نقش عرف در جاودانگی آیین اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی مقطع دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

3 دانشیار رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

عرف صحیح و مورد تأیید شارع، یکى از ادله و ابزارهاى استنباط حکم شرعى و در مواردى مهم ترین و بعضاً تنها سند براى پاسخ به نیازهای روز جامعه، در عرصه اجتهاد می باشد. شارع در امور غیر عبادی، مسلک عرف را تأیید کرده، و چون أمارات عقلایى نیاز به جعل حجیّت از سوى شارع ندارند؛ بلکه همین که عقلانى باشند براى حجیّت کافی است، زیرا مخاطب احکام شرع، توده مردم بوده و دستورات دین برای بهتر زندگی کردن آنان وضع شده است. واگذاری تشخیص موضوعات به عرف تخصّصی در بسیاری از موارد کارگشا و موجب یکسان سازی در بنای عقلا می شود. عرف موردنظر، عرف دقیق و دور از تسامح است که با دقّت به تطبیق و تشخیص می پردازد؛ در این صورت است که منع شرعی بر سر راهش نیست. در مورد عرف با این ویژگی که محصول فطرت عقلا و به عنوان یک قضیه کلّی حجّت می باشد نمی توان گفت در زمان حضور معصومین(ع) حجّت است و در عصر غیبت حجّت نیست؛ بر این مبنا، عرف یکی از ادله و ابزاری است که به کمک آن می توان به استنباط حکم شرعی پرداخت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Custom in the Immortality of the Islamic Religion

نویسندگان [English]

  • Mohammad hosein Roohi yazdi 1
  • Seyyed mohamad reza ayati 2
  • Asghar Arabian 3
1 PhD student in Islamic Law, Faculty of Law, Theology and Political Science, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Professor, University of Law, Theology and Political Science, Islamic Azad University of Science and Research, Tehran.
3 Faculty of Theology and Philosophy, Tehran Azad University, Science and Research Branch
چکیده [English]

Valid custom approved by the Shari'ah is one of the evidences and tools for deducing Islamic rulings. In some cases, it is the most important and sometimes the only document for responding to the daily needs of society in the field of ijtihad (jurisprudential reasoning). The Shari'ah has approved the custom of custom in non-worship matters. Since rational presumptions do not need to be authorized by the Shari'ah, their rationality suffices for their authenticity. This is because the audience of religious rulings are the common people, and the religious orders have been established for them to live better lives. Entrusting the diagnosis of issues to specialized customs is effective in many cases and leads to uniformity in the construction of logic. The custom in question is a precise and tolerant custom that is carefully adapted and recognized. In this case, there is no prohibition in the Shari'ah. It cannot be said that a custom with this characteristic, which is a product of rational nature and as a general theorem of proof, is a proof in the time of the presence of the Infallibles (peace be upon them) and not a proof in the age of absence. On this basis, custom is one of the evidences and tools that can be used to deduce Islamic rulings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Custom
  • Shari'ah
  • Ijtihad
  • Rationality
  • Infallibles
  • Proof
  • Islamic Rulings

مراجع

- قرآن کریم.
- آخوند خراسانی، محمدکاظم (۱۴۳۱ق)، کفایه الاصول، ج۲، چ۷، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
- آهنگران، محمدرسول؛ غانم، الهام (۱۳۹۷)، ارزیابی عملکرد عرف در تغییر حکم مصادیق عرفی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 18، 33-48.
- ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی (1404ق)، تحف العقول عن آل الرسول، ج1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
-  ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۴۰۸ق)، لسان العرب، ج ٩، بیروت: دار إحیاء التراث العربى.
- اصفهانی غروى ، محمدحسین (۱۳۷۴)، نهایه الدرایه فی شرح الکفایه، ج۲، قم: مؤسسه سید الشهداء(ع).
- الخرازی، سید محسن (۱۳۶7)، پژوهشی پیرامون عرف، ترجمه: عباسعلی سلطانی گلشیخی، مشکوه، 21، 66-93.
- الزحیلی، محمدمصطفی (۱۴۲۷ق)، الوجیز فی اصول الفقه الاسلامی، ج۲، چ۲، قطر: وزارت الاوقاف و الشئون الاسلامیه.
- النبهان، محمد فاروق (۲۰۱۶م)، المدخل للتشریع الاسلامی، بیروت: مؤسسه الکتب الثقافیه.
- انصاری(شیخ)، مرتضى بن محمدامین (۱۴۱۱ق)، المکاسب، ج۱، قم: ایران.
- ایزدی فرد، علی اکبر؛ نعمت زاده، رجبعلی؛ کاویار، حسین (۱۳۸۸)، عرف و جایگاه آن در استنباط احکام شرعی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ۱، 45-73.
- بروجردی، سید حسین (۱۴۱۲ق)، الحاشیه على کفایه الأصول، ج١، قم: انصاریان.
- جبران، مسعود (۱۳۹۳)، الرائد، ج1، چ7، ترجمه: رضا انزابی نژاد، مشهد: به نشر.
- جرجس، جرجس (۱۹۹۶م)، معجم المصطلحات الفقهیه و القانونیه، بیروت: الشرکه العالمیه للکتاب.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (۱۳۷۴)، ترمینولوژی حقوق، چ۷، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (۱۴۰۰)، مکتب های حقوقی در حقوق اسلام، چ۵، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- جناتى، محمدابراهیم (۱۳۷۰)، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، تهران: کیهان.
- حرّ عاملى، محمد بن حسن (۱۳۸۴ق)، تفصیل وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج۱۸، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- خمینى(امام)، سید روح الله (۱۳۷۶)، الاجتهاد و التقلید، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره). 
- خمینى(امام)، سید روح الله (۱۳۸۰)،  کتاب البیع، ج۱، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره). 
- خمینى(امام)، سید روح الله (۱۳۸۰)، أنوار الهدایه فی التعلیقه علی الکفایه، ج۱، چ۲، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره).
- خمینی(امام)، سید روح الله (۱۳۸۵)، صحیفه امام، ج۲۱، چ۴، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره).
- خمینی(امام)، سید روح الله (۱۳۹۲)،  المکاسب المحرّمه، ج۱، چ۳، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره).
- خمینی(امام)، سید روح الله (۱۴۱۰ق)، الرسائل، ج۲، قم: اسماعیلیان. 
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۶ق)، المفردات فى غریب القرآن، دمشق: دفتر نشر الکتاب.
- رجبى، حسین (۱۳۷۲)، کاربرد عرف در استنباط، کیهان اندیشه، ۴۸ ، 137-136.
- سبحانى تبریزی، جعفر (۱۳۸۱)، تهذیب الاصول (تقریرات درس اصول امام خمینى)، ج۲، قم: مؤسسه الامام الصادق علیه السلام.
- سلجوقى، محمود (۱۳۸۸، نقش عرف در حقوق مدنی ایران، تهران: میزان.
- شهیدی، مهدی (۱۴۰۰)، اصول قراردادها و تعهّدات، ج۲، چ۹، تهران: مجد.
- صدر(شهید)، سید محدباقر (۱۳۹۰)، دروس فی علم االاصول، ج۱، چ۲، قم: کوثر کویر.
- صدر(شهید)، سید محمد باقر (۱۳۹۵)، المعالم الجدیده للاصول، چ۲ تهران: مکتبه النجاح.  
- طباطبائى(علامه)، سید محمدحسین (۱۳۸۸ق)، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۸، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- طباطبائی(علامه)، سید محمدحسین (۱۳۶۱)، حاشیه الکفایه، ج۲، قم: بنیاد علمی فکری علامه طباطبائی.
- طبرسى، فضل بن حسن (۱۳۸۴)، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج٤، چ۸، تهران: ناصرخسرو. 
- طریحی، فخرالدین (۱۹۸۵م)، مجمع البحرین، ج١، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1365)، تهذیب الاحکام، ج7، تهران: دار الکتب العلمیّه.
- عادل بن عبدالقادر (۱۳۱۸ق)، العرف؛ حجیّته و آثره فی فقه المعاملات المالیّه عند الحنابله، ج۱، مکّه مکرّمه: المکتبه المکیه.
- عبه جی، محمد أسعد (۱۳۶۱ق)، سلم الوصول إلى علم الاصول، بیروت: دار البشائر الاسلامیه.
- علیدوست، ابوالقاسم (۱۳۹۷)، فقه و عرف، چ۶، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- عمید زنجانى، عباسعلى (۱۳۷۷)، فقه سیاسی، ج۲، چ۴، تهران: امیرکبیر.
- فراهیدى، خلیل بن احمد (۱۴۰۹ق)، العین، چ۲، قم، دار الهجره.
- کاتوزیان، ناصر (1388)، کلیات حقوق(نظریه عمومی)، چ۳، تهران: شرکت سهامی انتشار. 
- کلینی، محمد بن یعقوب (بی تا)، الکافی، ج1، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- محمودى، علی محمد (۱۳۹۱)، نقش عرف در فقه و حقوق، پرتال امام خمینی(ره).
- مظفّر(علامه)، محمدرضا (۱۳۷۰9، اصول الفقه، ج۲، چ۴، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- مغنیه، محمدجواد (۱۳۸۸)، علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- منصورى، خلیل رضا (۱۳۷۲)، نظریه العرف و دورها فی عملیّه الاستنباط، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- نائینی، محمدحسین (۱۴۱۰ق)، فوائد الاصول، ج۳، قم: مرسسه النشر الاسلامی.
- نجفى(صاحب جواهر)، محمدحسن (۱۳۹۲ق)، جواهر الکلام فى شرح شرائع الاسلام، ج۲۲، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- واسعی، سید محمد (1379)، فقه و عرف، فصلنامه قبسات، ۱۵، ۴۲-۵۸.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 15، شماره 33
اسفند 1402
صفحه 259-288

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار