نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری الهیات از دانشگاه یاسوج

2 دانشیار دانشگاه یاسوج

چکیده

قاعده «احسان»، یکی از قواعد بسیار مهمّ فقهی است که با دقّت در مفادّ این قاعده می‌ توان مبانی ضمان و عدم ضمان دولت را در صور گوناگونی که بر طبق قاعده احسان صورت می ‌پذیرد، ترسیم نمود. به عنوان نمونه، ممکن است که شخصی به عنوان احسان، عملی خسارت ‌بار را انجام دهد که به جهت آن که محسن است ضامن جبران خسارات نگردد، ولی از باب دلالت قاعده احسان بر امور عدمی، می توان برای این قاعده، در جهت اثبات ضمان دولت همانند نفی ضمان، نقش قائل گردید. از جمله نتایج این تحقیق آن است که از طریق ادلّه اذن حاکم شرع و قیاس اولویّت (در مقایسه دولت با پزشک) نمی‌توان محسن بودن دولت را اثبات نمود، اما بر اساس قاعده ولایت حاکم اسلامی و تنقیح مناط از بحث دفاع مشروع می‌ توان مسؤولیّت مدنی دولت را در قبال خسارات پدید‌آمده منتفی نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The role of the "Ehsan" rule in negating and requiring civil responsibility of government

نویسندگان [English]

  • Mohammad Daneshnahad 1
  • Abolfazl Alishahi 2

1 Phd of Yasouj University

2 Yasouj Univercity

چکیده [English]

The rule of "Ehsan" is one of the most important rules of jurisprudence, which by paying attention on content of this rule, can be drawn the principles of Fundamentals of guaranty and non-government guarantee in different forms that are in accordance with the rule of Ehsan. As an example, it may be that a person acts as Ehsan a Practicable damage but  because of Benevolence he is not the guarantor of compensation, this rule can be used for proving the guaranty  of The government by this way that the role of "Ehsan" Includes Negative Affairs. One of the results of this study is that due to the admission of the religious ruler and Priority comparison (in comparison the state with the doctor), can not be proved  the responsibility of The government, but according to the rule of the province of Islamic governer and Clearing the reason of legitimate defense can be deny the civil responsibility of The government for damages.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ehsan
  • Government Civil Responsibility
  • Civil Responsibility
  • Mohsen
- قرآن کریم.
- ارشدی، علی‌ یار (1393)، ضمان قهری و مسؤولیّت مدنی، تهران: بهنامی.
- ابن ادریس حلّی، محمّد بن منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن فهد حلّی، احمد بن محمّد (1409ق)، الرسائل العشر، قم: کتابخانه آیه ‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
- اصفهانی کمپانی، محمّدحسین (1409ق)، الإجاره، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1403ق)، ‌فرائد الاصول، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1415ق)، المکاسب المحرّمه و البیع و الخیارات، ج2، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
- ایروانی، علی (1406ق)، حاشیه المکاسب، ج1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- بحر العلوم، محمّد بن محمّدتقی (1403ق)، بلغه الفقیه، ج3، تهران: مکتبه الصادق.
- حسینی مراغی، سیّد میرعبدالفتاح (1413ق)، العناوین، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- خمینی(امام)، سیّد روح‌ الله (1415ق)، مکاسب محرّمه، ج2، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- خوئی، سیّد ابوالقاسم (1425ق)، مصباح الفقاهه، ج1، عراق: مدرسه امام خوئی.
- رستم باز، سلیم (1304ق)، شرح المجلّه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- رشتی، میرزا حبیب ‌الله (1405ق)، کتاب الغصب، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.               
- زرگوش، مشتاق (1392)، حقوق اداری مسؤولیّت مدنی دولت و کارکنان آن (قواعد اختصاصی)، تهران:جنگل.
- سعدی، حسینعلی؛ خدایار، حسین (1390)، تحلیل فقهی مبانی مشروعیّت دفاع، حقوق اسلامی، 33، 151-176.
- سیستانی، سیّد علی (1414ق)، قاعده «لاضرر» و لاضرار، قم: دفتر آیه ‌الله سیستانی.
- شیرازی، محمّدتقی (1421ق)، حاشیه المکاسب، ج1، قم: منشورات الشریف الرضی.
- طباطبائی(علّامه)، سیّد محمدحسین (1374ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- طباطبائی یزدی، سیّد محمّدکاظم (1421ق)، حاشیه المکاسب، ج1، قم: اسماعیلیان.
- العروسی الحویزی، علی بن جمعه (1415ق)، نور الثّقلین، ج2، قم: اسماعیلیان.
- فاضل تونی، عبدالله بن محمّد(1415ق)، الوافیه فی اصول الفقه، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
- فاضل لنکرانی، محمّد (1416ق)، القواعد الفقهیّه، قم: مهر.
- قمّی، میرزا ابوالقاسم (1413ق)، جامع الشّتات فی أجوبه السؤالات، تهران: کیهان.
- کاتوزیان، ناصر (1371)، وقایع حقوقى، تهران: یلدا.
- کاشف الغطاء، جعفر (1422 ق)، کشف الغطاء، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
- کاشف الغطاء، محمّدحسین (1359ق)، تحریر المجلّه، نجف: المکتبه المرتضویّه.
- کاشف الغطاء، محمّدحسین (1384ق)، وجیزه الأحکام، قم: مؤسسه کاشف الغطاء.
- کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیّه.
- لاری، عبدالحسین (1418ق)، التعلیقه على المکاسب، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیّه.
- مرعشى شوشترى، سیّد محمّدحسن (1427ق)، دیدگاه ‌هاى نو در حقوق کیفری اسلام، تهران: میزان.
- مصطفوی، سیّد کاظم (1390)، قواعد فقه، تهران: میزان.
- مصطفوی، سیّد مصطفی (1384)، احسان، منبع مسؤولیّت، حقوق اسلامی، 6، 63-88.
- مکارم شیرازی، ناصر (1411ق)، قواعد فقهیّه، قم: مدرسه امام امیر المؤمنین(ع).
- مفید(شیخ)، محمد بن محمد بن نعمان (1413ق)، المقنعه، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
- محقّق اردبیلى، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فى شرح ارشاد الأذهان، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- محقّق اردبیلى، احمد بن محمد (بی تا)، زبده البیان فی احکام القرآن، تهران: المکتبه الجعفریه لاحیاء الآثار الجعفریه .
- موسوی، سیّد محمدصادق؛ انواری اغلوبیگ، بهرام (1396)، واکاوی مستندات مسئولیّت قانونی مبتنی بر تقصیر قاضی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 17،209-234.          
- موسوی اردبیلی، سیّد عبدالکریم (1427ق)، فقه الحدود و التعزیرات، قم: مؤسسه النشر لجامعه المفید.
- موسوی بجنوردی، سیّد حسن (1419ق)، القواعد الفقهیّه، ج4، قم: ‌الهادی.
- موسوی بجنوردی،‌ سیّد محمد (1401ق)، قواعد فقهیّه، ج1، تهران: مؤسسه عروج.
- نائینی، محمدحسین (1413ق)، المکاسب و البیع، ج5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- نجفی(صاحب جواهر)، محمّدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج12، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- نراقی، ملّا احمد (1417ق)، عوائد الأیّام فی بیان قواعد الاحکام و مهمّات مسائل الحلال و الحرام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیّه قم.
- نجم آبادی، ابوالفضل (1421ق)، الرسائل الفقهیّه، قم: مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع).
- هاشمی شاهرودی، سیّد محمود (1423ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌ بیت، ج7، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی.