نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

چکیده

نقش فراوان وقف در مسائل دینی، اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی باعث شده است که وقف در زمره مباحث مهمّ فقهی قرار بگیرد. وقف به جهات مختلفی قابل تقسیم است. یکی از تقسیمات وقف به اعتبار زمان است. وقف به لحاظ زمان، یا مطلق است و یا مقیّد. صحّت وقف مطلق، مورد اتّفاق همه فقهاست، اما وقف مقیّد به زمان مورد قبول مشهور فقها قرار نگرفته است هرچند برخی از فقها که کم هم نیستند، حکم به صحّت آن نیز نموده‌اند. هدف این نوشتار، بررسی این پرسش است که آیا دلایل شرط بودن ابدیّت در وقف می‌تواند این شرط را اثبات کند که نتیجه ‌اش حکم به بطلان وقف مقیّد به زمان (موقّت) شود یا خیر؟ این پژوهش پس از توضیح مختصر وقف موقّت و مؤبّد، به روش توصیفی-تحلیلی، دلایل شرط بودن ابدیّت در وقف را مورد بررسی قرار داده و این فرضیه را پی‌گرفته است که این دلایل، نه تنها انحصار صحّت وقف به وقف مؤبّد را اثبات نمی‌کند بلکه با تبیین حقیقت وقف و بررسی دلایل نظریه صحّت وقف موقّت، می‌توان درست بودن آن را تقویت کرد و در صورت اثبات صحّت وقف موقّت، ثمرات فروانی به دنبال خواهد داشت که وجود این ثمرات، ضرورت این بحث را نیز تضمین می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Revision on the Condition of the Eternity of Endowment

نویسنده [English]

  • Rahmatollah Karimzadeh

Assistant professor of Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.

چکیده [English]

The important role of waqf (endowment) in religious, moral, cultural, social and economic issues has made it one of the basic jurisprudential issues. The endowment is dividable in different aspects. One of its division is in respect of time. Waqf in terms of time is either absolute or limited. The validity of absolute waqf is accepted by all jurists, but time-bound waqf has not been accepted by majority, although some, not a few, have accepted its validity. The purpose of this article is to examine the question of whether the reasons for the condition of the eternity of waqf can prove this condition, and as a result, the time-bound waqf becomes invalid, or not? After a brief explanation of the temporary and eternal endowment, this study evaluates the reasons for the condition of eternity of endowment in a descriptive-analytical manner and follows the hypothesis that these reasons not only do not limit the validity of the endowment to the eternal endowment. Rather, by reviewing the truth of the endowment and explaining the reasons for the theory of the validity of the temporary endowment, its correctness can be strengthened. Proving the validity of this type of endowment has many fruits that guarantee the necessity of this discussion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Eternal Waqf؛ Temporary Endowment؛ Correctness
  • Invalidity
  • قرآن کریم.
  • ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج3، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج9و2و6، چ3، بیروت: دار الفکر.
  • ابوعطا، محمد؛ فرزاد، مسعود (1393)، مفهوم و ماهیّت حقوقی «صدقه»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 11، 7-20.
  • انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1415ق)، کتاب المکاسب، ج4، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ انصارى(ره)
  • بحرانى(صاحب حدائق)، یوسف بن احمد (1405ق)، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ج22، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللّمعه الدمشقیه، ج3، قم: داوری.
  • جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1413ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج5، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
  • حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج19، قم: آل البیت(ع).
  • حلّی(محقق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2، چ2، تحقیق: عبد الحسین محمد علی بقال، قم: اسماعیلیان.
  • حلّى(علامه)، حسن بن یوسف (1388ق)، تذکره الفقهاء، قم: آل البیت(ع).
  • خمینی(امام)، سید روح الله (1421ق)، تحریر الوسیله، ج2و3، قم: دار العلم.
  • خوئی، سید ابوالقاسم (1410ق)، منهاج الصالحین، ج2، چ 28، قم: مدینه العلم.
  • راغبی، محمد علی؛ رجبی النی، طاهر (1398)، ماهیّت «اطلاق مقامی» و ادله آن، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 21، 61-84.
  • سبحانی تبریزی، جعفر، تقریرات درس خارج، قم: مرکز تحقیقات رایانه ‌ای قائمیه.
  • سلّار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز (1404ق)، المراسم العلویّه، قم: الحرمین.
  • صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (1413ق)، من لایحضره الفقیه، ج4، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1410ق)، حاشیه المکاسب، ج2، قم: اسماعیلیان.
  • طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1414ق)، تکمله العروه الوثقی، ج1، قم: داوری.
  • طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1421ق)، حاشیه المکاسب، ج6، چ2، قم: اسماعیلیان.
  • طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1421ق)، العروه الوثقی، ج6، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، ج3، تهران: المکتبه المرتضویه.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1390ق)، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، ج4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1400ق)، النهایه، ج9، چ2، بیروت: دار الکتاب العربی.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق)، تهذیب الاحکام، ج9، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق)، کتاب الخلاف، ج3و9، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (1417ق)، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، ج3و2، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • فراهیدى، خلیل بن احمد‌ (1410ق) العین، ج5، چ2، تحقیق: مهدى مخزومى و ابراهیم سامرائى، قم: هجرت‌.
  • فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1426ق)، القاموس المحیط، ج3، چ8، بیروت: مؤسسه الرساله.
  • فیومی، احمد بن محمد (بی‌تا)، المصباح المنیر، ج1و2، قم: دار الرضی.
  • کاشف الغطاء، شیخ جعفر (1422ق)، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغرّاء، ج4، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  • کاظمی تستری، اسد الله (بی‌تا)، مقابس الأنوار و نفائس الأسرار، قم: آل البیت(ع).
  • کرکی(محقّق ثانی)، علی بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج9، چ2، قم: مؤسسه آل البیت؛ کرکی (1408ق)، ج1، قم: المهدیّه.
  • کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج7، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  • مامقانى، محمدحسن (1316ق)، غایه الآمال فی شرح کتاب المکاسب، ج3، قم: مجمع الذخائر الإسلامیه.
  • مسلم بن حجّاج نیشابوری ( 1375ق)، صحیح مسلم، ج5، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • مشکینی، میرزا علی (بی‌تا)، مصطلحات الفقه، قم: الهادی.
  • مصطفی، ابراهیم؛ الزیات، احمد حسن؛ عبدالقادر، حامد؛ النجار، محمد علی (1425ق)، المعجم الوسیط، ج2، چ 4، مصر: مکتبه الشروق الدولیه.
  • مغنیه، محمدجواد (1421ق)، فقه الإمام الصادق علیه السلام، ج5، چ2، قم: انصاریان‏.
  • مفید(شیخ)، محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (1413ق)، المقنعه، قم، چاپ کنگره.
  • نائینی، محمدحسین (1373ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، ج2، تهران: المکتبه المحمدیه.
  • نائینى، محمدحسین (1413ق)، المکاسب و البیع، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج28، چ7، تصحیح: عباس قوچانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • نراقی، ملااحمد (1408ق)، عوائدالایام، قم: مکتبه بصیرتی.
  • نوری، میرزا حیسن (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج14، بیروت: مؤسسه آل البیت.