الگوی میانجی گری در دادرسیِ بزه دیده- بزهکارمحور در نظام حقوقی ایران و اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

2 استاد گروه حقوق دانشگاه کاشان، کاشان، ایران (نویسنده مسئول)

3 استادیار گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

امروزه بهره­گیری از الگوی مشارکت بزه­دیده و بزهکار در فرایند دادرسی، به یک راهکار متداول در سیاست جنایی کشورها تبدیل شده که بسیار وسیع­تر از نگاه سنتی به ایشان در نظام ادله اثبات عمل می­کند؛ به دیگر سخن، مداخله و مشارکت صحیح طرفین جرم در فرایند دادرسی کیفری، با تتمیم مرحله اثباتی و تمرکز به مرحله ثبوتی، در راستای برآورده کردن آمال نظام عدالت، بر آثار و نتایج سودمند دادرسی در جامعه نیز تأکید دارد. این الگو یکی از مؤلّفه ­های مهم ارتباطی میان سیاست جنایی تقنینی و سیاست جنایی قضایی کشورها، در مورد میزان مداخله طرفین دعوا یا مشارکت مردم در فرایند دادرسی محسوب می­شود. قانون آیین دادرس کیفری ایران نیز با پیش ­بینی مقرّرات راجع به میانجی­گری تمایل خود را به استفاده از این الگو نشان داده است؛ شرکت طرفین در دادرسی نه تنها مورد پذیرش نظام حقوقی اسلامی است بلکه تأکید زیادی هم بر آن شده است؛ این مقاله که به صورت توصیفی- تحلیلی نگاشته شده در پی تبیین الگوی میانجی­گری در دادرسیِ مشارکتی بزه دیده- بزهکارمحور با تأکید بر موقعیّت این شکل از دادرسی در مقرّرات کیفری ایران و نظام حقوقی اسلامی است. نتایج این تحقیق نشان می ­دهد که میان الگوهای تعیین شده در سیاست جنایی متداول و آن چه که در قوانین و مقررات داخلی میانجی­گری نامیده می­شود تفاوت معنایی وجود دارد، هرچند مبانی و اصول آنها در نظام های حقوقی و مقرّرات عرفی یکسان است. عدم توجه به این مبانی سبب شده تا بسیاری، به اشتباه، میانجی­گری در قانون آیین دادرسی کیفری را جلوه ­ای از دادرسی ترمیمی در ایران قلمداد کنند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The model of mediation in victim offender proceeding in Iranian and Islamic legal systems

نویسندگان [English]

  • Sirous Afzali 1
  • Abbas Zeraat 2
  • Mohsen Shekarchizade 3
1 Islamic Azad University- Najafabad
2 University of Kashan
3 Islamic Azad University-Najafabad
چکیده [English]

Nowadays, using the victim-offender participation model in the judicial process has become a common solution in the criminal policy of countries Which is much broader than the traditional view of them in the system of crime evidence. In other words, the correct intervention and participation of the parties to the crime in the criminal proceedings process by completing the probative phase and focusing on the evidence phase in order to fulfill the aspirations of the criminal justice system emphasizes the beneficial effects and results of the trial in society. This model is considered as one of the important components of the relationship between the legislative and judicial criminal policy of countries, regarding the extent of interference of victim- offender with the participation of the people in the criminal proceedings. Iran's Code of Criminal Procedure has shown its willingness to use this model by anticipating the provisions on mediation. The participation of the parties in the trial is not only accepted by the Islamic system, but it has also been highly emphasized. This descriptive-analytical article seeks to explain the pattern of mediation in victim-crime participatory litigation by emphasizing the position of this form of litigation in Iranian criminal law and the Islamic legal system. The results of this study show that there is a semantic difference between the patterns set in common criminal policy and what is called mediation in domestic laws and regulations. However, their principles and basis are the same in the legal system and customary regulations. Failure to pay attention to these principles has led many to mistakenly consider mediation in criminal procedure as a manifestation of restorative litigation in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mediation
  • criminal procedure
  • participation of victim-offender
- قرآن کریم.
- ابن برّاج، قاضی عبدالعزیز (1406ق)، المهذّب، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- اداره کنترل مواد مخدر و پیشگیری از جرم سازمان ملل متحد، ۱۳۸۴، تهران: قوه قضائیه.
- اردبیلی(مقدّس)، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرها ن فی شرح ارشاد الأذهان، ج13، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حسین زاده زرکار، علیرضا (1396)، بررسی نوآوری های قانون آئین دادرسی کیفری 1392 در قلمروی میانجی­گری، دانشگاه فردوسی، دانشکده حقوق، پردیس بین­الملل، پایان نامه کارشناسی­ارشد ، رشته حقوق جزا و جرم شناسی.
- حسینی، سید محمد؛ ابراهیمی، محمد احسان (1398)، سیاست جنایی قضایی در خصوص مال مسروقه، مطالعات حقوق کیفری و جرم شناسی، ۴۹ ،65-86.
 - حسینی جرجانی، سید امیرابوالفتوح (۱۴۰۴ق)، آیات الاحکام، ج2، تهران: نوید.
 - حیدری، احمدعلی (1396)، بررسی ظرفیّت­ های اجرای عدالت ترمیمی در نظام عدالت کیفری ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، رشته حقوق جزا و جرم شناسی.
- خوانساری، سید احمد (1355)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، ج7، تهران: کتابخانه صدوق.
 - درویشی هویدا، یوسف (1390)، مطالعه­ای بر میانجی­گری به عنوان روش دوستانه حل و فصل اختلافات، مطالعات حقوق خصوصی (حقوق)، 41/4 ، 121-137 .
 - رحیمی­نژاد، اسماعیل (1389)، مبانی نظری عدالت ترمیمی، دو فصلنامه علمی تخصصی علامه، 10/۲۹، 67-86.
- رستمی، ولی (1386)، مشارکت مردم در فرایند کیفری، فصلنامه حقوق دانشگاه تهران، 37/2، 139-171.
- رهگشا، امیرحسین (1383)، نگاهی به شوراهای حل اختلاف، چ2، تهران: دانشور.
 - زراعت، عباس (1384)، ملاک تعیین جرایم قابل گذشت، مجله حقوقی عدالت آرا، 1، ۲۰-43.
 - زهر، هوارد (1388)،کتاب کوچک عدالت ترمیمی، ترجمه حسین غلامی، چ2، تهران: مجد.
 - سماواتی پیروز، امیر (1385)، عدالت ترمیمی، تعدیل تدریجی عدالت کیفری یا تغییر آن، تهران: نگاه بیّنه.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (بی ‌تا)، النهایه فی مجرّد الفقه و الفتاوی، قم: قدس.
 - عمید، حسن (1360)، فرهنگ عمید، چ16، تهران: امیرکبیر.
 - غلامی، حسین؛ مقدم، علی (1396)، محرمانگی در فرایند میانجی­گری کیفری، مجله مطالعات حقوق کیفری و جرم شناسی، ۲، 179-202.
 - فیروزآبادی، هوشمند و بطحایی، فرهاد (1396)، بررسی ماهیت فقهی داوری، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، ۴۸ ، ۱۷۱-۱۹۲.
 - مارتی، می ری دلماس (1381)، نظام­های بزرگ سیاست جنایی، ج1، ترجمه: علی حسین نجفی ابراندآبادی، تهران: میزان.
 - مجلسی(علامه)، محمدباقر (۱۴۰۳ق)، بحار الانوار الجامعه لدرر أخبار أئمه الأطهار، ج ۷۲، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
 - محمدی، ابوالحسن (1385)، مبانی استنباط حقوق اسلامی (اصول فقه)، چ23، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
 - مؤذن­ زادگان، حسینعلی (1384)، نقد و بررسی موادی از پیش ‌نویس قانون آئین دادرسی کیفری 1387، پژوهش حقوق و سیاست، ۱۵ و۱۶.
 - نجفی­ابرندآبادی، علی­حسین؛ شادمان­فر، محمدرضا؛ توجهی، عبدالعلی (1387)، اصلاح ذات البین و نظریه عدالت ترمیمی، مجله مدرس علوم انسانی، 58، 193-222).
 - نجفی ابرندآبادی، علی حسین (1382)، میانجی­گری کیفری: جلوه­ای از عدالت ترمیمی، دیباچه برکتاب میانجیگری در امور کیفری؛ محمد آشوری، جایگزینهای زندان یا مجازاتهای بینابین، تهران: گرایش.
 - نجفی­ ابرندابادی، علی حسین (1382)، از عدالت کیفری کلاسیک تا عدالت ترمیمی، مجله تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 3، 3-38.
 - نجفی­ ابرندآبادی، علی­حسین؛ هاشم ­بیگی، حمید (1377)، دانشنامه جرم شناسی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
 - ورام بن ابی­ فراس، مسعود بن ­عیسی (۱۴۱۰ق)، تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، ج۱، قم: مکتبه الفقیه.