نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران (نویسنده مسئول)

2 کارشناس ارشد حقوق خصوصی

چکیده

در جایی که فردی خسارتی را موجب شده است مسئولیّت مدنی دارد. به موجب قاعده اتلاف که در ماده 328 قانون مدنی متجلّی شده است ضمان زیان رساننده، واجد قصد فعل قطعی است؛ خواه دارای قصد نتیجه باشد؛ خواه نباشد. پرسش این است که آیا شخص فاقد قصد فعل مانند نوزاد یا شخص خواب یا کسی که ارتعاش دست دارد و بدون قصد فعل، ایراد زیان مالی یا جسمی می نماید نیز ضامن است یا خیر؟ در این مقاله با ردّ نظریه کسانی که قائلند صِرف انتساب زیان به عامل زیان، برای ضمان کافی است با تفکیک رابطه سببیّت عرفی از رابطه سببیّت فلسفی و با اثبات عدم قابلیّت انتساب زیان به شخص فاقد قصد فعل - چه در زیان های مالی و چه در زیان های جسمی - وی از مسئولیّت مدنی معاف دانسته شده است؛ اما ضمان که یک حکم وضعی است با توجه به روایاتی مانند «دم المسلم لایذهب هدراً» در صورت وجود سبب، برعهده سبب و در صورت فقدان سبب، از باب عدالت توزیعی و مشارکت اجتماعی بر عهده بیت المال قرار داده شده است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The position of the intention of the act in civil liability

نویسندگان [English]

  • Hosein Houshmand Firoozabadi 1
  • Samerh Sheikhzadeh 2

1 Assistant Professor, Law Department, Seminary and University Research Institute, Qom, Iran

2 Master of Private Law

چکیده [English]

when a one has caused damage, (he or she) has a civil liability. According to the rule of wasting, which is manifested in Art 328 of the Civil Code, the creator of loss must have the intention of a definitive act Whether he has intended the result or not. The main question is whether a one who does not intend to act, such as an infant or a sleepy person, or a person who has vibration of hands vibration has caused financial or physical damages without any intention, is also a guarantor or not?
This article rejects the theory of attribution of losses to the creator of losses. And separates the relation of customary causality from philosophical causation. And by demonstration the impossibility of attribution the damage to the person who does not intend to act - whether in financial or physical losses - he will be exempt from civil liability. But the guarantee, which is a positive rule, according to narrations such as "the blood of the Muslim does not waste", if there is a cause,  the cause is responsible  and if there is no cause, on the base of distributive justice and social participation the treasury has responsibility .
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • intention of Act
  • positive sentence
  • imperative sentence
  • Will
  • civil liabilit
- ابن منظور، محمد بن مکرم (1408ق)، لسان العرب، ج3و5، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- اردبیلی، محمدعلی (1393)، حقوق جزای عمومی، ج1، چ33، تهران: میزان.
- اصفهانی، محمدحسین (1416ق)، بحوث فی الاصول، ج2، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- امامى، سید حسن (بی تا)، حقوق مدنى، ج6، تهران: اسلامیّه.
- انصاری(شیخ)، مرتضى بن محمدامین (1415ق)، المکاسب، ج3، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌.
- ایروانی، علی (1422ق)، الاصول فی علم الاصول، ج 2، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- بادینی، حسن (1384)، فلسفه مسئولیت مدنی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- بحرانى(آل عصفور)، یوسف بن احمد (1405ق)، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ج20، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- بروجردی، محمد عبده (1383)، کلیات حقوق اسلامی، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- بهجت فومنی،  محمدتقی (1426ق)، جامع المسائل، ج‌2، چ2، قم: دفتر معظمٌ ‌له.
- جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1384)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج6، ترجمه: شیروانی، علی؛ عباسی، محمدمسعود، قم: دار العلم.
- جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج15، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372)، ترمینولوژی حقوق، ج2، چ3، تهران: امیرکبیر.
- حائری، سیدکاظم (1426ق)، مباحث الاصول، ج5، تقریرات درس شهید صدر، قم: دار البشیر.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج29، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح (1417ق)، العناوین، ج2، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حکمت نیا، محمود (1389)، مسئولیت مدنی در فقه امامیه، چ2، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- حکمت نیا، محمود؛ هوشمند فیروزآبادی، حسین (1396)، «آثار مسئولیت مدنی و جبران خسارت در قرآن»، قرآن، فقه و حقوق اسلامی، 6، 42-7.
- حلّی(محقّق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ ج4، چ2، قم: اسماعیلیان.
- خمینی(امام)، سید روح الله (1385)، الاستصحاب، چ3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- خمینى(امام)، سید روح الله (بی تا)، تحریر الوسیله، قم: دار العلم.
- خوئی، سید ابوالقاسم (1412ق)، مصباح الفقاهه، ج3، تقریر: محمد علی توحیدی، قم: داوری.
- خوئی، سید ابوالقاسم (1422ق)، مبانی تکمله المنهاج، ج42، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی(ره).
- خوئى، سید ابو القاسم موسوى (1424ق)، محاضرات فی المواریث، قم: مؤسسه السبطین(ع) العالمیه.
- دیلمی، احمد (1389)، حسن نیّت در حقوق مسئولیت مدنی، تهران: میزان.
- ره پیک، حسن؛ عرب، عبدالرافع (1398)، نگاهی نو به مسئولیت مدنی شخص غیر ممیّز (طرح نظریه ای نوین)؛ حقوق اسلامی، 63، 35-7.
- السنهوری، عبدالرزاق احمد (1382)، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، دوره حقوق تعهّدات، ج1، ترجمه دادمرزی، سید مهدی، دانش کیا، محمدحسین، قم: دانشگاه قم.
- سیفی مازندرانی، علی اکبر (1429ق)، دلیل تحریر الوسیله (أحکام الأسره)؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- صادقی، هادی؛ میرزایی، محمد (1398)، «ماهیّت رابطه استناد و معیار احراز آن»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 21، 167-194.
- صدر، سید محمدباقر (1430ق)، دروس فی علم الاصول، ج1، چ5، قم: دار العلم.
- صفایی، سید حسین؛ رحیمی، حبیب الله (1391)، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، چ3، تهران:  سمت.
- طاهری نسب، سید یزدالله (1389)، رابطه علیّت در حقوق کیفری ایران و انگلستان، چ2، تهران: دادگستر.
- طباطبائی قمّى، سیدتقى (1426ق)، مبانی منهاج الصالحین، ج1، قم: قلم الشرق.
- طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1400ق)، النهایه فی مجرّد الفقه و الفتوی، چ2، بیروت: دار الکتاب العربی.‌
- عمید، حسن (1378)، فرهنگ عمید، چ 14، تهران: امیرکبیر.
- قاسم زاده، سید مرتضی (1387)، حقوق مدنی: الزام ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد، چ 4، تهران: میزان.
- قاسم زاده، مرتضی (1375)، مسئولیت مدنی شخص غیر ممیّز، دیدگاه های حقوقی، 2، 128-87.
- کاتوزیان، ناصر (۱۳۷۴)، الزام های خارج از قرارداد(ضمان قهری)، ج1، چ2، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- کرکى(محقّق)، على بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج5 ، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج 7و14، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه‌.
-  لنکرانی، محمد ( 1379)، سیری کامل در اصول فقه، ج14، قم: فیضیّه.
- محقّق داماد، سید مصطفی (1382)، قواعد فقه، بخش مدنی، ج1، چ10، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- محقّق داماد، سید مصطفی (1388)، تحولّات اجتهاد شیعی: مکتب ها، حوزه ها و روش ها (4)، تحقیقات حقوقی، 50، 48-25.
- محمدی، حمید (1398)، مسئولیت دولت یا حکومت، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، ۶۲، 215-185.
- مرادی، حسن؛ شهبازی، علی (1394)، عنصر معنوی قتل عمدی در قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392، پژوهش حقوق کیفری، 13، 43-70.
- مشکینی، علی (1374)، اصطلاحات الاصول و معظم أبحاثها،چ6،  قم: الهادی.
- معین، محمد (1381)، فرهنگ معین؛ ج1، تهران: زرّین.
- مقتدایی، مرتضی (20/10/1390)، درس خارج فقه، ttps://www.eshia.ir
- مکارم شیرازی، ناصر (1363)، «احکام و فلسفه دیات در اسلام»، مجله مکتب اسلام، 8.
- منتظری نجف‌آبادى، حسینعلى (1375)، استفتائات (مسائل ضمان)، قم: دفتر آیه الله منتظری.
- موسوی بجنوردی، سید محمد (1401ق)، قواعد فقهیّه، چ3، تهران: مؤسسه عروج.
- موسوی بجنوردی، سید حسن (۱۴۱۹ق)، القواعد الفقهیّه، ج2، قم: الهادی.
- موسوی گلپایگانى، سید محمدرضا (1409ق)، مجمع المسائل، ج3، چ2، قم: دار القرآن الکریم.
- میرمحمدصادقی، حسین (1392)، جرائم علیه اشخاص، ج1، چ13، تهران: میزان.
- نائینی، محمدحسین (1376)، فوائد الاصول، ج4، تقریر: محمدعلی کاظمی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1981م)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج37 و 42و43، چ7، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- نجفی(کاشف الغطاء)، احمد بن علی (1423ق)، کاشف الغطاء، سفینه النجاه و مشکاه الهدى و مصباح السعادات؛ ج‌3،  نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
- ولیدی، محمدصالح (1388)، بایسته های حقوق جزای عمومی، چ2، تهران: جنگل.
- یزدانیان، علیرضا (۱۳۹۵)، قواعد عمومی مسئولیت مدنی، ج1، تهران: میزان.
- Elliott, Catherine & Quinn, Frances, Tort Law, 7^ed, Edinburgh Gate, Pearson Education Limited, 2009
- Owen, Richard, Essential Tort Law, 3^ed, London, Cavendish Publishing Limited, 2000.
- Winfield & Jolwicz  on Tort. By.W.V.H.Rogers. 14th.ed. Sweet and Maxwell. London. International Student Edition. 1994.
-  Kevin W. Saunders, Voluntary Acts and the Criminal Law: Justifying Culpability Based on the Existence of Volition, 49 U. Pitt. L. Rev (1988-1987).