نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری حقوق خصوصی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 استادیار فقه و حقوق امامیه دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

مشهور فقها مفادّ قاعده درأ را در شبهات موضوعیّه جاری می ­دانند، ولی شبهه در این قاعده، اطلاق داشته و شامل شبهه حکمیّه نیز می ­شود. شبهه در حقوق کیفری، گاهی در عنصر قانونی است و گاه در عنصر معنوی و گاه در عنصر مادی؛ شمول قاعده در این موارد نیز پذیرفته شده است. شبهه دیگری در فقه مطرح می ­شود و آن شبهه توبه است که اگر شبهه در احراز توبه نیز وجود داشته باشد حدّ برداشته می ­شود. به نظر، شبهه در مرحله اجرا نیز مؤثر بوده و باعث توقّف اجرای حکم می ­گردد؛ یعنی در شرایط عدم جریان عدالت اجتماعی به طور کامل، اجرای حکم محلّ شبهه است؛ لذا در کنار شبهات موضوعیّه و حکمیّه، شبهه خطا و اکراه، شبهه قاضی و متّهم، شبهه توبه و شبهه در اجرای حکم نیز وجود دارد که شقّ جدیدی از شبهات در قاعده درأ است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Inclining doubt in the rule of avoidance of punishment (darā’)

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Pourbafrani 1
  • Hamed Rostami Najafabadi 2

1 PhD student in Private Law, Kharazmi University, Tehran, Iran

2 Assistant Professor of jurisprudence and law of Imamieh University of Islamic Religions, Tehran, Iran

چکیده [English]

The majority of jurists regard "the  rule of avoidance of punishment (darā’)" as being applicable to the dubieties concerning the object, while the rule is absolute and can include the dubieties concerning the precept as well. The dubiety in criminal law is sometimes in the legal element, and sometimes in the spiritual element, and sometimes in the material element, the inclusion of the rule in these cases is also accepted. Another dubiety is raised in jurisprudence, and it is a dubiety in repentance that, if there is a dubiety about repentance, the punishment will be removed. It seems that the dubiety in the implementation stage has been effective and causes the execution of the sentence to be stopped; that is, in the absence of a process of social justice, the execution of the judgment of the place is uncertain; therefore, along with the dubieties of the object and the precept, dubieties of error and reluctance, those of the judge and the accused, and those of repentance and execution of the sentence – which are new considerations in the rule of repelling - should be taken into consideration.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the rule of avoidance of punishment (darā’)
  • punishment
  • dubiety
  • repentance
  • execution of the judgment
- قران  کریم.
-  ابن حزم اندلسی، ابومحمد علی بن احمد (بی ‌تا)، المحلّی بالآثار، بیروت: دار الفکر.
-   ابن‌ فارس، ابوالحسین احمد بن فارس بن زکریا (1404ق)، معجم مقائیس‌اللّغه، ج2، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
-   ابن ­ماجه، محمد بن یزید قزوینی (1373ق)، سنن ابن ماجه، ج2، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی و فیصل عیسی البابی، قاهره: مطبعه الحلبی القاهره.
-   ابن­ منظور، محمد بن مکرّم (1408ق)، لسان ­العرب، ج1و2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- ابن­ نجیم، زین ‌الدین‌ بن ابراهیم (1403ق)، الاشباه و النظائر، دمشق: دار الفکر.
- ابن­ همام، محمد بن عبدالوهّاب (1339ق)، شرح فتح­القدیر، ج4، طبع بولاق، المطبعه الیمنیه.
- ابوزهره، محمد (بی ­تا)، الجریمه و العقوبه فی‌الفقه الاسلامی، بی جا: دار الفکر العربی.
-استفانی، گاستون و دیگران (1377ش)، حقوق جزای عمومی، ج1، ترجمه حسن دادبان، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
- الترمذی، محمد بن عیسی (1394ق)، سنن ترمذی، ج2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین ­الدین بن علی (1413ق)، مسالک‌الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج14، قم: المعارف الإسلامیه.
-جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین ­الدین بن علی (1410ق)، الروضه ‌البهیه فی شرح ‌اللمعه ‌الدمشقیه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
 الجزیری، عبدالرحمن (بی‌ تا)، الفقه علی‌المذاهب الاربعه، ج5، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-جوهری، اسماعیل بن حمّاد (1407ق)، الصّحاح، ج1و2و4و6، چ4، بیروت: دار العلم للملائین.
-حرّ ­عاملی، محمد بن حسن (1416ق)، تفصیل وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج18،12و28، چ3، قم: آل ‌البیت(‏ع).
- حلّی(محقّق)، جعفر بن حسن (1389ق)، شرائع‌الاسلام فی مسائل ‌الحلال و الحرام، ج4، نجف: مطبعه الآداب.
-  خمینی(امام)، سید روح­ الله (1390ق)، تحریر الوسیله، ج2، چ2، نجف: مطبعه الآداب.
-  خوانساری، سید احمد (1394ق)، جامع ‌المدارک فی شرح المختصر النافع، ج6، تهران: مکتبه الصدوق.
- خوئی، سید ابوالقاسم (1396ق)، مبانی تکمله‌المنهاج، ج1، چ2، نجف اشرف: مطبعه الآداب.
- دهخدا، علی ‌اکبر (1373)، لغتنامه دهخدا، ج4و12، تهران: دانشگاه تهران.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ‌القرآن، لبنان: دار العلم.
- الزحیلی، وهبه (1409ق)، الفقه‌الاسلامی و ادلّته، ج5، چ2، دمشق: دار الفکر.
- الزرکشی، بدرالدین محمد (1405ق)، المنثور فی ‌القواعدالفقهیّه، ج2، چ2، کویت: دار الکویت للصحافه.
- ساداتی، سید مهدی (1395)، شرایط اعمال قاعده درأ در فقه امامیّه و قانون مجازات اسلامی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 14، 146-113.
- سبزواری، سید عبدالاعلی (1417ق)، مهذّب‌الاحکام، ج27، چ4، بی جا: دفتر آیت الله سبزواری.
- السماوی الیمانیی، محمد (1409ق)، الموسوعه العربیه فی الالفاظ ‌الضدیه و الشذرات اللغویه، ج2، بیروت: مرکز الدراسات و البحوث.
- سیّاح، احمد (1365)، فرهنگ بزرگ جامع نوین، ج2، چ10، تهران: اسلام.
- سیورى حلّى (فاضل مقداد)، مقداد بن عبد الله (1404ق)، التنقیح‌ الرائع لمختصر الشرائع، قم: کتابخانه آیت الله العظمی مرعشى نجفى(ره).
-سیورى حلّى (فاضل مقداد)، مقداد بن عبدالله (1425ق)، کنز ‌العرفان فی فقه ‌القرآن، قم: مرتضوى.
-صدوق(ابن بابویه)، محمد بن علی (1406ق)، من لایحضره ‌الفقیه، بیروت: مؤسسه الاعلمی.
- طباطبائی، سید علی، (1422ق)، ریاض‌المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
-عاملی(شهید اول)، جمال ­الدین محمد بن مکّی (بی­تا)، القواعد و الفوائد، ج1، قم: مکتبه المفید.
-العوده، عبدالقادر (1402ق)، التشریع الجنائی الاسلامی، ج1، چ2، تهران: مؤسسه البعثه.
-غزالی، محمد (بی ‌تا)، المستصفی، ج1، بیروت: دار الکتب الاسلامیه.
-فاضل لنکرانی، محمد (1406ق)، تفصیل‌الشریعه فی شرح تحریر الوسیله (کتاب الحدود)، ج1، قم: مؤلف.
-فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق)، کتاب العین، ج1و3، چ2، قم: دار الهجره.
-فیض، علیرضا (1385)، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- کریمی جهرمی، علی (1412ق)، الدرّ المنضود فی احکام ‌الحدود، تقریرات آیه الله موسوی گلپایگانی، ج1، قم: دار القرآن الکریم.
- محقّق­ داماد، سید مصطفی (1389)، قواعد فقه (بخش جزایی)، تهران: مرکز نشر اسلامی.
-مقدّس­ اردبیلی، احمد بن ­محمد (1379)، مجمع‌ الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان ، ج1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- مکارم شیرازی، ناصر (1418ق)، أنوار الفقاهه (کتاب الحدود و التعزیرات)، ج1، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب(‏ع).
-منتظری نجف آبادی، حسینعلی (1387)، مجازات ­های اسلامی و حقوق بشر، قم: ارغوان دانش.
-موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1413ق)، فقه الحدود و التعزیرات، قم: مکتبه امیرالمؤمنین (دار العلم مفید).
- موسوی ­بجنوردی، سید محمد (1372)، قواعد فقهیّه، چ2، تهران: میعاد.
- موسوی بجنوردی، سید محمد (1376)، فقه تطبیقی (بخش جزایی)، ج1، تهران: میعاد.
-  نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع‌ الاسلام، ج41، چ7، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
-   نراقی، احمد بن محمد، (1321ق)، عوائد الایّام، ج2، بی ­جا: بی ­نا.