بازپژوهی فقهی آثار اجرای نادرست حدودِ ناظر به قطع عضو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

3 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

4 استادیار فقه و حقوق اسلامی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

ممکن است در اجرای حدّ ناظر به قطع عضو، به جای دست راست و پای چپ، عضو مقابل، بریده شود و چه بسا این امر، ناشی از علم، شبهه، یا قصد احسان باشد. مشهور فقهیان بر این باورند که با اجرای نادرست حدّ، چه عالماً یا به سبب اشتباه، حدّ، باقی می ­ماند، اما نظر مخالف، حدّ را ساقط می داند؛ اگرچه در هر دو، در فرض علم مجری، قصاص، و در فرض اشتباه، پرداخت دیه ضروری است. از نگاه این نوشتار، با تحلیل مبانی مسأله باید گفت: دیدگاه غیر مشهور از این جهت که در هر دو فرض علم و اشتباه، مبتنی بر سقوط حدّ است، همسو با مناط منصوص در روایاتی است که بیان می­ کند حکمت شارع در مقام اجرای حدود ناظر به قطع عضو، آن است که جهت رفع نیازهای اساسی و تداوم حیات، دست و پای واحد برای بزهکار باقی بماند. اما این نظریه، از جهت محکومیّت مجری حدّ به قصاص در فرض عمد، یا دیه در فرض اشتباه، قابل نقد است، زیرا با وجود سقوط حدّ، محکومیّت مجری، به قصاص یا دیه، ضمن مغایرت با روایات و مفادّ قاعده احسان، گویی به حالت اجتماع عوض و معوّض به نفع بزهکار می ­انجامد (سقوط حدّ از یک سو، و حقّ مطالبه قصاص یا دریافت دیه از سوی دیگر). به نظر می رسد شیوه متعادل، آن است که در عین سقوط حدّ استحقاقی در هر دو فرض، می­ توان برای مجری حدّ در فرض عمد، مجازات تعزیری متناسب و بازدارنده درنظرگرفت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Islamic legal restudy of effects of incorrect execution, in cutting punishments

نویسندگان [English]

  • Hasan Pour Lotfollah 1
  • Mahdi Movahedi moheb 2
  • Khosrov Momeni 3
  • Ahmad Mortazi 4
1 PhD student of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Semnan University, Semnan, Iran
2 Associate Professor of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Semnan University, Semnan, Iran.
3 Assistant Professor of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Semnan University, Semnan, Iran
4 Assistant Professor of Islamic Jurisprudence and Tabriz University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

In executing of legal punishment such as cutting of hand or leg, it is probable to cut the opposite organ, by mistake, intentionally or by beneficence. In this case, the punishment of cutting is left, in view of famous theory in jurisprudence, contrary to another one. Although the in both opinion the pay of blood money is necessary, in supposition of intention of mistake and retaliation in supposition of mistake. In view of this article, by analysis of foundations, the view of un famous jurists ( revocation of legal punishments) is seem to correct, in both supposition of mistake and intention, and conformable to traditions that says it should be remain one hand and leg to offender, to accomplish basic and daily  Affairs. But this theory is reviewable, in conviction of executioner to retaliation or to pay blood money, because of contrariety with traditions, rule of Beneficence it will be in the interest of offender. (revocation of punishment, on one hand, and the right of demand of retaliation or receipt of blood money, on the other hand.) In opinion of authors, the equable way is that we say to revocation in both of intention and mistake, and at the same time we accept some proportional deterrent punishment (Taazir), in case of intention.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mistake
  • Perform of legal punishment (Haad)
  • Punishment
  • Cut
  • Performer of legal punishment (Haad)
  • incorrect execution

مراجع

-­ قرآن کریم.
- ­ ابن جنید اسکافی، محمد بن احمد (1416ق)، مجموعه فتاوی إبن جنید، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن طیّ فقعانی، علی بن علی بن محمد (1418ق)، الدرّ المنضود فی معرفه صیغ النیّات و الایقاعات و العقود، قم: مکتبه امام العصر(عج) العلمیه.
-­ اردبیلی(محقّق)، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، ج14، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
-­ ابن­شجاع قطان، محمد بن شجاع قطان حلّی (1424ق)، معالم الدین فی فقه آل یاسین، ج2، قم: مؤسسه امام صادق(­ع).
- اعتمادی، مصطفی (1387)، شرح الرسائل، ج2، چ2، قم: شفق.
-­ انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1411ق)، المکاسب، ج2، قم: دار الذخائر.
-­ بهجت، محمدتقی (1426ق)، جامع المسائل، ج5، چ2، قم: دفتر معظمٌ له.
-­ تبریزی، جواد بن علی (1417ق)، أسس الحدود و التعزیرات، قم: دفتر مؤلف.
- جبعی عاملی­(شهیدثانی)، زین­الدین بن علی (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج14، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
- جبعی عاملی­(شهیدثانی)، زین­الدین بن علی (1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج10، قم: کتابفروشی داوری.
-­ حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج28، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
- حسینی روحانی، سید صادق (1412ق)، فقه الصادق، ج25، قم: دار الکتاب.
-  حسینی روحانی، سید صادق (بی­تا)، منهاج الصالحین. ج3، بی ­جا: بی ­نا.
-­ حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1410ق)، إرشاد الأذهان إلی احکام الایمان، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1413ق)، مختلف الشیعه، ج2، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیه، ج5، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1211ق)، تبصره المتعلّمین، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-­ حلّی(محقّق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، چ2، قم: اسماعلیان.
-­ خراسانی(آخوند)، محمدکاظم (1409ق)،کفایه الأصول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
-­ خمینی(امام)، سید روح الله (بی ­تا)، تحریر الوسیله، ج2، قم: دار العلم.
 -­ خوئی، سید ابوالقاسم (1422ق)، مبانی تکمله المنهاج، ج1، قم: مؤسسه إلامام الخوئی.
-­ خوانساری، سید أحمد (1405ق)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، ج7، چ2، قم: اسماعیلیان.
-­ خوانساری، موسی (1373)، منیه الطالب فی شرح المکاسب، تقریرات شیخ محمد حسین غروی نائینی، ج1، تهران: المکتبه المحمدیه.
-­ راوندی، قطب الدین سعید (1405ق)، فقه القرآن، ج2، قم: مرعشی.
-­ سبزواری، سید عبدالأعلی (1413ق)، مهذّب الأحکام، ج28، چ4، قم: مؤسسه المنار.
-­ شوشتری، محمدتقی(1406ق)، النجعه فی شرح اللمعه، ج11، تهران: کتابفروشی صدوق.
-­ صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن حسین بن بابویه (1386ق)، علل الشرائع، ج3، چ4، قم: کتابفروشی داوری.
-­  صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن حسین بن بابویه (1413ق)، من لایحضره الفقیه، ج4، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ­ صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن حسین بن بابویه (1415ق)، المقنع، قم: مؤسسه امام هادی علیه السلام.
- صادقی، جواد (1392)، قانون مجازات اسلامی، تبریز: آیدین، یانار.
- طوسی(شیخ الطائفه)،  محمد بن حسن (1400ق)، النهایه فی مجرّد الفقه و الفتاوی، چ2، بیروت: دار الکتب.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج7و8، چ3، تهران: المکتبه المرتضویه.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق)، تهذیب الأحکام، ج10، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
-­ علیدوست، ابوالقاسم (1390)، فقه و مصلحت، چ2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
-­ فاضل آبی، حسن بن زبیب الدین (1417ق)،کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، ج2، چ3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- فاضل موحدی لنکرانی، محمد (1416ق)، القواعد الفقهیّه، قم: چاپخانه مهر.
- فاضل موحدی لنکرانی، محمد (1422ق)، تفصیل الشریعه (الحدود)، قم: مرکز فقهی أئمه اطهار(ع).
-­ فاضل هندی، محمد بن حسن اصفهانی(1416ق)، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، ج10، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- فخرالمحقّقین حلّی، محمد بن حسن بن یوسف (1387ق)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج4، قم: اسماعیلیان.
-­ فیاض، اسحاق (بی­تا)، منهاج الصالحین، قم: بی ­نا.
-­ قاضی ابن برّاج طربلسی، عبدالعزیز (1406ق)، المهذّب، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
-­ کاشف الغطاء، جعفر بن خضر (بی ­تا)، القواعد السته عشر، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
-­ کلینی، محمد بن یعقوبر(1407ق)، الکافی، ج 7 و14، چ4،تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- مجلسی دوم، محمدباقر(1404ق)، مرآه العقول، ج23، چ2، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
-­ مجلسی اول، محمدتقی(1406ق)، روضه المتّقین، ج10، چ2، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور. ­
-­ مرعشی نجفی، سید شهاب ­الدین (1424ق)، احکام السرقه علی ضوء القرآن و السّنه، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
-­ مطهری، مرتضی (بی ­تا)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
-­ مظفّر، محمدرضا (1387)، أصول الفقه، ج1و2، چ 5، قم: اسماعیلیان.
-­ مکارم ­شیرازى، ناصر (1425ق)، تعزیر و گستره آن، قم: مدرسه الإمام علی بن أبی طالب(ع).
- موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1427ق)، فقه الحدود و التعزیرات، ج3، چ2، قم: دانشگاه مفید.
-­ موسوی بجنوردی، سید حسن (1419ق)، القواعد الفقهیه، ج1، قم: الهادی.
-­ موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1412ق)، الدرّ المنضود فی­أحکام ­الحدود، ج3، قم: دار القرآن.
-­ نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج41، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث.
-­ نجاشی، احمد بن علی (1407ق)، رجال النجاشی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
-­ وحید خراسانی، حسین (1428ق)، منهاج الصالحین، ج3، چ5، قم: مدرسه امام باقر علیه السلام.
-­ ولایی، عیسی (1391)، جرائم و مجازات ­ها در اسلام، تهران: مجد.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 12، شماره 22
فروردین 1399
صفحه 137-164

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار