بازخوانی دیدگاه ابوحنیفه درباره حدیث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سمنان، سمنان، ایران (نویسنده مسئول)

چکیده

مذاهب فقهی خاصّه مذاهب فقهی اربعه­، به رغم اختلافاتی که در فروعات دارند نهایتاً اصول اجتهادی یکسانی دارند. در واقع، با هر چه دور شدن از سه قرن نخست تاریخ مسلمین، از سیّالیت اندیشه ­ها و تکثّر آراء کاسته می ­شود و تدریجاً با رنگ باختن برخی تمایزات، اساس مذاهب فقهی در یک بسته­ واحد و هسته­ مشترک گرد هم می ­آیند. مثلاً بنیان استنباطی آن چه که ما امروزه به نام مذهب حنفی می ­شناسیم و نگرش این مذهب به کتب اصلی احادیث اهل سنّت و نیز نوع تعامل این مذهب با احادیث و خاصّه اخبار آحاد، هیچ تفاوت ماهوی با سایر مذاهب اهل سنّت ندارد.
اما بررسی دقیق اسناد و شواهد کهن نشان می ­دهد که بین رویکرد امام ابوحنیفه و روایت غالب و تثبیت ­شده­ نحوه­ تعامل با احادیث در مذهب حنفی و سایر مذاهب، تمایزها و گسست ­های بنیادینی وجود دارد که به مرور زمان مسکوت­ٌ عنه گذاشته شده و نهایتاً مورد ردّ و انکار واقع شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rereading Abu Hanifa's view on hadith

نویسندگان [English]

  • Seyed Adnan Fallahi 1
  • Hamid Masjedsaraie 2
1 PhD student in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Semnan University, Semnan, Iran
2 Associate Professor of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Semnan University, Semnan, Iran
چکیده [English]

Islamic jurisprudential schools - in particular, Sunni jurisprudential schools - despite their differences in minutiaes, ultimately they have the same in principles of Ijtihad. In fact, as time goes by and away from the first three centuries of Muslim history, known as the age of the compilation of the Islamic heritage, the fluidity and diversity of ideas and the plurality of opinions diminish and gradually fade, and so the origins of the jurisprudential schools come together in a single core package. For example, the inferential basis of what we know today as the Hanafi school and its attitude to the main Sunni hadiths’ books, such as Sahih al-bukhari and Sahih Muslim and other Kutub al-Sittah, as well as the type of relation that this school has with the Hadith , It is not substantially different from other Sunni schools such as the the Shafi'i school or the Hanbali school.
   But a close examination of ancient and early evidences shows that there are fundamental discrepancies and discontinuities between the approach of Imam Abu Hanifa and the dominant well-established narrative of how to deal with hadith in the Hanafi school and other schools; the rupture that have been silenced over the centuries and ultimately have been denied.
 
Keywords: 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abu Hanifa
  • sentence
  • Hadith
  • Sunnah in the positiveness step
  • Sunnah in the proof step

مراجع

ـ ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1952 م)، الجرح و التعدیل، هند: مجلس دائره المعارف العثمانیه بحیدر آباد الدکن.
ـ ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد (2003 م)، آداب الشافعی و مناقبه، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
ـ ابن ابی یَعلی، محمد بن محمد (بی­ تا)، طبقات الحنابله، بیروت: دار المعرفه.
ـابن احمد حنبل، عبدالله (1986 م)، کتاب السّنه، تحقیق: محمد بن سعید بن سالم القحطانی، الدمام: دار ابن القیم.
ـ ابن الأثیر أبو السعادات، المبارک بن محمد (1979م)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، بیروت: المکتبه العلمیّه.
ـ ابن الجَوزی، عبدالرحمن بن علی (1992 م)، المنتظم فی تاریخ الملوک و الاُمم، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
ـ ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (1435 ق)، الردّ على السُّبکی فی مسأله تعلیق الطلاق، مکّه: دار عالم الفوائد.
ـ ابن حِبّان، محمد (1396ق)، کتاب المجروحین من المحدّثین و الضعفاء و المتروکین، حلب: دار الوعی.
ـابن حزم، علی بن احمد (بی ­تا)، الإحکام فی أصول الأحکام، بیروت: دار الآفاق الجدیده.
ـ ابن حنبل، احمد (1400 ق)، مسائل الامام أحمد بن حنبل روایه اسحاق بن ابراهیم بن هانی نیشابوری، بیروت: المکتب الاسلامی.
ـ ابن حنبل، احمد (2001 م)، العلل و معرفه الرجال، الریاض: دار الخانی.
ـ ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1988 م)، دیوان المبتدأ و الخبر، بیروت: دار الفکر.
ـ ابن سعد، محمد (1968 م)، الطبقات الکبری، بیروت: دار صادر.
ـ ابن شاهین، عمر بن احمد (1999 م)، المختلف فیهم، ریاض: مکتبه الرشد. 
ـ ابن عبدالبر القرطبی، یوسف بن عبدالله (1994 م)، جامع بیان العلم و فضله، المملکه العربیه السعودیه: دار ابن الجوزی.
ـ ابن عبدالبر القرطبی، یوسف بن عبدالله (بی ­تا)، الانتقاء فی فضائل الثلاثه الأئمه الفقهاء مالک و الشافعی و أبی حنیفه رضی الله عنهم، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
ـ ابن عدی، ابواحمد (1997 م)، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
ـ ابن قُتیبه، عبدالله بن مسلم (1999 م)، تأویل مختلف الحدیث، بی­ جا: المکتب الاسلامی.
ـ ابوریّه، محمود (بی­ تا)، أضواء على السّنه المحمدّیه أو دفاع عن الحدیث، قاهره: دار المعارف.
ـ ابوزرعه الرازی، عبیدالله بن عبدالکریم (1982 م)، کتاب الضعفاء، السعودیه: عماده البحث العلمی بالجامعه الإسلامیه المدینه النبویّه.
ـ ابوزَهره، محمد (1978 م)، الشافعی: حیاته و عصره، آراؤه و فقهه، قاهره: دار الفکر العربی.
ـ ابوزهره، محمد (1991 م)، ابوحنیفه: حیاته و عصره، آراؤه و فقهه، قاهره: دار الفکر العربی.
ـ البخاری، محمد بن اسماعیل (2005 م)، کتاب الضعفاء، بی ­جا: مکتبه ابن عباس.
ـ البخاری، محمد بن اسماعیل (بی ­تا)، التاریخ الکبیر، حیدر آباد: دائره المعارف العثمانیه.
ـ الترمذی، محمد بن عیسی (1409 ق)، علل الترمذی الکبیر، بیروت: عالم الکتب ـ مکتبه النهضه العربیه.
ـ الجوزجانی، ابراهیم بن یعقوب (بی ­تا)، أحوال الرجال، پاکستان: حدیث اکادمی فیصل آباد.
ـ الجوینی، عبدالملک بن عبدالله (1934 م)، مغیث الخلق فی ترجیح القول الحقّ، بی ­جا: المطبعه المصریّه.
ـ الخطیب البغدادی، احمد بن علی (1417 ق)، تاریخ بغداد، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
ـ الخطیب البغدادی، احمد بن علی (1980 م)، مسأله الاحتجاج بالشافعی، ریاض: الرئاسه العامه لإداره البحوث العلمیه و الإفتاء و الدعوه و الإرشاد.
ـ الخطیب، معتزّ (2011 م)، ردّ الحدیث من جهه المتن، بیروت: الشبکه العربیه للابحاث و النشر.
ـ الذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد (1412 ق)، الموقظه فی علم مصطلح الحدیث، حلب: مکتبه المطبوعات الإسلامیه.
ـ الذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد (1985 م)، سیر اعلام النبلاء، بی ­جا: مؤسسه الرساله.
ـ الذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد (1998 م)، تذکره الحفاظ، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
ـ الزحیلی، وهبه (1986 م)، اصول الفقه الاسلامی، دمشق: دار الفکر.
ـ السباعی، مصطفی (2000 م)، السنّه و مکانتها فی التشریع الإسلامی، بی­ جا: دار الوراق.
ـ السمعانی، منصور بن محمد (1999 م)، قواطع الأدله فی الأصول، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
ـ السیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر (1974 م)، الإتقان فی علوم القرآن، بی­ جا: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
ـ الشافعی، محمد بن ادریس (1940 م)، الرّساله، مصر: مکتبه الحلبی.
ـ الشایع، محمد بن عبدالعزیز بن محمد (بی ­تا)، الآثار الوارده عن السلف فی الامام ابی حنیفه، مجله العلوم الشرعیه و اللغه العربیه بجامعه الامیر سطّام بن عبدالعزیز السعودیه.
ـ الشوکانی، محمد بن علی (1999 م)، إرشاد الفحول إلی تحقیق الحق من علم الأصول، بیروت: دار الکتاب العربی.
ـ الطوفی، سلیمان بن عبدالقوی (1993 م)، رساله فی رعایه المصلحه، قاهره: الدار المصریه اللبنانیّه.
ـ العقیلی، محمد بن عمرو (1984 م)، الضعفاء الکبیر، بیروت: دار المکتبه العلمیّه.
ـ القاضی عیاض، عیاض بن موسی (1965 م)، ترتیب المدارک و تقریب المسالک، مغرب: مطبعه فضاله المحمدّیه.
ـ القرشی الحنفی، عبدالقادر بن محمد (بی ­تا)، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، کراتشی: میر محمد کتب خانه.
ـ القَرَضاوی، یوسف (1996 م)، الاجتهاد فی الشریعه الاسلامیه، کویت: دار القلم.
ـ القَطّان، منّاع (1996 م)، تاریخ التشریع الاسلامی، ریاض: مکتبه المعارف.
ـ الکرمانی، حرب بن اسماعیل (1422 ق)، مسائل حرب، بی­ جا: جامعه أمّ القرى.
ـ الکاسانی، ابوبکر بن مسعود (1986 م)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
ـ النسائی، احمد بن شعیب (1985 م)، مجموعه رسائل فی علوم الحدیث، بیروت: مؤسسه الکتب الثقافیه.
ـ النعمانی، محمد عبدالرشید (1416 ق)، مکانه الامام ابی حنیفه فی الحدیث، بیروت: دار البشائر الاسلامیه.
ـ النقیب، احمد بن محمد (2001 م)، المذهب الحنفی، ریاض: مکتبه الرشد.
ـ النووی، یحیى بن شرف (1394)، التقریب و التیسیر فی اصول الحدیث، ترجمه: سید عدنان فلاحی، تهران: احسان.
ـ الوادعی، مقبل بن هادی (بی ­تا)،  نشر الصحیفه فی ذکر الصحیح من اقوال ائمه الجرح و التعدیل فی ابی حنیفه، قاهره: دار الحرمین.
ـ امین، احمد (بی­ تا)، ضحی الاسلام نشأه العلوم فی العصر العباسی الاول، قاهره: الهیئه المصریه العامّه للکتاب.
ـ آل الشیخ، صالح بن عبدالعزیز (2010 م)، إتحاف السائل بما فی الطحاویه من مسائل، مصر: دار المودّه.
ـ بشیر، ادریس جمعه دَرّار (بی ­تا)، الرأی و أثره فی الفقه الاسلامی، قاهره: دار احیاء الکتب العربیّه.
ـ بن حوّد، امّ کلثوم (بی ­تا)، بین المصالح المرسله و الاستحسان، بی ­جا: بی نا.
ـ حلّاق، وائل (1386)، تاریخ تئوری ­های حقوقی اسلامی، ترجمه: محمد راسخ، تهران: نی.
ـ حَوّی، احمد سعید (2002 م)، المدخل الی مذهب الامام ابی حنیفه النعمان، جدّه: دار الاندلس الخضراء.
ـ خَلّاف، عبدالوهاب (بی­ تا)، علم أصول الفقه و خلاصه تاریخ التشریع، مصر: مطبعه المدنی «المؤسسه السعودیه بمصر».
ـ دَردوْر، الیاس (2010 م)، تاریخ الفقه الاسلامی، بیروت: دار ابن حَزم.
ـ طاهری خرم آبادی، سید حسن (1384)، شرط اذن امام در احیاى زمین‏ هاى موات، مجله فقه اهل بیت، 42، 3ـ33.
ـ طرابیشی، جورج (2010 م)، من اسلام القرآن إلی اسلام الحدیث النشأه المستأنفه، بیروت: دار الساقی.
ـ عبده الحارثی، محمد قاسم (بی ‌تا)، مکانه الامام ابی حنیفه بین المحدّثین، پاکستان.
ـ عماره، محمد (2010 م)، حقائق و شبهات حول السّنه النبویّه، قاهره: دار السلام.
ـ مسلم النیسابوری، مسلم بن الحجاج (1984 م)، الکنى و الأسماء، مدینه: عماده البحث العلمی بالجامعه الإسلامیه.
ـ مسلم النیسابوری، مسلم بن الحجاج (بی ­تا)، الصحیح، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ مشکینی، علی (1413 ق)، اصطلاحات الأصول، قم: الهادی.
- Akram Nadwi, Mohammad (2014), Abu Hanifah: His Life, Legal Method and Legacy, Kube Publishing Ltd.
- Iqbal, Sir Mohammad (1934), The Reconstruction of Religious Thought in Islam, OXFORD UNIVERSITY PRESS
- Encyclopedia Of Islam (1960), Volume I, Netherlands: E. J. Brill Leiden.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 12، شماره 23
اسفند 1399
صفحه 233-258

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار