)، الفصول المهمّه فی اصول الائمه(ع)، ج1، قم: مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع).
- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1416ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج30، چ3، قم: مؤسسه آل البیت.
- حسینی شیرازى، سید محمد (بی تا)، إیصال الطالب إلى المکاسب، تهران: اعلمى.
- حسینی مراغی، سید میر عبدالفتاح (1417ق)، العناوین الفقهیه، ج1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حکیم، سید محسن (1416ق)، مستمسک العروه الوثقى، ج11، قم: دار التفسیر.
- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1414ق)، تذکره الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1415ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج6، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
- حلّی(محقق)، جعفر بن حسن (1364)، المعتبر فی شرح المختصر، ج1، قم: مؤسسه سید الشهداء.
- حلّی، حسین (1379)، دلیل العروه الوثقى، تقریر: حسن سعید، ج1، نجف اشرف: مطبعه النجف.
- خوانساری، سید احمد (1405ق)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، ج1و6، چ2، تهران: مکتبه الصدوق.
- خوئى، سیدابوالقاسم (1413ق)، معجم رجال الحدیث، چ5، بى جا: بی نا.
- خوئی، سید ابوالقاسم (1419ق)، مصباح الفقاهه، تقریر: محمدعلی توحیدی، قم: مکتبه الداوری.
- رازی، محمدتقی (1427ق)، تبصره الفقهاء، ج2، قم: مجمع الذخائر الإسلامیه.
- رشتى، حبیب الله (بی تا)، بدائع الافکار، قم: مؤسسه آل البیت.
- رشتی، حبیب الله (1311ق)، کتاب الاجاره، بی جا: بی نا.
- سبحانى تبریزی، جعفر (1423ق)، الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، ج2، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
- سبزوارى، سید عبدالأعلى (1413ق)، مهذّب الأحکام، ج27، چ4، قم: مؤسسه المنار.
- سید مرتضی(علم الهدی)، على بن حسین (1415ق)، الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- سید مرتضی(علم الهدی)، على بن حسین (1417ق)، مسائل الناصریات، تهران: رابطه الثقافه و العلاقات الإسلامیه.
- سید مرتضی(علم الهدی)، علی بن حسین (1346)، الذریعه الی اصول الشریعه، ج1و2، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- سیستانى، سید على (1414ق)، قاعده لا ضرر و لا ضرار، قم: دفتر آیه الله سیستانى.
- شبر، سید على (1383ق)، العمل الأبقى، نجف اشرف: مطبعه النجف.
- شریف کاشانی، ملا حبیب الله (1428ق)، منتقد المنافع، کتاب الطهاره، ج2، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
- شهیدی، فتاح (بی تا)، هدایه الطالب الی أسرار المکاسب، قم: دار الکتب.
- شوشترى، محمدتقى (1410ق)، قاموس الرجال، ج1، چ2، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
- صرامی، سیف الله (1392)، جایگاه قرآن در استنباط احکام، چ2، قم: بوستان کتاب.
- صیمری، مفلح (1408ق)، تلخیص الخلاف، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
- ضیائیفر، سعید (1390)، مکتب فقهى امام خمینى، تهران: عروج.
- ضیائیفر، سعید (1393)، تفاوت اخباری‌ها و اصولی‌ها با تأکید بر قرائت آیه الله آصفى، اندیشه ماندگار مجموعه مقالات درباره اندیشه و آثار علامه محمدمهدى آصفى، قم: بوستان کتاب، 99-133.
- ضیائیفر، سعید (1397)، جایگاه مبانی کلامی در اجتهاد، چ3، قم: بوستان کتاب.
- طباطبائی بروجردی، سید حسین (1415ق)، نهایه الاصول، تقریر: حسینعلی منتظری نجف آبادی، تهران: بی نا.
- طباطبائی بروجردی، سید حسین (1416ق)، البدر الزاهر فی صلاه الجمعه و المسافر، تقریر: حسینعلی منتظری نجف آبادی، چ3، قم: دفتر آیه الله منتظری،
- طباطبائی یزدی؛ سید محمدکاظم (1421ق)، حاشیه المکاسب، چ2، قم: اسماعیلیان.
- طباطبائی(صاحب ریاض)، سید علی (1412ق)، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، ج12، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- طباطبائی(علامه)، سید محمد حسین (بی تا)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- طبرسی، فضل بن حسن (1410ق)، المؤتلف من المختلف، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
- طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1375ق)، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران: چهل‌ستون.
- طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج7، چ3، تهران، المکتبه المرتضویه.
- طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق،) الخلاف، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامى.
- عراقی، ضیاء الدین (1414ق)، شرح تبصره المتعلّمین، تقریر: علی کزازی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- فیض کاشانى، ملا محسن (1429ق)، معتصم الشیعه، ج1، تهران: مدرسه عالى شهید مطهّرى.
- فیض کاشانی، ملا محسن (1390)، الاصول الاصیله، تهران: سازمان چاپ دانشگاه.
- قمّى، سید تقى (1423ق)، الدلائل فی شرح منتخب المسائل، ج5، قم: محلّاتى.
- قمى، على بن ابراهیم (1404ق)، تفسیر القمی، ج1، چ3، قم: دار الکتاب.
- قمی، ابوالقاسم (1430ق)، القوانین المحکّمه فی الاصول المتقنه، ج4، قم: مؤسسه السیده المعصومه(س).
- قمی، ابوالقاسم (1417ق)، غنائم الأیام، ج1، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
- قمی، علی (1421ق)، جامع الخلاف و الوفاق بین الامامیه و بین ائمه الحجاز و العراق، قم: زمینه سازان ظهور.
- کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- کاشف الغطاء، جعفر (1380)، کشف الغطاء، ج2، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- کاشف الغطاء، علی (1383ق)، النور الساطع فی الفقه النافع، ج1، نجف: مطبعه الآداب.
- کاظمی، اسدالله (1413ق)، کشف القناع عن وجوه حجیه الاجماع، قم: موسسه آل البیت(ع).
- کرکی، علی بن حسین (1408ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج5، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
- گرجی، ابوالقاسم (1385)، درنگی در مکتب‌ها و دوره‌های اصولی، چاپ شده در جایگاه شناسی علم اصول، ج1، به کوشش سیدحمیدرضا حسنى و مهدى على پور، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
- لارى، سید عبدالحسین (1418ق)، التعلیقه على المکاسب، ج1، چ2، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه.
- مامقانى، محمدحسن (1316ق)، غایه الآمال فی شرح کتاب المکاسب، ج3، قم: مجمع الذخائر الإسلامیه.
- مجلسى، محمد باقر بن محمدتقی (1410ق)، بحار الأنوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، ج62، بیروت: مؤسسه الطبع و النشر.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1404ق)، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، ج2، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
- مدرّسی طباطبائی، سیدحسین (1368)، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی.
- مدنى کاشانى، آقا رضا (1408ق)، کتاب الدیات، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- مرعشی نجفی، سید شهاب الدین (1415ق)، القصاص على ضوء القرآن و السنه تقریر: سید عادل علوی، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشى نجفى(ره).
- مطهّری، مرتضی (1383)، یادداشت‌های استاد مطهری، ج9، چ2، قم: صدرا.
- مطهّری، مرتضی (1396)، مجموعه آثار شهید مطهری، ج20، تهران: صدرا.
- مغنیه، محمدجواد (1421ق)، الفقه على المذاهب الخمسه، ج2، چ10، بیروت: دار التیار الجدید - دار الجواد.
- مفید(شیخ)، محمّد بن محمد بن نعمان (1413ق)، الإعلام، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
- منتظرى نجف آبادی، حسینعلى (1415ق)، دراسات فی المکاسب المحرّمه، ج1، قم: تفکّر.
- موسوى قزوینى، سید على (1423ق)، تعلیقه على معالم الاصول، ج7، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1412ق)، الدّر المنضود فی أحکام الحدود، تقریر: علی کریمی جهرمی، قم: دار القرآن الکریم.
- نجاشی، احمد (1416ق)، فهرست اسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی) چ5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 17و23، چ3، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- نورى(محدّث)، حسین (1408ق)، خاتمه مستدرک الوسائل، ج1، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
- همدانی، رضا (1417ق)، مصباح الفقیه، ج13، قم: المؤسسه الجعفریه.
- وحید بهبهانى، محمدباقر (1416ق)، الرسائل الأصولیه، قم: موسسه وحید بهبهانی.
- وحید بهبهانی، محمدباقر (1415ق )، الفوائد الحائریه، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
- وحید بهبهانی، محمدباقر (1417ق)، حاشیه مجمع الفائده و البرهان، منشورات مؤسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی.
- وحید بهبهانی، محمدباقر (1424ق)، مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرائع، ج1و9، قم: مؤسسه العلامه الوحید البهبهانی.
)