اعتبار اثباتی بیّنه مدّعی‌علیه در دعاوی مدنی و کیفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه قم، قم، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

در فقه امامیه، اقتضای قاعده «بیّنه و یمین» آن است که تکلیف به اقامه بیّنه، متوجّه مدّعی است و مدّعی­علیه با سوگند می­تواند زمینه صدور حکم به نفع خویش را فراهم نماید. این قاعده در کنار برخی از روایات موجب شده است تا مشهور فقها بیّنه مدّعی ­علیه را بی­اعتبار بدانند.
در پژوهش حاضر با روشی توصیفی تحلیلی، منابع فقهی مورد مطالعه قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده است که بیّنه مدّعی­علیه نیز معتبر می­ باشد و اقتضای قواعد و اخبار، اعتبار چنین بیّنه­ای است که بنابر ارتکاز عقلا کاشفیّت از واقع، از آن سلب نشده است. حتی در دعاوی ناظر بر جنایات علیه جسم اساساً تکلیف اولیه بر اقامه بیّنه، بر عهده مدّعی­علیه ثابت شده و در دعاوی حدّ و تعزیر نیز بیّنه مدّعی علیه به حکم قاعده درأ، موجب عروض شبهه نسبت به بیّنه مدّعی و به تبع بی­اعتباریِ آن خواهد شد. حقوق موضوعه کشور نسبت به این مسأله صراحتاً تعیین تکلیف ننموده است لکن از ماده 185 قانون مجازات اسلامی، تأیید نظریه مختار از سوی قانونگذار قابل استفاده است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The evidentiary value of respondent's witnesses in civil and criminal cases

نویسندگان [English]

  • Ruhollah Akrami 1
  • Azizollah Fahimi 2
1 Associate Professor, of Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Qom University, Qom, Iran
2 Department of Law, Faculty of Law, Qom University
چکیده [English]

In Imami jurisprudence, the requirement of the rule of "testimony and oath" is that the obligation to present evidence is on the plaintiff and the respondent can provide the ground for issuing a ruling in his favor by swearing. This rule, along with some narrations, has caused the majority of jurists to invalidate the evidence of the respondent.
In the present study, jurisprudential sources have been studied in a descriptive and analytical manner, and it has been concluded that the witnesses of the respondent is also valid, and The meaning of the rules and narrations is the validity of such evidence, which has not been taken away from discovery due to the Assumptions of the Wise; Even lawsuits concerning crimes against the body, the primary duty to provide evidence is the responsibility of the accused, and in cases of hadd and ta'zir, the accused's witnesses, according to the Obviation Rule (Darʼ), will cause suspicion of the witnesses of the plaintiff and consequently its invalidity. The law of our country has not explicitly ruled on this issue, but Article 185 of the Islamic Penal Code confirms the selected view of the investigation has been accepted by the legislator.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Testimony
  • the respondent's witnesses
  • proof of litigation
  • Imami jurisprudence
  • Iranian law

مراجع

- آشتیانی، میرزا محمدحسن (1425ق)، کتاب القضاء، ج1و2، قم:  زهیر.
- ابن أبی­ عقیل عمّانی، حسن (بی­تا)، مجموعه فتاوی ابن ابی ­عقیل، قم: طابعه الإخلاص.
- ابن ادریس حلّی، أبوجعفر محمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریرالفتاوی، ج2و3، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن بابویه قمّی (شیخ صدوق)، محمد بن علی بن حسین (1415ق)، المقنع، قم: مؤسسه امام هادی علیه ­السلام.
- ابن جنید اسکافی، محمد بن احمد (1416ق)، مجموعه فتاوی ابن الجنید، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن حمزه ‌طوسی، أبوجعفر محمد بن علی بن حمزه (1408ق)، الوسیله الی نیل الفضیله، قم: کتابخانه آیه ‌الله العظمی مرعشی‌ نجفی(ره).
- ابن زهره حلبی، ابوالمکارم حمزه بن علی (1417ق)، غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق علیه­السلام.
- اردبیلی(مقدّس)، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، ج12و14، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- اکرمی، روح­ الله (1399)، رجوع از شهادت پس از صدور حکم کیفری در فقه امامیه و حقوق ایران، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 23، 35-66.
- بحرالعلوم، سید محمد (1403ق)، بلغه الفقیه، ج3، چ4، تهران: مکتبه الصادق.
- بیهقی کیدری، قطب­ الدین (1416ق)، اصباح الشیعه بمصباح الشریعه، قم: مؤسسه امام صادق علیه ­السلام.
- جبعی عاملی‌(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1413ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج14، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی أحکام الشریعه، ج25و27و28و29، قم: مؤسسه آل‌ البیت علیهم ‌السلام.
- حسینی حائری، سید کاظم (1415ق)، القضاء فی الفقه الاسلامی، قم: مجمع اندیشه اسلامی.
- حسینی عاملی، سید جواد (بی­ تا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، ج10، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- حلبی، أبوالصلاح (1403ق)، الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانه حضرت امیرالمؤمنین علیه ­السلام.
- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1381ق)، رجال العلامه الحلّی، چ2، نجف: المطبعه الحیدریّه.
- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1413ق)، مختلف ­الشیعه فی احکام الشریعه، ج8و9، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حلّی(محقّق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع­ الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، چ2، قم: اسماعیلیان.
- خمینی(امام)، سید روح ­الله (1409ق)، انوار الهدایه، ج1، چ2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- خوانساری، سید احمد (1405ق)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، ج7، چ2، قم:  اسماعیلیان.
- خوئی، سید أبوالقاسم (1422ق)، مبانی تکمله المنهاج، ج41، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره).
- دیلمی (سلّار)، حمزه بن عبدالعزیز (1404ق)، المراسم العلویّه و الاحکام النبویّه فی الفقه الإمامی، قم: منشورات الحرمین.
- رشتی، میرزا حبیب ­الله (1401ق)، کتاب القضاء، ج1و2، قم: دار القرآن الکریم.
- سبحانی تبریزی، جعفر (1418ق)، نظام القضاء و الشهاده فی الشریعه الإسلامیه الغرّاء، ج2،  قم: مؤسسه امام صادق علیه­السلام.
- صدر(شهید)، سید محمد (1420ق)، ماوراء الفقه، ج9، بیروت: دار الاضواء للطباعه و النشر.
- صیمری، مفلح بن حسن (1420ق)، غایه المرام فی شرح شرائع الاسلام، ج4، بیروت: دار الهادی.
- طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1414ق)، تکمله العروه الوثقی، ج2، قم: کتابفروشی داوری.
- طباطبائی(صاحب ریاض)، سید علی (1418ق)، ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلائل، ج15و16، قم: مؤسسه آل ‌البیت علیهم‌السلام.
- طبرسی، احمد بن علی (1403ق)، الاحتجاج، ج1، مشهد: مرتضی.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1348)، اختیار معرفه الرجال(رجال الکشّی)، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
- طوسی(شیخ­الطائفه)، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، ج8، چ3، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
- طوسی(شیخ­الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق)، الخلاف، ج3و5و6، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- طوسی(شیخ­الطائفه)، محمد بن حسن (1427ق)، رجال الطوسی، چ3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (بی­تا)، القواعد و الفوائد، ج1، قم: کتابفروشی مفید.
- فاضل اصفهانی، محمد بن حسن (1416ق)، کشف ­اللّثام و الابهام عن قواعد الاحکام، ج10،  قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- فاضل آبی، حسن بن أبیطالب (1417ق)، کشف­ الرموز فی شرح المختصر النافع، ج2، چ3، تحقیق: شیخ علی پناه اشتهاردی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- فیض کاشانی، ملّا محمدمحسن (بی ­تا)، مفاتیح­ الشرائع، ج3، قم: کتابخانه آیه ‌الله العظمی مرعشی ‌نجفی(ره).
- قمّی، میرزا ابوالقاسم (1427ق)، رسائل المیرزا القمی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- کاشف­ الغطاء، محمدحسین (1359ق)، تحریر المجلّه، ج2، نجف اشرف: المکتبه المرتضویه.
- کرکی (محقّق ثانی)، علی بن حسین (1414ق)، جامع­ المقاصد فی شرح القواعد، ج6، چ2، قم: مؤسسه آل­ البیت علیهم­السلام.
- مرعشی شوشتری، سید محمدحسن (1373)، دیدگاه ­های نو در حقوق کیفری اسلام، ج2، تهران: میزان.
- مفید (شیخ)، محمد بن محمد (1410ق)، المقنعه، قم: مؤسسه اانشر الاسلامی.
- موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1423ق)، فقه القضاء، ج2، چ2، قم: دانشگاه مفید.
- موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1412ق)، الدّر المنضود فی احکام الحدود، ج1، قم: دار القرآن الکریم.
- مؤمن قمّی، محمد (1422ق)، مبانی تحریر الوسیله: القضاء و الشهادات، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- مؤمن قمّی، محمد (1423ق)، مبانی تحریر الوسیله: الحدود، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج42، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- نوری(محدّث)، میرزا حسین (1408ق)، مستدرک الوسائل، ج13و17و18، بیروت: مؤسسه آل ‌البیت علیهم‌السلام.
- نوری(محدّث)، میرزا حسین (1417ق)، خاتمه مستدرک الوسائل، ج3، قم: مؤسسه آل‌ البیت علیهم ‌السلام.
- یزدی، محمد (1426ق)، القسامه: بحث فی أدلّتها و شروطها، فقه اهل البیت علیهم­ السلام، 39، 53-82.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 13، شماره 25
آذر 1400
صفحه 37-72

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار