نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد فقه وحقوق اسلامی مدرسه عالی و دانشگاه شهید مطهری(ره)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه و حقوق خصوصی مدرسه عالی و دانشگاه شهید مطهری(ره)، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

چکیده

امروزه با توجه به رشد سریع فنّاوری و مزایای استفاده از آن، اکثر جوامع پیشرفته به استفاده از دادرسی الکترونیک در نظام قضائی خود رو آورده اند؛ کشور ما نیز از این امر مستثنی نبوده و خصوصاً پس از شیوع ویروس کرونا جهت حفظ سلامت وسایر حقوق اصحاب دعوا، پررنگ تر از سابق  به دادرسی الکترونیک روی آورده است. هرچند مزایای استفاده  از این نوع دادرسی از جمله تسریع در فرایند رسیدگی، سلامتی اصحاب دعوا، تسهیل جریان رسیدگی و جلوگیری از اطاله دادرسی و ... می باشد اما با توجه به این که امری مستحدث بوده و در گذشته سابقه نداشته است لذا از نظر فقهی با چالش هایی مواجه می باشد؛ چراکه دادرسی اسلامی در نظام قضائی ما احکام خاصّ خود را دارد و در عصر تشریع اینگونه دادرسی مرسوم نبوده است. برخی از فقها شهادت از راه دور و حتی شهادت کتبی، اعمّ از الکترونیکی و غیر آن را نپذیرفته اند؛ برخی دیگر، به لزوم اقرار نزد قاضی فتوا داده اند. با توجه به این که امارات قضائی  نیز در رسیدگی های محاکم نقش بسزایی دارد و در دادرسی الکترونیک بسیار کم رنگ می باشد لذا این امور در دادرسی الکترونیک از نظر فقهی با چالش های جدّی مواجه می باشند. با توجه به تمایل نسبتاً زیادی که در کشورمان برای استفاده از دادرسی الکترونیک وجود دارد در این مقاله به بررسی چالش ها ی فقهی حقوقی پیش روی این نوع از دادرسی در نظام قضائی پرداخته و با آسیب شناسی این نهاد و شناسایی چالش های پیش روی آن، به ارائه راهکار هایی مبتنی بر نظامات فقهی می پردازیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential study of electronic proceedings and its pathology

نویسندگان [English]

  • Mohammad Bahrami Khoshkar 1
  • Abbas Asgari 2

1 Professor of Islamic Jurisprudence and Law, Shahid Motahari University, Tehran, Iran

2 PhD Student in Private Jurisprudence and Law, Shahid Motahari University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Review:
Today, due to the rapid growth of technology and the benefits of using it, most advanced societies have resorted to the use of e-litigation in their judiciary; our country is no exception, especially after the outbreak of coronavirus to maintain health and other rights of the people The litigation has become more prominent than before in e-litigation. That it is a new thing and has no history in the past, so it faces jurisprudential challenges, because the Islamic trial in our judicial system has its own rules and in the era of legislation, such a trial was not common.Some jurists have not accepted remote testimony and even written testimony, whether electronic or otherwise, others have issued a fatwa on the need to confess to a judge, given that the UAE also plays an important role in court proceedings and very little in electronic proceedings. Therefore, these matters face serious challenges in e-jurisprudence from a jurisprudential point of view.Due to the relatively high tendency in our country to use e-litigation, in this article we examine the legal jurisprudential challenges facing this type of litigation in our judicial system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Electronic proceedings
  • written testimony
  • physical presence
  • electronic confession
- آخوند خراسانی، محمدکاظم (بی تا)، کفایه الاصول، ج1، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
- ابن ادریس حلّی، محمد بن إدریس (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج2، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- اردبیلی(مقدس)، أحمد بن محمّد (بی تا)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج9، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
- انصاری(شیخ)، مرتضی  بن محمدامین (1415ق)، القضاء و الشهادات، ج1، قم:کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
- تبریزی، میرزا جواد (بی تا)، أسس القضاء و الشهادات، ج1، قم: دفتر مؤلف.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1387)، ترمینولوژی حقوق، چ19، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- حسین زاده علیایی، زهرا؛ احمد احمدی (1397)، دادرسی الکترونیک در حقوق ایران، مبانی، اهداف و ویژگی ها، تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، 35، 117-136.
- حلّى(محقّق)، جعفر بن حسن ‌(1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج3، چ2، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- حیاتی، علی عباس (1392)، آیین دادرسی مدنی در نظم حقوقی کنونی، چ3، تهران: میزان.
- خمینی(امام)، سید روح الله ‌(بی تا)، تحریر الوسیله، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
- خوئی، سید ابوالقاسم (بی تا)، القضاء و الشهادات، ج1، بی جا: مؤسسه الخوئی الإسلامیه.
- زراعت، عباس (1388)، ادله اثبات دعوا، کاشان: قانون مدار.
- زرکلام، ستار (1391)، دادرسی های الکترونیکی، ضرورت ها، الزامات و چالش ها، آموزه های حقوق کیفری، 3، 129-150.
- سبزواری، سید عبدالاعلی (1413ق)، مهذّب الاحکام فی بیان حلال والحرام، ج27، قم: المنار.
- صدر، سید رضا (بی تا)، الاجتهاد و التقلید، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
- قمی( میرزای قمی)، ابوالقاسم (بی تا)، جامع الشتات فی أجوبه السؤالات، ج4، بی جا، بی نا.
- کاتوزیان، ناصر (1390)، اثبات و دلیل اثبات، ج1، چ7، تهران: میزان.
- کاشف الغطاء، شیخ محمدحسین (بی تا)، تحریر المجله، ج4، قم: مؤسسه الامام الصادق علیه السلام.
- کریمی ، عباس (1396)، ادله اثبات دعوا، چ6، تهران: میزان.
- محقق داماد، سید مصطفی (1390)، قواعد فقه (بخش قضایی)، چ5، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- مدنی، سید جلال الدین (1385)، ادله اثبات دعوا، چ9، تهران: پایدار.
- مظفّر، محمدرضا (1370)، اصول الفقه، ج1، چ4، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- مغنیه، محمدجواد (1425ق)، فقه الامام جعفر الصادق(ع)، ج5، چ2، قم: مؤسسه السبطین العالمیّه.
- مفید(شیخ)، محمد بن محمد بن نعمان (1413ق)، الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ج1، قم: کنگره شیخ مفید.
- مکارم شیرازی، ناصر (1399)، شهادت الکترونیکی و غیر حضوری. سایت اینترنتی به نشانی: https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&catid=598&mid=266147
- مکارم شیرازی، ناصر (1399)، عدم اعتبار شهادت کتبی. سایت اینترنتی به نشانی: https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&catid=598&mid=265784
- مهرافشان، علیرضا (1390)، دادرسی مجازی مفهومی نوین در عدالت قضایی، فقه وحقوق اسلامی، 5، 119-146.
- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1362)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج35، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود (1399)، حضور شاهد نزد قاضی. سایت اینترنتی به نشانی: https://www.hashemishahroudi.org/fa/questions/349