بررسی تعارض تبصره ماده 3 قانون آئین دادرسی مدنی با استقلال قاضی مجتهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران (نویسنده مسئول)

2 استاد دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران (نویسنده مسئول)

3 استادیار دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

استقلال قاضی، ضامن دادرسی سالم است. مشهور فقها انصراف قضاوت را برای مجتهد دانسته و حکم وی را لازم الاجراء می دانند. اما طبق تبصره ماده 3 قانون آ.د.م: «چنان چه قاضی مجتهد باشد و قانون را خلاف شرع بداند، پرونده به شعبه دیگری جهت رسیدگی ارجاع خواهد شد»، به نظر می رسد استقلال علمی و عملی قاضی مجتهد با چالش مواجه شده است. نگارندگان معتقدند جلوگیری از تصمیم گیری قاضی مجتهد بدون هیچگونه تخطّی وی از اصول قضاوت، به صِرف خلاف شرع دانستن قانون، با استقلال قاضی تعارض دارد. تالی فاسد های این امر، انزوای اجتهاد در فرایند دادرسی، تقدیم مفضول بر فاضل و وهن شأن والای مجتهد است. بنابراین، با تعمّق در مستندات نقلی و عقلی، راهکار قانونگذار در تبصره به عنوان تنها راه برون رفت از چالش، ردّ شده و راهکار ارجاع موضوع به شورای نگهبان یا شورای فقهی یا فتوای فقیه اعلم، به عنوان مرجع صالح تشخیص مطابقت یا عدم مطابقت قوانین با شرع پیشنهاد گردیده است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigation of the Conflict of Note 3 of Article 3 of the Code of Civil Procedure with the Independence of Judge Mojtahed

نویسندگان [English]

  • Tahereh Farmanesh 1
  • Alia;bar Izadifard 2
  • Aliakbar Jahani 3
1 PHD student of jurisprudence and Islamic law principles of Mazandaran university
2 University of Mazandaran
3 Mazandaran University
چکیده [English]

Judge independence guarantees fair hearing. Famous jurisprudents consider withdrawal of judgment for Mojtahed and consider his sentence to be effective. But according to note 3 of the Civil Procidure code: "If the judge is a mujtahid and consider the law unlawfull, the case will be referred to another branch for consideration", and it seems that Judge Mojtahed's scientific and practical independence has been challenged. The authors argue that preventing Judge Mojtahed from ruling without contravening the principles of judgment contradicts the independence of the judge, contrary to the law. The perverse implications of this are the isolation of ijtihad in the judicial process and, the excessive presentation of the virtues and dignity of Mojtahed. Therefore, by meditating on the narrative and rational documentation, the legislative approach in the note, as the only way out of the challenge, rejects the issue of referring the matter to the Guardian Council or the Jurisprudential Council or the Fatwa of the Supreme Leader, as a competent reference for recognizing conformity or noncompliance. Laws are recommended by law.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Independence of the Judge
  • Ijtihad
  • Jurisprudence Council
  • Guardian Council

مراجع

- قرآن کریم.
- نهج البلاغه.
- آبى(فاضل)، حسن بن ابى طالب یوسفى (1417ق)، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، ج2، چ3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- آشتیانی، محمد حسن (1425ق)، القضاء فی الفقه الاسلامی، ج1، قم: زهیر.
- ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد (بی تا)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ج1، قم: اسماعیلیان.
- ابن ادریس حلّى، محمد بن منصور (1410ق)، ‌السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى،‌ ج2، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن برّاج طرابلسى، قاضى عبد العزیز (1406ق)، ‌المهذّب، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن زهره حلبى، حمزه بن على حسینى (1417ق)، ‌غنیه النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.‌
- ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج3، چ3، بیروت: دار الفکر.
- اردبیلی(محقق)، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج12، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- اصفهانى(فاضل هندى)، محمد بن حسن (1416ق)، ‌کشف اللّثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج2،‌  قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- افتخار جهرمی، گودرز؛ السان، مصطفی (1396)، آئین دادرسی مدنی، ج 2، تهران: میزان.
- انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1415ق)، القضاء و الشهادات، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
- انصاری، باقر (1392)، نقش قاضی در تحوّل نظام حقوقی، چ2، تهران: میزان.
- انواری، حسن (1381)، فرهنگ بزرگ سخن، ج1، تهران: سخن.
- پرتو، ابوالقاسم (1377)، واژه یاب، ج1، چ2، تهران: اساطیر.
- تنگستانی، محمد قاسم (1397)، استقلال و مسئولیت قوه قضائیه، تهران: میزان.
- جبعی عاملى(شهید ثانى)، زین الدین بن على (1413ق)، ‌مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌، ج2، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه‌.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی (1382)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج1، تهران: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی.
- جوهرى، اسماعیل بن حمّاد (1410ق)، الصحاح – تاج اللغه و صحاح العربیه، ج2، چ3، بیروت: دار العلم للملائین.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1312ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه ج18، چ9، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج27، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- حسینی دشتی، مصطفی (1369)، معارف و معاریف(دائره المعارف جامع اسلامی)، ج2، تهران: مؤسسه فرهنگی آرایه.
- حسینى عاملى، سید جواد بن محمد (1419ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلّامه، ج1و4، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیّه.
- حکیم، محمدتقی (1418ق)، الاصول العامّه فی الفقه المقارن، چ2، قم: مجمع جهانی اهل بیت(ع).
- حلّى(فخرالمحقّقین)، محمد بن حسن بن یوسف (1387ق)، ‌إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد‌‌، ج 4، قم: اسماعیلیان.
- حلّی(علّامه)، حسن بن یوسف (1413ق)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حلّی(محقّق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، چ2، بیروت: دار الأضواء.
- خمینی(امام)، سید روح الله (1420ق)، ‌تحریر الوسیله،‌ ج2، قم: دار العلم.
- خوئى، سید ابوالقاسم‏ (1413ق)، محاضرات فی أصول الفقه، ج4، چ4، قم: دار الهادى.‏
- راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق)، ‌مفردات ألفاظ القرآن‌، بیروت: دار العلم.
- رضوان طلب، محمدرضا؛ جهاندوست دالنجان، مسعود (1398)، انطباق احکام قضات مقلّد بر فتوا یا قانون، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 21، 85-114.
- زراعت، عباس (1393)، آئین دادرسی کیفری ایران با تکیه بر اصول و قواعد، چ6، تهران: دانش پذیر.
- سبزوارى، مولى هادى بن مهدى (1425ق)، اسرار الحکم فى المفتتح و المختتم، قم: مطبوعات دینى.
- شمس، عبدالله (1385)، آیین دادرسی مدنی، ج3، چ5، تهران: درّاک.
- صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمّی (1413ق)، من لایحضره الفقیه، ج4، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- صدیقی، کاظم (1374)، آداب القضاء، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، 13و14، 79-117.
- طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1414ق)، تکلمه العروه الوثقی، ج2، قم: کتابفروشی داوری.
- طباطبائی، سید على بن محمد (1418ق)،‌ ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌.
- طریحى، فخرالدین (1416ق)، ‌مجمع البحرین،‌ تهران: کتابفروشى مرتضوى.
- طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، ج8، چ3، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
- طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق)، الخلاف، ج6، قم: مؤسسه النشر الاسلامی‌.
- طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1417ق)، العدّه فی أصول الفقه، ج2، قم: چاپخانه ستاره.
- عاملى(شهید اول)، محمد بن مکّى (1410ق)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه، ببیروت: دار التراث- الدار الإسلامیه.
- عاملى(شهید اول)، محمد بن مکّى (1417ق)‌‌، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه‌، ج2، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- عمید زنجانی، عباسعلی (1389)، دانشنامه فقه سیاسی، ج1، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- عمید، حسن (1379)، فرهنگ فارسی، ج1، چ19، تهران: امیرکبیر.
- فقعانى، على بن محمد بن طىّ (1418ق)، ‌الدرّ المنضود فی معرفه صیغ النّیات و الإیقاعات و العقود، قم: مکتبه إمام العصر(عج) العلمیّه.
- فیّومی، احمد بن محمد (1414ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج1، قم: دار الهجره.
- قمّی(محدّث)، شیخ عباس (1423)، الغایه القصوی فی ترجمه العروه الوثقی، ج1، قم: صبح پیروزی.
- کلینى، محمد بن یعقوب (1429ق)، الکافی، ج14، قم: ‌دار الحدیث.
- کاتوزیان، ناصر (1380)، اثبات و دلیل اثبات، ج1، تهران: میزان.
- کرکی(محقق)، علی بن حسین (1409ق)، رسائل المحقّق الکرکی، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره) و مؤسسه النشر الاسلامی.
- مرعشی، محمدحسن (1376)، جایگاه فتوا در موارد فقد قانون، تحقیقات اسلامی، 12، 223-232.
- معین، محمد (1369)، فرهنگ معین، ج1، تهران: امیرکبیر.
- مکارم شیرازى، ناصر (1428ق)، أنوار الأصول‏، ج1، چ2، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع).
- موحّدی محبّ، مهدی (1388)، اجتهاد قاضی در نظام قضایی ایران، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 1، 125-145.
- نجفى(کاشف الغطاء)، جعفر بن خضر مالکى (1422ق)، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغرّاء، ج1، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج40، چ7، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی (1415ق)، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، ج17، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- نوری(محدّث)، میرزا حسین (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج17، بیروت: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- هادوی تهرانی، مهدی (1385)، قضاوت در اسلام 1 (قضاوت و قاضی)، ج1، قم: خانه خرد.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر (1383)، فرهنگ قرآن، ج1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- هاشمی، سید محمد (1397)، حقوق بشر و آزادی های اساسی، چ4، تهران: میزان.
- هاشمیان، حسین (1364)، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج1، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 13، شماره 24
شهریور 1400
صفحه 351-384

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار