تأسیس قاعده فقهی حمایت از زنان بزهکار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد فقه و مبانی حقوق دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق، دانشگاه تهران، تهران، ایران، پردیس البرز (نویسنده مسئول)

چکیده

زنان در طول تاریخ، ستم ‌های مردانه فراوانی را تحمّل کرده‌اند. استضعاف تاریخی زنان به آنجا انجامید که از قرن هجدهم تاکنون نهضتی عظیم به نام فمینیسم در حمایت از حقوق زنان به پا خاست و برابری حقوق زن و مرد را وجهه همّت خود قرار داد. این در حالی است که اسلام برابری حقوقی میان زن و مرد را - با وجود تفاوت‌ های بسیارِ فیزیکی و روانی - خلاف عدالت می‌داند. عدالت جنسیّتی در حوزه حقوق جزا به آن معناست که شرایط بزهکار، بزهدیده، جرم و آثار آن برای هر صنف و مصداق بررسی گردد و مجازاتی مناسب شرایط موجود برای بزهکار درنظر گرفته شود. بر اساس آیات و روایات به نظر می‌رسد شارع مقدّس در جهت تحقّق عدالت جنسیّتی سه ویژگی مهم زنان یعنی محوریّت در خانواده، لزوم رعایت حجاب و لطافت جسمی و روحی را در تعیین نوع و شیوه اجرای مجازات درنظر گرفته که نظامی از تخفیفات گسترده را برای زنان در حقوق کیفری به ارمغان آورده است. طبیعتاً رعایت مصالح فرد بزهکار و خانواده او، در مجازات جرائم فردی قابل تصوّر است؛ چراکه لحاظ مصالح اجتماعی بر مصالح فردی و خانوادگی ترجیح دارد. در این مقاله پس از تبیین و تفکیک جرائم فردی و اجتماعی، با اصطیاد و نظام‌مند سازی فتاوای فقها بر اساس مصالح منصوص، نظام حمایتی اسلام از زنان بزهکار در حوزه جرائم فردی در قالب یک قاعده فقهی مورد بررسی قرار گرفته است. تأسیس قاعده مذکور می‌تواند در موارد سکوت قانونگذار و مخصوصاً تعزیرات و آئین دادرسی مؤثّر واقع شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Establish the jurisprudential rule for the protection of delinquent women

نویسندگان [English]

  • Ahmad Bagheri 1
  • Mohammad Hasan Tahaie 2
1 Tehran University
2 Tehran University-Alborz
چکیده [English]

Throughout history, women have endured many forms of male oppression. The historical oppression of women led to the emergence of a great movement called feminism in support of women's rights from the eighteenth century onwards, which promoted equal rights for men and women. Islam, on the other hand, considers legal equality between men and women to be unjust, despite very physical and psychological differences. Gender justice in the field of criminal law means that the conditions of the offender, the victim, the crime and its effects are examined for each class and case and the appropriate punishment for the conditions of the offender is considered. Based on verses and hadiths, it seems that in order to achieve gender justice, the holy shari'a has considered three important characteristics of women, namely centrality in the family, the need to observe hijab and physical and mental gentleness in determining the type and method of punishment That has brought a system of massive discounts for women in criminal law. Naturally, it is conceivable to observe the interests of the offender and his family in the punishment of individual crimes, because considering social interests takes precedence over individual and family interests. In this article, after explaining and separating individual and social crimes, by considering and systematizing the fatwas of jurists based on the prescribed interests, the Islamic protection system for delinquent women in the field of individual crimes has been examined in the form of a jurisprudential rule. The establishment of this rule can be effective in cases of silence of the legislature, especially penalties and due process.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Women
  • feminism
  • gender justice
  • criminal jurisprudence
  • delinquency
  • jurisprudential rule

مراجع

- قرآن کریم.
‏‫- ابن ‌شعبه حرّانی، حسن بن علی (۱۳۶۳)، تحف العقول، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ‏‫اسحاقی، محمد (۱۳۹۲)، بررسی مجازات سرقت از فرزند، فقه و مبانی حقوق اسلامی، 46، 181-161.
‏‫- بهمن‌پوری، عبدالله؛ عامری نیا، محمدباقر؛ عاشوری، ناصر (۱۳۹۸)، تأمّلی فقهی در امکان معافیّت مادر از حدّ قذف با نگاهی به تعمیم ادلّه، فقه، 97، 128-144.
- ‏‫ترحینی عاملی، محمد حسن (۱۳۸۵)، الزبده الفقهیّه فی شرح الروضه البهیه، چ4، بی جا: دار الفقه.
- جبعی عاملی(‏‫شهید ثانی)، زین‌ الدین بن علی (۱۴۱۰ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج9، تعلیقه: محمد کلانتر، قم: مؤسسه الأعلمی.
- ‏‫جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۱)، زن در آیینه جمال و جلال، چ6، قم: اسراء.
- ‏‫حرّ عاملی، محمد بن حسن (۱۴۱۶ق)، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق: محمدرضا حسینی جلالی، چ3، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
- ‏‫حسنی، سیده معصومه (1383)، تفاوت‌ های جنسیّتی از دیدگاه اسلام و فمینیسم، مطالعات راهبردی زنان، 23، 189-219.
- حلّی(‏‫محقّق)، جعفر بن حسن (۱۴۰۸ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2و4، چ2، تحقیق: عبد الحسین محمد علی بقال، قم: اسماعیلیان.
- ‏‫خمینی(امام)‌، سید روح الله (بی‌تا)، تحریر الوسیله، ج2، چ2، قم: دار العلم.
- ‏‫خوئی، سید ابوالقاسم (۱۴۲۲ق)، مبانی تکمله المنهاج، ج42، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
- ‏‫خوئی، سید ابوالقاسم (۱۴۱۸ق)، موسوعه الإمام الخوئی، ج41، قم: موسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
- ‏‫خوئی، سید ابوالقاسم (۱۴۱۰ق)، مبانی تکمله المنهاج. چ ۲۸، قم: مدینه العلم.
- ‏‫دستغیب، سید عبدالحسین (۱۳۸۸)، گناهان کبیره، چ ۲۲، قم‌: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ‏‫راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار الشامیه.
- ‏‫ساریخانی، عادل؛ آقابابائی، اسماعیل؛ عطارزاده، سعید (۱۳۹۲)، اجماع و نقش آن در استنباط احکام کیفری، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، 32، 27-48.
- ‏‫شاهرخی، طیبه؛ میرزایی، فرهاد (۱۳۹۷)، جایگاه حمایت از زنان بزه دیده در جرایم علیه کرامت انسانی در فرآیند عدالت کیفری، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 18، 219-242.
- ‏‫شریف الرضی، محمد بن حسین (۱۴۱۴ق)، نهج البلاغه، قم: مؤسسه دار الهجره.
‏‫- طباطبائی(علامه)، سید محمدحسین (۱۳۵۲)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج12، چ3، بیروت: مؤسسه الأعلمی.
- ‏‫طریحی، فخرالدین بن محمد (۱۳۷۵)، مجمع البحرین، ج5، چ3، تحقیق: احمد حسینی اشکوری، تهران: المکتبه المرتضویه.
- ‏‫طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (۱۳۸۷)، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج8، چ3، تحقیق: محمدباقر بهبودی و محمدتقی کشفی، تهران: المکتبه المرتضویه.
‏‫طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (۱۴۰۰ق)، النهایه فی مجرّد الفقه و الفتاوی، چ2، بیروت: دار الکتاب العربی.
‏‫طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (۱۳۶۵)، تهذیب الأحکام، ج10، چ4، تحقیق: حسن خرسان، علی آخوندی و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
- عاملی(‏‫شهید اول)، محمد بن مکّی (بی‌ تا)، القواعد و الفوائد، تحقیق: عبد الهادی سید محسن حکیم، قم: مکتبه المفید.
‏‫- علیدوست، ابوالقاسم (۱۳۹۱)، فقه و عقل، چ5، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- ‏‫فاضل لنکرانی، محمد (۱۴۲۷ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله (الحدود)، قم: مرکز فقهی ائمه أطهار (علیهم السلام).
‏- ‫فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (۱۴۰۶ق)، الوافی، ج21، اصفهان: مکتبه الإمام أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام) العامه.
- ‏‫قدسی، سید ابراهیم؛ یحیی زاده، یاسر (۱۳۸۹)، الحاق جدّ پدری و مادر به حکم معافیّت پدر از قصاص در قتل عمدی فرزند، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 2، 95-122.
- کاظمی(‏‫فاضل جواد)، جواد بن سعد (۱۳۶۵)، مسالک الأفهام إلی آیات الأحکام، چ2، تصحیح: محمدتقی کشفی و محمدباقر شریف‌زاده، تهران: مرتضوی.
‏‫- کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۶۳)، الکافی، ج2و7، چ5، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
‏‫- محقق داماد، سید مصطفی (۱۳۸۳)، قواعد فقه(بخش جزایی)، چ4، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- ‏‫محمودی، محسن (۱۳۸۸)، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، چ17، بی نا: صاحب الزمان(عج).
‏‫- مظفّر(علامه)، محمدرضا (بی‌تا)، أصول الفقه، ج3، چ5، قم: اسماعیلیان.
- ‏‫مفید(شیخ)، محمد بن محمد بن نعمان (۱۴۱۰ق)، المقنعه، چ2، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
- ‏‫منتظری نجف آبادی، حسینعلی (۱۳۸۴)، استفتاءات، چ3، تهران: سایه.
‏‫- منتظری نجف آبادی، حسینعلی (۱۳۸۷)، پاسخ به پرسش‏هایی پیرامون مجازات‏های اسلامی و حقوق بشر، قم: ارغوان دانش.
- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (۱۳۶۲)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج41، تحقیق: ابراهیم سلطانی نسب، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
‏- ‫نوری، میرزاحسین (۱۴۰۸ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج14و15، بیروت: موسسه آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
- ‏‫یزدی، محمد (۱۳۷۴)، فقه القرآن، ج2، قم: اسماعیلیان.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 14، شماره 27
تیر 1401
صفحه 53-78

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار