مطالعه تطبیقی انتقال معدوم در عقد اجاره در فقه امامیه، حقوق ایران و فرانسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری حقوق خصوصی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، گروه حقوق، اصفهان، ایران

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، گروه حقوق، اصفهان، ایران. رشته تخصصی: دکتری حقوق خصوصی. (نویسنده مسئول)

چکیده

در حقوق فرانسه به رابطه­ حقوقی بین شخص با شیء مادّی و ملموس، مالکیّت گفته ­می­شود. به همین دلیل در آن نظام حقوقی نمی­توان اجاره را عقدی تملیکی دانست، زیرا منفعت در زمان انعقاد عقد، وجود خارجی و ملموس ندارد و تصوّر چنین مالکیّتی مقدور نیست. از همین رو قانونگذار فرانسوی در ماده 1709 قانون مدنی، اجاره را موجد تعهّد به برخوردار کردن دیگری از مالی، دانسته است، اما در نظام حقوقی ایران که مبتنی ­بر فقه امامیه است در ماده 466 قانون مدنی، اجاره موجب ایجاد مالکیّت بر منافع برای مستأجر معرّفی شده ­است. علّت آن این است که مالکیّت در حقوق ایران و فقه امامیه، مفهومی وسیع­ تر از آن ­چیزی است که در حقوق فرانسه وجود دارد. مالکیّت مفهومی اعتباری است و متعلّق آن هم می­تواند امری اعتباری باشد. لزومی ندارد که برای تحقّق مالکیّت، موضوع آن شیء مادّی و ملموس باشد، زیرا مالکیّت، جوهر است و برای تحقّق نیازی به پایگاه ندارد تا بر آن عارض شده و وجود پیدا کند. این نظریه می­تواند در کشف تأثیر برخی حوادث مانند تلف یا اتلاف عین مستأجره، بر عقد و تحلیل تعارض حکم ماده 483 قانون مدنی در منفسخ دانستن عقد با حکم ماده 496 آن قانون که عقد را از تاریخ تلف باطل دانسته نیز مؤثر واقع شود. روش تحقیق در این نوشته تحلیلی توصیفی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Transfer of Nonexistent Property and its Effects in lease contract in Emamieh Jurisprudence, Iran’s Law, and French Law: A Comparative Study

نویسندگان [English]

  • Mohammad Riyahi 1
  • Mohammad Jafari Fesharaki 2
1 P.h.D. student in Private Law, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
2 Assistant Professor Department of Private Law, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
چکیده [English]

In French law, ownership is the legal relation between a person and an object. Accordingly, a lease contract is not deemed a possessory contract proper. Because the property interests are actually nonexistent (i.e. imaginary) and intangible. In this light, Article 1709 of French Civil code provides that a party binds himself to have the other enjoy a thing during a certain time. That is, the contract is of a liability nature. However, in Article 466 of Iran’s Civil Code, itself based on Emamieh Jurisprudence, a tenancy contract accords ownership of interests to the tenant. The reason is that ownership in Emamieh Jurisprudence and Iran’s law is more extensive than that in French law. In the former, ownership is arbitrary and the object of the contract can be as much arbitrary. To affect ownership, there is no need for tangible or concrete thing, because ownership is essential and does not require a substance. This theory can help shed light on contract consequences such as destruction of hired object or leasehold and the contradiction between Repudiation of Contract and a Void Contract in Article 483 and 489 of Iran’s Civil Code, respectively. This study draws on analytical – descriptive methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transfer of Nonexistent Property
  • Lease Contract
  • Interests
  • Ownership

مراجع

-­ قرآن کریم.
- آخوند خراسانی، ملا محمدکاظم (1406ق)، حاشیه المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ابن عابدین، محمدامین (1415ق)، حاشیه ردّ المحتار علب الدرّ المختار، ج5، بیروت: دار الفکر للطباعه والنشر والتوزیع المکتبه التجاریه مصطفى أحمد الباز.
- اردبیلى(مقدّس)، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج10، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- اشتهاردی، علی­پناه (1417ق)، مدارک العروه، ج27، تهران: دارالأسوه.
- السرخسی، محمد بن احمد (1406ق)، المبسوط، ج15، بیروت: دارالمعرفه.
- السمرقندی، علاءالدین محمد بن احمد (1414ق)، تحفه الفقهاء، ج2، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- السنهوری، عبدالرزاق احمد (1998م)، مصادر الحقّ فی الفقه الاسلامی، دراسه مقارنه بالفقه الغربی، ج6، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه.
- السنهوری، عبدالرزاق احمد (2009م)، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید(الایجار و العاریه)، ج6، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه.
- الشربینی، محمد بن ­احمد (1377)، مغنی المحتاج، ج2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- الشریف، محمدمهدی (1393)، از تملیک تا تعهّد؛ تأملی بر تأثیر حقوق فرانسه در تحلیل ماهیّت اجاره در حقوق ایران (نقدی بر عهدی انگاری اجاره اشیاء)، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 2، 29-58.
- الکاسانی، أبی­ بکر بن مسعود (1409ق)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج4، پاکستان: المکتبه الحبیبیه.
- النووی، یحیی بن شرف (بی ­تا)، المجموع، ج15، بیروت: دار الفکر.
- امامی، سید حسن (1393)، حقوق مدنی، ج2، تهران: اسلامیه.
- بحرانی، یوسف بن احمد (1405ق)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، ج21، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- بهجت فومنی، محمدتقی (1423)ق، وسیله النجاه، قم: شفق.
- جبعی عاملى(شهید ثانى)، زین­الدین بن على (1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، با تعلیقه مرحوم کلانتر، ج5، قم: داورى.
- جعفری ­لنگرودی، محمّدجعفر (1388)، دایره ­المعارف حقوق مدنی و تجارت، ج1، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1391)، الفارق، ج2، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1393)، قوه قدسیّه، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1393)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج2، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- حسینی عاملی، سید جواد بن ­محمد (1419ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، ج19، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حکیم، سید محسن (1410ق)، منهاج الصالحین، ج2، بیروت: دار التعارف.
- حکیم، سید محسن (1416ق)، مستمسک العروه الوثقی، ج12، بیروت: مؤسسه دار التفسیر.
- حکیم، سید محمدسعید (1415ق)، منهاج الصالحین، ج2، بیروت: دار الصفوه.
- حلّى(علامه)، حسن ­بن­ یوسف­ (1388ق)، تذکره الفقهاء، قم: مؤسسه آل ­البیت علیهم­السلام.
- حلّى(محقق)، جعفر بن­ حسن (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2، قم: اسماعیلیان.
- خمینی(امام)، سید روح­الله (1422ق)، العروه الوثقی مع تعالیق الإمام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- خوئی، سید ابوالقاسم (1418ق)، موسوعه الإمام الخوئی، ج30، قم: مؤسسه إحیاء آثار الامام الخوئی(ره).
- خوئى، سید ابو­القاسم (بی­تا)، المستند فی شرح العروه الوثقی، ج4، بی ­جا.
- رشتی، میرزا حبیب الله (1311)، کتاب الإجاره، قم: بی ­نا.
- سبزواری، سید عبدالأعلی(1413ق)، مهذّب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج19، قم: مؤسسه المنار دفتر آیه الله سبزواری.
- سیوری حلّی(فاضل مقداد)، مقداد بن عبدالله سیوری (1404ق)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، ج2، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
- طباطبائی قمی، سیدتقی (1426ق)، مبانی منهاج الصالحین، ج8، قم: قلم الشرق.
- طباطبائى یزدى، سید محمدکاظم (1409ق)، العروه ­الوثقی فیما تعمّ به البلوی، ج2، قم: مؤسسه الأعلمی.
- طباطبائى یزدى، سید محمدکاظم (1421ق)، حاشیه المکاسب، ج1، قم: اسماعیلیان.
- طباطبائى یزدى، سید محمدکاظم (1424ق)، العروه ­الوثقی ­فیما تعمّ ­به ­البلوی، ج5، قم: مؤسسه النشرالاسلامی.
- عاملی(شهید اول)، محمد بن ­مکّی (بی ­تا)، القواعد و الفوائد، ج2، قم: مفید.
- عراقی، آقاضیاء الدین (1414ق)، شرح تبصره المتعلمین، ج5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- فاضل لنکرانی، محمّد (1424ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله(الإجاره)، قم: مرکز فقهی أئمه اطهار علیهم­السلام.
- فیاض کابلی، محمداسحاق (بی ­تا)، منهاج الصالحین، ج2، بی ­جا.
- کاتوزیان، ناصر (1387)، حقوق مدنی(عقود معیّن)، ج1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کریمی، عباس؛ شعبانی ­کندسری، هادی؛ اسکندری، حسن (1395)، تأملی در تفکیک مِلک، حقّ و حکم در فقه امامیه، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 15، 247-274.
- کمپانی­اصفهانی، محمدحسین (1409ق)، الأجاره، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- کرکى(محقّق)، على ­بن ­حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج9، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- مرقس، سلیمان (1985م)، الوافی فی شرح القانون ­المدنی فی العقود المسمّاه عقد الایجار، ج8، قاهره: کلیّه الحقوق، جامعه القاهره.
- موسوی خلخالی، سید محمدمهدی (1385)، (مدارک العروه الوثقی) فقه الشیعه(کتاب الإجاره)، تهران: مرکز فرهنگی انتشارات منیر.
- موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1424ق)، تعلیقات علی العروه الوثقی، ج5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- نجفى(صاحب ­جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج27، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود (1429ق)، کتاب الاجاره، ج1، قم: دائره معارف الفقه الإسلامی.
- Ancel, Pascal, Tisserand-Martin, Alice, Venandet, Guy, Wiederkehr, Georges, Henry, Xavier, Guiomard, Pascal (2016), Code Civil, Paris: Dallos.
- Bénabent, Alain(2017), Droit Des Contrats Spéciaux Civils Et Commerciaux, Paris: LGDJ.
- Flour, Jacques, Aubert, Jean - Luc, Savaux, Eric (2011), Droit Civil Les Obligations Le Rapport D'obligation, Paris: Dalloz.
- Mainguy, Daniel (2016), Contrats Spéciaux, Paris: Dalloz.
- Malaurie, Philippe, Aynès, Laurent, Gautier, Pierre-Yves (2016), Droit Civil Droit Des Contrats Spéciaux,  Paris: LGDJ.
- Terré, François, Simler, Philippe (2014), Droit Civil Les Biens, Paris: Dalloz.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 14، شماره 27
تیر 1401
صفحه 225-254

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار