مجازات مکرِه ثالث در جرائم مستوجب حدّ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشکده حقوق، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانشیار، دانشکده حقوق، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

شفافیّت و جامعیّت، از ویژگی ‌های بارز قانون کارآمد است. مقنّن در ماده‌ 151 قانون مجازات اسلامی 1392 مجازات مکرِه در جرائم موجب تعزیر را به صراحت، مجازات مباشر بزه ارتکابی بیان نموده و قسمت اخیر ماده‌ مذکور مقرّر می‌ دارد: «در جرائم موجب حدّ و قصاص طبق مقرّرات مربوط رفتار می ‌شود.» اکراه در جنایت موضوع مواد 380 ـ 375 قانون مذکور، با تفصیل جامع ‌تری نسبت به قوانین سابق آمده است، لیکن در جرائم مستوجب حدّ، به مجازات مکرِه صرفاً در بزه‌ های زنا، لواط، تفخیذ و مساحقه آن هم تنها در فرض اکراه از جانب یکی از طرفین بزه اشاره شده است. مقنّن همچون قوانین سابق ‌التّصویب، در مورد مجازات مکرِه در سایر جرائم حدّی و مجازات مکرِه ثالث در جرائم حدّی طرفینی، سکوت پیشه نموده است. قریب به اتّفاق فقیهان اسلامی بر این باورند که مجازات حدّی در فروض مذکور، بر مکرِه قابل اعمال نیست. نگارندگان بر خلاف دیدگاه رایج معتقدند در جرائمی که قابل استناد به مکرِه است، اعمال مجازات حدّی نسبت به مکرِه امکان پذیر می ‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Punishment of Third party Duressor in crimes punishable by Hadd

نویسندگان [English]

  • Hamid Reza Kalantari 1
  • Mohammad Ebrahim Shams Nateri 2
  • Ahmad Hajidehabadi 2
1 Ph.D. Student, Farabi Campus University of Tehran, Qom, Iran
2 Associate Professor, Farabi Campus University of Tehran, Qom, Iran
چکیده [English]

Transparency and comprehensiveness are obvious features of an efficient law. The legislators under Article 151 of the Islamic Penal Code of 2013, explicitly mentioned the punishment for Duressor in the crimes punishable by Ta'zir, while explaining the punishment for direct offenders in crimes. The concluding part of the above mentioned provision stipulates: "In crimes punishable with Hadd and retaliation (Qisas) matters shall be handled in accordance with the relevant provisions of law." Duress in felony under the subject matters in Articles 375-380 of the Act is described in more exhaustive detail than the previous law. However, punishment of Duressor for crimes of Hadd is only referred to in offenses of pederasty, gay, and lesbian, in the assumption of duress by one of the parties to the crime. The legislators just like in the previous legislations on punishment of Duressor in other offenses of Hadd and Bilateral offenses of Hadd, is silent. The vast majority of Islamic jurisprudents believe that punishment of Hadd is inapplicable to Duressor in the above hypothesis. In contrast to the common view, the writers believe that imposing sentences of Hadd on the Duressor is feasible in crimes that can be attributed to the Duressor.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Duress
  • Duressor
  • Duressee
  • Hadd
  • Third party
- آقایی نیا، حسین (1396)، حقوق کیفری اختصاصی، جرائم علیه اشخاص (جنایت)، چ16، تهران: میزان.
- ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ج1و4، چ4، قم: اسماعیلیان.
- ابن حزم، علی بن احمد (1425ق)، المحلّی بالآثار، ج7، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
- ابن رجب الحنبلی، عبدالرحمن بن احمد (1429ق)، القواعد الفقهیّه، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
- ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج3و13، چ3، بیروت: دار الفکر.
- أبو زهره، محمّد (1998م)، الجریمه و العقوبه فی فقه الإسلامی: الجریمه، قاهره: دار الفکر العربی.
- اردبیلی، محمد علی (1392)، حقوق جزای عمومی، ج2، چ28، تهران: میزان.
- اردبیلی، محمد علی (1393)، حقوق جزای عمومی، ج3، تهران: میزان.

- الهام، غلامحسین؛ برهانی، محسن (1394)، درآمدی بر حقوق جزای عمومی: جرم و مجرم، ج1، تهران: میزان.

- الهام، غلامحسین؛ برهانی، محسن(1393)، درآمدی بر حقوق جزای عمومی: واکنش در برابر جرم، ج2، چ2، تهران: میزان. 
- انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1412ق)، کتاب المکاسب و البیع و الخیارات، ج1، قم: دار الذخائر.

- جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1425ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج14،  چ3، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه. 

- جوان بخت، محمد؛ محمدی، سهیلا (1395)، تعارض اصل تناسبِ جرم و مجازات با اهداف مجازات‌ها (با نگاهی به فقه امامیه و حقوق کیفری)، وکیل مدافع، 15، 153-177. 

- حاجی ده آبادی، احمد (1387a )، قواعد فقه جزایی (حدود و تعزیرات، قصاص و دیات)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- حاجی ده آبادی، احمد (1387b )، اجرای حدود در زمان غیبت، حقوق اسلامی، 16، 35-62.
- حاجی ده آبادی، احمد (1395a )، بایسته‌های تقنین (با نگاهی انتقادی به قانون مجازات اسلامی)، چ3، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

- حاجی ده آبادی، احمد (1395b )، حاکمیّت یا عدم حاکمیّت اصل 167 ق.ا. در امور کیفری با نگاهی به قانون مجازات اسلامی 1392، پژوهش‌ های فقهی، 2، 257-288.

- حائری، سیّد کاظم (1386)، انواع تعزیر و ضوابط آن، فقه اهل بیت (ع)، 51، 3-33.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1416ق)، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، ج29، چ3، قم: مؤسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
- حسنی، محمود نجیب (2018م)، الفقه الجنائی الاسلامی: الجریمه، چ2، قاهره: دار النهضه العربیّه.
- حسینی جرجانی، علی بن محمد (1421ق)، التعریفات، چ1، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
- حلّی(محقّق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، چ2، قم: اسماعیلیان.   
- خادمی کوشا، محمدعلی (1396)، تبدیل ‌ناپذیری حدود (مجازات ‌های بدنی معیّن) در اسلام، کاوشی نو در فقه، 90، 71-97.
- خمینی(امام)، سیّد  روح الله ( 1434ق)، المکاسب المحرّمه، ج2، چ3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).     
- خوئی، سیّد ابوالقاسم (1417ق)، مصباح الفقاهه فی المعاملات، ج1، چ4، قم: انصاریان.
- دلماس ـ مارتی، می ری (1381)، نظام‌های بزرگ سیاست جنایی، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، ج1، تهران: میزان.
- دهخدا، علی اکبر (1373)، لغت نامه، ج2، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، دمشق، بیروت: دار القلم ـ  دار الشامیه.
- الزحیلی، وهبه (1409ق)، الفقه الإسلامی و ادلّته، ج6، چ3، دمشق: دار الفکر.
- السرخسی، محمد بن احمد (1414ق)، المبسوط، ج24، بیروت: دار المعرفه.  
- السنهاجی القرافی، احمد ابن ادریس (1418ق)، الفروق، ج4، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
- سیوری حلّی(فاضل مقداد)، مقداد بن عبدالله (1425ق)،کنز العرفان فی فقه القرآن، ج2، تهران:  مرتضوی.
- الشربینی، محمد بن الخطیب (1418ق)، مغنی المحتاج  إلی معرفه معانی ألفاظ المنهاج، ج4، بیروت: دار المعرفه.
- صادقی، محمدهادی (1394)، حقوق جزای اختصاصی(1) جرائم علیه اشخاص  (صدمات جسمانی)، چ21، تهران: میزان.
- صادقی، محمدهادی؛ تنهایی، فرزاد (1396)، ماهیّت اختیار و جایگاه آن در حقوق کیفری،  پژوهش حقوق کیفری، 21، 39-72.

- صانعی، پرویز (1376)، حقوق جزای عمومی، ج2، چ7، تهران: کتابخانه گنج دانش.

- صانعی، یوسف (1388ش)، استفتائات قضایی، ج1، چ3، قم: پرتو خورشید.

- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج7، چ3، تهران: المکتبه المرتضویّه.
- عوده، عبدالقادر (1413ق)، التشریع الجنایی الاسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، ج1، چ12، بیروت: مؤسسه الرساله.
- غزالی، محمد بن محمد (1418ق)، الوجیز فی فقه الإمام الشافعی، ج2، بیروت: دار الأرقم.
- فاضل لنکرانی، محمّد (1427a ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله (الحدود)، چ3، قم: مرکز فقه الأئمه الأطهار(ع).
- فاضل لنکرانی، محمّد (1427b ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله (القصاص)، چ3، قم: مرکز فقه الأئمه الأطهار(ع).
- فیروز آبادی شیرازی، ابراهیم بن علی (1416ق)، المهذّب فی فقه الإمام الشافعی، ج3، بیروت: دار الکتب العلمیّه.

- فیض، علیرضا (1381)، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، چ6، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

- قرشی، سیّد علی اکبر (1412ق)، قاموس قرآن، چ6، ج2و6، تهران: دار الکتب الإسلامیّه.
- قیاسی، جلال الدین؛ ساریخانی، عادل؛ خسرو شاهی، قدرت الله (1388)، مطالعه تطبیقی حقوق جزای عمومی اسلام و حقوق موضوعه: ارکان جرم، ج2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- قیاسی، جلال الدین؛ ساریخانی، عادل (1395)، مطالعه تطبیقی حقوق جزای عمومی اسلام و حقوق موضوعه: مسؤولیت کیفری، ج3، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- کاسانی حنفی، أبی بکر بن مسعود (1424ق)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج9و10، چ2، بیروت: دار الکتب العلمیّه.
- کلینی، محمد بن یعقوب (1429ق)، الکافی، ج14، تهران: دار الحدیث.
- مجیدی، سیّد محمود (1394)، واکاویدیدگاههایفقهیناظربراکراهدرقتل باتأکیدبرضابطه‌ی نظمعمومی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 13، 175-196.

- محسنی، مرتضی (1382)، دوره‌ حقوق جزای عمومی: مسؤولیت کیفری، ج3، چ3، تهران: کتابخانه گنج دانش. 

- محقّق داماد، سیّد مصطفی (1406ق)، قواعد فقه، ج1، چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.

- المرغینانی، علی بن أبی بکر (1417ق)، الهدایه شرح بدایه المبتدی، ج6، کراچی: إداره القرآن و العلوم الإسلامیه.

- مزیدی شرف آبادی، علی (1393)، تحلیل فقهی حقوقی اجبار و اکراه در حدود و تعزیرات، تهران: مجد. 

- مکارم شیرازی، ناصر (1418ق)، أنوار الفقاهه: کتاب الحدود و التعزیرات، قم: مدرسه الإمام علی ‌بن ابی طالب(ع).

- مکارم شیرازی، ناصر (1427ق)، استفتائات جدید، ج1، چ2، قم: مدرسه الإمام علی ‌بن ابی طالب(ع).
- مکارم شیرازی، ناصر (1363)، تحلیلی پیرامون مسأله تعزیرات در اسلام (2)، نور علم، 7، 44-52.
- منصور آبادی، عباس (1396a )، حقوق جزای عمومی1، تهران: میزان.
- منصور آبادی، عباس (1396b )، حقوق جزای عمومی2، تهران: میزان.
- موسوی گلپایگانى، سیّد محمّدرضا (1412ق)، الدّر المنضود فی أحکام الحدود، ج1، قم: دار القرآن الکریم. 

- میرسعیدی، سیّد منصور (1383)، مسؤولیت کیفری: قلمرو و ارکان، ج1، تهران: میزان.

- میرمحمد صادقی، حسین (1393)، حقوق کیفری اختصاصی(1): جرائم علیه اشخاص، چ15، تهران: میزان.
- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1385)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج32و41و42، چ5، تهران: دار الکتب الاسلامیّه.    
- نوبهار، رحیم (1392)، جستاریدرمبانیتقسیم بندیحدّ - تعزیر در فقه کیفری اسلام، تحقیقات حقوقی، 63، 213-254.
- نشست نقد کتاب درآمدی بر حقوق جزای عمومی (1395)، نقد کتاب، 5، 153-179.
- Clarkson, C.M.V (2005), Understanding Criminal Law, 4ed, London: Sweet & Maxwell.