مبانی فقهی و حقوقی نظارت شرعی و راهکارهای اجرایی شدن آن در نظام بانکداری اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا،گروه حقوق خصوصی،دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران شمال،تهران .ایران

2 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات ، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)

3 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق دانشگاه ازاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

4 استادیار گروه حقوق، دانشکده حقوق دانشگاه ازاد اسلامی، واحد الکترونیک، تهران ایران

چکیده

بانکداری اسلامی با توجّه به ماهیّت آن نیازمند نوع خاصّی از شیوه های نظارتی به منظور انطباق فعالیّت های نظام بانکی با اصول و قوانین شریعت  می‌باشد. در این پژوهش سعی شده که  ضرورت وجود نظارت شرعی در نظام بانکی با مبانی فقهی چون قاعده نفی غرر، ممنوعیّت ربا، لاضرر، حفظ مصالح عموم، و عدم معصومیّت حاکمان توجیه گردد و مستندات قانونی متعدّدی نظیر اصل دو، چهار و هفتاد و یکم قانون اساسی و همچنین فلسفه وجودی تصویب قانون عملیّات بانکی بدون ربا و دیگر مقرّرات مرتبط، بر لزوم نظارت شرعی در این زمینه تأکید و بررسی شود. مؤسسات بین المللی مالی اسلامی، راهکارهایی را به منظور اجرایی شدن نهاد مذکور در سیستم بانکداری کشورهای اسلامی ارائه نموده اند که در بیشتر کشورهای با ساختار بانکداری اسلامی اعمال گردیده است. در ایران نیز طی چندسال اخیر، شاهد تثبیت نسبی جایگاهی با شأن نظارتی، اجرایی و تقنینی برای ناظر شرعی هستیم؛ لیکن سیستم بانکی کشور تا اجرایی شدن و شهود نتایج نظارت شرعی هنوز در ابتدای مسیر  قرار دارد. رفع موانع و ارائه راهکارهای اجرایی نمودن نظارت شرعی نیازمند بررسی مبانی فقهی، تبیین راهکارها و آموزش اجرایی نمودن آن می‌ باشدکه هدف از این تحقیق را نیز  به خود معطوف نموده است.  موضوع فوق، در این پژوهش با  تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی از نگاه فقهی حقوقی، مورد مدّاقه و بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Study of Jurisprudential and Legal Foundations of Sharia Supervision and Strategies of Implementing It in the Islamic Banking System

نویسندگان [English]

  • zeinab navabi moghadam 1
  • Ali Zare 2
  • ahmad yousefi sadeghloo 3
  • jafar jamali 4
1 PhD student, Department of Private Law, Islamic Azad University, Tehran Branch
2 Assistant Professor, Department of Private Law, College of Law, Theology and Political Science, Tehran science and research branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Law, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran
4 Assistant Professor, Law Department, Faculty of Law, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Considering its nature, Islamic banking requires a special type of monitoring methods in order to adapt the activities of the banking system to the principles and laws of Sharia. In this research, it has been tried to justify the necessity of sharia supervision in the banking system with jurisprudential bases such as the rule of of gharar, prohibition of usury, harm, preservation of public interests, and the lack of innocence of the rulers and numerous legal documents such as the two, four and seventy-first principles of the constitutional law. The basic as well as the existential philosophy of approving the law on banking operations without usury and other related regulations, the necessity of Sharia supervision in this field should be emphasized and examined. International Islamic financial institutions have presented solutions for the implementation of the mentioned institution in the banking system of Islamic countries, which have been implemented in most of the countries with Islamic banking structure. In Iran, during the last few years, we have witnessed the relative stabilization of a position with supervisory, executive and legislative dignity for the Sharia inspector; but the country's banking system is still at the beginning of the path until it is implemented and the results of Sharia supervision are realized. Removing obstacles and providing solutions for the implementation of Sharia supervision requires examining the jurisprudential foundations, explaining the solutions and training for its implementation, which is also the purpose of this research. In this research, the above issue has been discussed and investigated by relying on the descriptive-analytical method from the point of view of legal jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sharia Supervision
  • Islamic Banking
  • Jurisprudential Council

مراجع

- قرآن کریم.
- آقا مهدوی، اصغر (1394)، نگاهی دیگر به قاعده لاضرر، دو فصلنامه علمی تخصصی پژوهشنامه فقهی، 6، 141-123.
- ابویی مهریزی، حسن (1379)، مبانی قاعده لاضرر از دیدگاه فقهای امامیه، کاوش نامه علوم انسانی، 1، 41 -82.
- اخوان کاظمی، بهرام (1391)، نظارت در نظام اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- اصفهانی، محمدحسین (بی تا)، حاشیه مکاسب، ج1، قم: مجمع الذخایر الاسلامیه.
- انوری، حسن (1381)، فرهنگ بزرگ سخن، ج8، چ5، تهران: سخن.
- پیرنیاکان، امیرلطف الله (1399)، مفهوم و گونه های نظارت و کنترل در حقوق ایران، فصلنامه پژوهش های حقوقی میان رشته ای، 1، 67-79.
- تقی‌زاده، خدیجه (1391)، بانکداری اسلامی در برخی کشورهای جهان، ماهنامه بررسی مسائل و سیاست ‌های اقتصادی، 6و7، 47-80.
- توحیدی، محمد؛ فتاحی، علیرضا (1398)، استخراج مؤلفه های ارتقاء نظارت شرعی در بازار سرمایه ایران بر مبنای استانداردهای بین المللی(مطالعه موردی: استانداردهای بین المللی AAOIFI و IFSB)، فصلنامه بورس و اوراق بهادار، 47، 154-181.
- توحیدی، مهرداد؛ شاهی، محمدشریف؛ احمدی، محمدصادق؛ دائی‌کریم ‌زاده، سعید (1399)، تحلیل ابعاد حقوقی نظارت بانک مرکزی بر نظام بانکداری در ایران، تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، 45، 87-113.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق)، الصّحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، ج2، بیروت: دار العلم.
- حبیب نژاد، سید احمد؛ عامری، زهرا (1393)، مبانی نظارت در نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه علوم سیاسی، 65، 7-32.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن (بی تا)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج10، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
- حسین نژاد، سید مجتبی (1397)، بررسی ماهیّت، مبانی و اهداف نظارت و بازرسی در فقه شیعه، ششمین کنفرانس ملّی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران.
- حکیمی، محمدرضا؛ حکیمی، محمد؛ حکیمی، علی (1374)، الحیاه، الفصل الرابع عشر: الربا، سحق، جبار، ج5، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- خمینی(امام)، سید روح الله (1385)، ترجمه تحریرالوسیله، ترجمه: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- دهخدا، علی اکبر (1385)، لغتنامه دهخدا، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- رضایی زاده برواتی، محمدجواد؛ ابرهیمی، مهدی؛ بهادری جهرمی، محمد (1400)، بایسته های نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان در نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، پژوهش نامه حقوق اسلامی، 54، 583-604.
- روحانی، علی؛ بنی‌طباء، مهدی (1395)، آسیب ‌شناسی نظام بانکی، 7 نظارت شرعی بانک مرکزی، معاونت پژوهش‌های اقتصادی مجلس شورای اسلامی.
- شعیری، محمد بن محمد (بی تا)، جامع الاخبار، نجف: المطبعه الحیدریّه.
- صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن بابویه (1425ق)، علل الشرائع، قم: مکتبه الداوری.
- صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن بابویه (1378ق)، عیون الرضا(ع)، تهران: جهان
- صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن بابویه (1413ق)، من لایحضره الفقیه، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (1308 ق)، القواعد و الفوائد، چاپ سنگی، بی نا.
- علیدوست، ابوالقاسم( 1382)، قاعده نفی غرر در معاملات، اقتصاد اسلامی، 9، 89-106.
- عمید زنجانی، عباسعلی؛ موسی زاده، ابراهیم (1389)، نظارت بر اعمال حکومت و عدالت اداری، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- فقیهی، سیده فاطمه؛ عساکره، زینب (1400)، تحلیل حقوقی آثار نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر قوانین و مقرّرات، حکومت اسلامی، 99، 5-28.
- قمی، علی بن ابراهیم (1404ق)، تفسیر قمّی، ج1، قم: دارالکتاب.
- کلینی، محمد بن یعقوب (1428ق)، الکافی، ج5، بیروت: منشورات الفجر.
- مجلسی(علامه)، محمدباقر (1403ق)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الائمه الأطهار، ج103، چ2، بیروت: مؤسسه الوفاء.
- مرتضایی، سید احمد (1390)، نظارت استصوابی یا استطلاعی، بررسی فقهی حقوقی نظارت شورای نگهبان بر انتخابات، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
- معین، محمد (1360)، فرهنگ فارسی، ج2، چ4، تهران: امیرکبیر.
- موسویان، سیدعباس (1390)، نقش شورای تخصّصی فقهی در ارتقای سطح مشروعیّت و کارایی بانک های اسلامی، ویژه نامه بانکداری اسلامی، 16-23.
- میثمی، حسین؛ قلیچ، وهاب (1389)، نظارت شرعی و ریسک شریعت در بانکداری اسلامی: دلالت هایی برای طرح تحوّل نظام بانکی، تازه های اقتصاد، ویژه نامه بانکداری اسلامی، 130، 3-12.
- میسمی، حسین (1390)، بررسی تطبیقی الگوهای نظارت بر مؤسسات اسلامی در کشورها، تازه های اقتصاد، ویژه نامه بانکداری اسلامی، 56-61.
- نظرپور، محمدنقی؛ یوسفی شیخ رباط، محمدرضا؛ ابراهیمی، میمنت (1393)، شاخص های ممنوعیّت ربا در عملکرد بانکداری بدون ربا در ایران(بررسی موردی تسهیلات اعطایی شعب بانک تجارت مشهد مقدس)، مطالعات و سیاست های اقتصادی، 10/2،  67 -94.
- نوابی مقدم، زینب؛ زارع، علی؛ یوسفی صادقلو، احمد؛ جمالی، جعفر (1401)، بررسی فقهی و حقوقی تعارض منافع در بانک های غیر دولتی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 26، 359-386 .
- ولیّ زاده، حسین (1398)، اثر قاعده لاضرر در مسؤولیّت مدنی و نقش قاعده اقدام در اثر رافعیّت آن، فصلنامه علمی حقوقی قانون یار، 10، 331 -348.
-­ https://hawzah.net.
- https://mbri.ac.ir/IslamicBanking.
- https://www.ibena.ir/fa/news.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 15، شماره 31
مرداد 1402
صفحه 165-186

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار