نقد و تحلیل دیدگاه رایج فقها درباره خمس مال قرضی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشجوی دکتری دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

فقهای شیعه و قوانین موضوعه ایران، همسو با آیات قرآن، روایات، اصل لزوم، قاعده تسلیط و عرف، عقد قرض را تملیکی می دانند و سود و زیان مال قرضی را متوجّه مقترض دانسته و معتقدند که مقرض، حقّ دخالت در تصرّفات مقترض را ندارد و در مقابل، عده ‌ای از فقها، عقد قرض را متضمّن اباحه تصرّف می ‌دانند. اما هر دو گروه، بر لزوم پرداخت خمس این مال توسط مقرض اتّفاق ‌نظر داشته و معتقدند که چنان چه وصول مال قرضی در موعد سال خمسی ممکن باشد همان وقت، وگرنه باید به ‌محض وصول نسبت به تخمیس آن اقدام گردد. این پژوهش بیانگر آن است که فتوای رایج، با تملیکی بودن عقد قرض، تعلّق سود و زیان به مقترض، دیدگاه عرف، آیات قرآن و روایات، سازگاری نداشته و به علاوه، امام صادق(ع) در روایتی، صراحتاً زکات مال قرضی را به دلیل همین ویژگی ‌های آن بر عهده مقترض می‌ داند؛ لذا نظر به عموم تعلیل در روایت مذکور، تصریح فقه و قانون بر تملیکی بودن عقد قرض و در نتیجه، تعلّق سود و زیان مال قرضی به مقترض و به تبع آن ممنوعیّت دخالت برای مقرض، چنین به ‌دست‌آمده است که می توان طبق دیدگاه جدیدی، خمس مال قرضی به قرض‌گیرنده تعلّق گیرد، یا این که آن مال تا هنگامی که بازپرداخت نشده است همانند وام ‌های بانکی، بدون خمس باشد، و یا این که مال قرضی برای مقرض، جزو درآمد های سال وصول محسوب شده و چنان چه تا سر موعد خمسی باقی بماند، آن‌وقت خمس آن پرداخت شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Criticism and Analysis of the Common View of Jurists on Loan Property's Khums

نویسندگان [English]

  • Mohammad reza Kaykha 1
  • Yosef Moradi 2
1 Assistant Professorof Sistan and Baluehestan University
2 Phd Student of Sistan and Baluchestan University
چکیده [English]

The aim of the present study is to elucidate the Khums of loan property and criticize the popular view of jurists, because the Shi'a jurists and the laws of Iran, in accordance with Qur'anic verses, narrations, necessity principle, Taslit’s rule and custom, the loan agreement is considered possessory and attributed the profit and loss of the loan property to the "borrower" and believe that the "lender" does not have the right to interfere with the possessions of "borrower" and in contrast, some jurists believe that the loan contract entails the acquisition of debt. But both groups agreed on the need to pay the Khums of this property and believed that if it is possible to collect Khums of the loan property at the Khums year, it is receive at the same time, otherwise, it must be taken as soon as it is received. This descriptive-analytical study suggests that the current fatwa is not compatible with the possessory of loan agreement, the belonging of profit and loss to the borrower, common law, the verses of Quran and the narrations. In addition, Imam Sadeq (PBUH), in a narrative, explicitly considered the Zakat of loan property to the borrower for such features. Therefore, in this narrative, the stipulation of jurisprudence and law on the possessory of loan agreement and belonging of profit and loss of loan property to the borrower and consequently the prohibition of borrower to interfere, it is cleared that a new comment can be made and based on this, the Khums of loan property is belonged to the borrower, or that property like bank loans is without Khums, as long as it has not been repaid or the loan is considered as part of the year's earnings income and if it remains until Khums season, then its Khums will be paid.

کلیدواژه‌ها [English]

  • loan property
  • Khums
  • borrower
  • lender
  • bank loan

مراجع

- قرآن کریم.
- امامی، سیّد حسن (1340 )، حقوق مدنی، ج2، تهران: اسلامیه.
امینی، حسینعلی؛ راعی، مسعود؛ توکلی، احمدرضا (1397). واکاوی رویکرد حکومتی به خمس و زکات، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 10، 37-64.
- انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1415ق)، المکاسب، ج2، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
- انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1415ق) کتاب الخمس، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
- بحرانی، یوسف (1405ق)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، ج20، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- بهبهانی کرمانشاهی، آقا محمد (1421ق)، مقامع الفضل، ج1، قم: مؤسسه علامه بهبهانی.
- بهجت، محمدتقی (1428ق)، استفتاءات، ج3، قم: دفتر آیه الله بهجت.
- حائری یزدی، مرتضی (1418ق)، کتاب الخمس، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حسینی خامنه ‌ای، سیّد علی (1424ق)، أجوبه الاستفتاءات، ج1، قم: دفتر معظمٌ له.
- حلّی(علّامه)، حسن بن یوسف (1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، ج2و3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حلّی(علّامه)، حسن بن یوسف (1414ق)، تذکره الفقهاء، ج14، قم: مؤسسه آل البیت.
- حلبی، تقی الدین (1403ق) الکافی فی الفقه، ج1، اصفهان: کتابخانه عمومی امیر المؤمنین(ع).
- حیدری، عباس؛ فلاح شمس، میر فیض؛ فضل الهی، حسین و کردلویی، حمیدرضا (1389)، بررسی تأثیر تورم و پول غیر ملی بر متغیّرهای اساسی اقتصاد با استفاده از رهیافت خودرگرسیون برداری (VAR)، مجله حسابداری مدیریت، 7،50-41.
- خمینی(امام)، سیّد روح ‌الله  (1422ق)، استفتاء ات، ج1، چ5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- خمینی(امام)، سیّد روح ‌الله (1422ق)، نجاه العباد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- خمینی(امام)، سیّد روح ‌الله (1379)، تحریر الوسیله، ج1، قم: دار العلم.
- خمینی(امام)، سیّد روح ‌الله  (1424ق)، توضیح المسائل، ج1، چ8، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- خوئی، سیّد ابوالقاسم (1417ق)، مصباح الفقاهه، ج1و2، قم: انصاریان.
- دهخدا، علی‌اکبر (1341)، لغت نامه دهخدا، ج2و5و10و25، اصفهان: کتابخانه دیجیتالی قائمیه.
- سبزواری، محمدباقر (1423ق)، کفایه الأحکام، ج1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- سبزواری، سیّد عبد الأعلی (1413ق)، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج1و21، چ4، قم: مؤسسه المنار.
- شبیری زنجانی، سیّد موسی (1419ق)، کتاب نکاح، ج10، قم: مؤسسه پژوهشی رای‌ پرداز.
- طاهری، حبیب‌ الله (1418ق)، حقوق مدنی، ج 4، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- طباطبایی یزدی، سیّد محمدکاظم (1409ق)، تکمله العروه الوثقی، ج2، چ2، بیروت: دار الصفوه.
- طباطبائی یزدی، سیّد محمدکاظم (1415ق)، سؤال و جواب، تهران: مرکز نشر العلوم الإسلامی.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق)، الخلاف، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- عاملی، سیّد جواد (1419ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلّامه، ج15، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (1410ق)، اللّمعه الدمشقیّه فی فقه الإمامیه، بیروت: الدار الإسلامیّه.
- فاکر میبدی، محمد (1391)، تفسیر مقارن آیه شریفه خمس، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات تفسیری،10، 7-30.
- قمّی گیلانی، میرزا ابوالقاسم (1413ق)، جامع الشتات فی أجوبه السؤالات، ج 3، تهران: مؤسسه کیهان.
- قمّی طباطبائی، سیّد تقی (1423ق)، الدلائل فی شرح منتخب المسائل، ج1، قم: کتابفروشی محلّاتی.
- کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج1و3، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیّه.
- مجلسی، محمدباقر (بی‌ تا)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج2و72، تهران: اسلامیّه.
- محقّق داماد، سیّد محمد (1418ق)، کتاب الخمس، قم: دار الإسراء للنشر.
- محقّق داماد، سیّد مصطفی (1406ق)، قواعد فقه، ج1و2، چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- محمدی خراسانی، علی (بی ‌تا)، شرح تبصره المتعلّمین، ج2، دار الفکر.
- مشکینی، علی (1377)، مصطلحات الفقه، قم: الهادی.
- مکارم شیرازی، ناصر (1380)، ربا و بانکداری اسلامی، ج1، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع).
- موسوی اردبیلی، سیّد عبدالکریم (1421ق)، فقه المضاربه، قم: مؤسسه النشر لجامعه المفید.
- موسوی گلپایگانی، سیّد محمدرضا (1409ق)، مجمع المسائل، ج1، چ2، قم: دار القرآن الکریم.
- میرجلیلی، حسن (1384)، جبران کاهش ارزش پول؛ نظریه و کاربرد، جستار های اقتصادی، 4، 54-31.
- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج16، چ7، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی (1422ق)، رسائل و مسائل، ج1، قم: کنگره نراقیین ملّا مهدی و ملّا احمد.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی (1415ق)، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، ج11، قم: مؤسسه آل البیت.
- هاشمی شاهرودی، سیّد محمود (1426ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌ بیت، ج1، قم: مؤسسه دائره ‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل ‌بیت.
- هاشمی شاهرودی، سیّد محمود (1425ق)، بحوث فی الفقه: کتاب الخمس، ج1، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌ بیت.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 11، شماره 20
خرداد 1398
صفحه 279-300

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار