دیه شکافتن پلک در فقه و قانون مجازات اسلامی (جستاری در ماده 591 ق.م.ا)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و حقوق دانشگاه شهرکرد

چکیده

در قانون مجازات اسلامی، جنایت بر پلک، در دو قالب کلّی «ازاله» و «شکافتن» تصویر شده است. علیرغم تفاوت فاحش میان این دو قالب، قانونگذار در مادتین 590 و 591، برای هر دو، دیه برابر مقرّر کرده است. با وجود این که پژوهش هائی در زمینه نقد و بررسی مفادّ ماده 590 نگاشته شده و پژوهشگران همّت خود را صرف مسأله ازاله پلک کرده اند لکن به نظر می رسد با توجّه به برخی تأمّلات، بررسی مسأله شکافتن پلک و میزان دیه آن که در ماده 591 بازتاب یافته از ضرورت بیشتری برخوردار است. در این پژوهش ضمن مراجعه به منابع معتبر فقهی و با رویکردی توصیفی - تحلیلی، هم بنای ماده 591 نقد و بررسی شده و هم مبنای این ماده مورد واکاوی قرار گرفته است. این پژوهش نشان می دهد ماده مذکور به جهت ساختار تقنینی و به اعتبار بنای خود، دچار ابهام است؛ این ابهام هم در تعبیر «شکافتن» وجود دارد و هم در تعبیر «دیه». علاوه بر این، مبنای اصلی تقریر این ماده روایت ظریف است که به جهات مختلف نمی‌تواند مورد استناد قرار گیرد؛ مضافاً این که فتاوای مراجع تقلید تأیید می‌کند که برای شکافتن پلک اساساً دیه ای ثابت نیست بلکه از موارد رجوع به ارش است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Diya (blood-money) for the eyelid splitting in the Islamic Penal Code: An exploration into the structure and fundamental distortion of Article 591 of the Islamic Penal Code

نویسنده [English]

  • Mohammad Jafar Sadeghpour
Assistant Professor of Jurisprudence and Law Department, University of Shahrekord, Shahrekord, Iran.
چکیده [English]

Eyelid crime is classified as "cutting" and "splitting" under the Islamic Penal Code. Despite the significant differences between the two types, the legislature has allowed equal Diya for each under Articles 590 and 591. Although some studies have been conducted to critique the provisions of Article 590 and researchers have focused their efforts on the issue of eyelid cutting, it appears that investigating the issue of eyelid splitting and the amount of its Diya reflected in Article 591 is essential according to some reflections. In this research, both the structure and basis of Article 591 will be analyzed while referring to valid jurisprudential sources, using a descriptive-analytical approach. The present work demonstrates that the article is confusing, owning to its legislative structure and validity. Both the interpretations of "splitting" and "Diya" are ambiguous. Also, the major foundation of the interpretation of the article is a significant narration that cannot be cited due to different reasons. In addition, the fatwas of the grand marjas affirm that the Diya for eyelid splitting is one of the cases referred to Arsh, rather than being fundamentally constant.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Diya
  • Arsh
  • Eyelid
  • Splitting
  • Article 591 of Penal Code

مراجع

- ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج3، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن زکریا، احمد بن فارس (1404ق)، معجم مقائیس اللغه، ج3، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
- ابن فهد حلّی، احمد بن محمد (1407ق)، المهذّب البارع فی شرح المختصر النافع، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج2، چ3، بیروت: دار الفکر.
- تمیمی مغربى، نعمان بن محمد (1385ق)، دعائم الإسلام، ج2، چ2، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن على (1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج10، قم: کتابفروشى داورى.
- جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410ق)، الصّحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه، ج2، بیروت: دار العلم للملائین.
- حاتمی، صدیقه؛ علمی سولا، محمدرضا؛ حائری، محمدحسن (1398)، تحلیل و ارزیابی دیدگاه های فقهی راجع به میزان دیه پلک ها: با تأکید بر ماده 590 ق.م.ا، پژوهش های فقهی، 3، 489-511.
- حائری طباطبائی(صاحب ریاض)، سید علی بن محمد (1418ق)، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، ج16، قم: مؤسسه آل البیت علیهم.
- حجازی، رضا (1392)، آناتومی سر و گردن، چ13، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- حلّی(محقّق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، چ2، قم: اسماعیلیان.
- حمداللهی، عارف؛ جهانگیری، محسن؛ اصغری، عبدالرضا (1398)، تحلیل فقهی ماده 590 ق.م.ا در تعیین مقدار دیه پلک ها، آموزه های حقوق کیفری، 18، 31-50.
- حمیرى، نشوان بن سعید (1420ق)، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، ج6، بیروت: دار الفکر المعاصر.
- خمینی(امام)، سید روح اللّه (بی‌ تا)، تحریر الوسیله، ج2، قم: دار العلم.
- خوئى، سید ابوالقاسم (1422ق)، مبانی تکمله المنهاج، ج42، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
- دفتر مطالعات فقهی پزشکی قانونی، آرشیو نامه ‌ها، بخش دیات.
- سلیمان کلوانق، باقری، احمد؛ مرتضایی، احمد (1399)، واکاوی مستندات دیه جنایت بر مجموع پلک ها و کمتر از آن (نقد و کاوشی فقهی در مبانی ماده 590 و 591 ق.م.ا)، پژوهش های فقهی ، 3، 428-403.
- صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد (1414ق)، المحیط فی اللغه، ج7، بیروت: عالم الکتاب.
- صادق‌پور، محمدجعفر؛ امیر، وطنی (1396)، تأمّلی در چیستی حارصه و دامیه، فقه پزشکی، 30 و 31، 63-78.
- صدر، سید محمد (1420ق)، ما وراء الفقه، ج9، بیروت: دار الأضواء.
- صدوق(شیخ)، محمّد بن على بن حسین بن بابویه قمّی (1403ق)، معانی الأخبار، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- طریحى، فخرالدین (1416ق)، مجمع البحرین، ج3، چ3، تهران: کتابفروشى مرتضوى.
- طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج7، چ3، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
- عمید، حسن (1391)، فرهنگ فارسی عمید، ج1، چ31، تهران: امیرکبیر.
- فاضل لنکرانى، محمد (1418ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله (الدیات)،  قم: مرکز فقهى ائمه اطهار(ع).
- فخرالمحققین حلّى، محمد بن حسن بن یوسف (1387)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج4، قم: اسماعیلیان.
- فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، ج6، چ2، قم: هجرت.
- فرح ‌زادی، علی‌اکبر؛ فهیم، نرگس (1395)، تداخل اسباب دیه در فقه امامیه، مطالعات فقه و حقوق اسلامی،  14، 195 - 214.
- کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج7، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
- گودرزی، فرامرز (1374)، پزشکی قانونی، چ4، تهران: انیشتین.
- مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوه قضائیه (1391)، گنجینه استفتائات قضایی، سؤالات 440، 591 و 585.
- موسوی گلپایگانى، سید محمدرضا (1409ق)، مجمع المسائل، ج3، چ2، قم: دار القرآن الکریم.
- مولوی، سعید؛ دانش، عبدالصمد (1394)، تغلیظ دیه قتل در حرم مکّه با رویکردی به قانون مجازات اسلامی 92، مطالعات فقه و حقوق اسلامی،  13، 197- 224.
- نجفى(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج43، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- واسطى زبیدى، سید محمد مرتضى حسینى (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، ج7، بیروت: دار الفکر.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 15، شماره 32
آذر 1402
صفحه 209-225

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار