نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

2 دانشیار دانشگاه شهید بهشتی

3 استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

میزان کیفر برخی از جرائم تعزیری در روایات تعیین شده است. فقیهان گاه از این موارد، با عنوان تعزیرات منصوص یا تعزیرات معیّن یاد کرده اند. وجود چنین مجازات ‌هایی بر ابهام شمارگان حدود افزوده و سبب تشتّت آرای فقیهان در تعزیری یا حدّ قلمداد کردن این دسته از مجازات‌ ها شده است. پرسش اصلی در باره این موارد، روشن ساختن چیستی میزان مجازات در این جرائم، و ثبات یا تغییربرداری کیفرهای پیش بینی شده است. پژوهش حاضر با توجه به منصب‌ های متعدّد معصومین (ع) و ناهمگونی تعیین میزان مجازات با فلسفه اصلی تشریع کیفر های تعزیری مانند اصلاح، تأدیب و منع بزهکار، تعیین این مجازات ها را از جنس احکام قضایی دانسته است. این به معنای آن است که میزان مجازات تعیین شده در این موارد، از احکام تغییرنابردار شرع نیست. از نتایج این برداشت آن است که این گونه تعزیرات با تعزیرات غیر منصوص تفاوت ماهوی نداشته و شناسایی نهاد های جدید جزایی مانند تعلیق، تعویق مجازات و مرور زمان تعقیب و مرور زمان صدور حکم در آنها بلامانع است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Specifically Mentioned Discretionary Punishments (al-Ta’zirat al-Mansoos): From Perpetual Laws to Judicial and Administrative Laws

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ramezani 1
  • Rahim Nobahar 2
  • Mohammad Reza Ayati 3

1 Azad Islamic University-Tehran

2 Shahid Beheshti University

3 Azad Islamic University-Tehran

چکیده [English]

In Islamic traditional jurisprudence it is assumed that punishments are either had (prescribed punishment) or ta’zir (discretionary punishment left to the decision of the judge in each case). There are also some specific crimes which are considered as ta’zir while for which the quantity and quality of punishment is determined and fixed in some traditions. Islamic jurists have named such punishments as al-Ta’zirat al-Mansoos (Explicitly Mentioned Discretionary Punishments). This kind of punishment, in its turn, has increased ambiguity in the number of hodood (prescribed punishments) and yield in confusion in whether they are had(prescribed punishment) or ta’zir (discretionary punishment). The main question regarding this kind of punishments is that whether they are among changeable and discretionary punishments or unchangeable and fixed punishments. This article has considered the traditions mentioning the cases of specifically mentioned discretionary punishments as judicial traditions. This means that the quality and quantity of punishment in these cases are not unchangeable. Consequently, there is no substantial difference between this kind of ta’zir and other general ta’zirat. Therefore, it is of judge’s authority to determine the quantity and quality of the punishment as each case requires. Similarly, there is room to apply modern criminal institutes like suspension of punishment, adjournment of judgment and criminal prescription in Punishments in all instances of al-Ta’zirat al-Mansoos.

کلیدواژه‌ها [English]

  • had
  • ta’zir
  • al-Ta’zirat al-Mansoos
  • judicial narrations
  • administrative narrations
- قرآن کریم.
- ابن اثیر، مبارک بن محمد (بی تا)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ج3، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقائیس اللّغه، ج4، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن قدامه، عبدالرحمن بن احمد (1410ق)، المغنی، ج8 و ج12، قاهره: هجر.
- ابن منظور، محمّد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج4، چ3، بیروت: دار الفکر.
- اصفهانی(راغب)، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی الفاظ القرآن، تحقیق و تصحیح صفوان عدنان داودی،  لبنان- سوریه: دار العلم- دار الشامیه.
- بحرانی(آل عصفور)، یوسف بن احمد (1405ق)، الحدائق النّاضره فی احکام العتره الطّاهره، تحقیق محمد تقی ایروانی و سید عبد الرزاق مقرم، ج12، قم: موسسه النشر الاسلامی.
- برهانی، محسن؛ نادری فرد، مریم (1394ش)، تعزیرات منصوص شرعی؛ مفهوم فقهی و مصادیق قانونی، پژوهش حقوق کیفری، 10، 89-112.
- بهوتی، منصور بن یونس (1418ق)، کشاف القناع عن متن الإقناع، تحقیق کمال عبد العظیم العنانی، ج6،  بیروت: دار الکتب العلمیه.
- تمیمی مغربی، نعمان بن محمد (1385ق)، دعائم الاسلام، ج2، چ2، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
- جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین ‌الدین بن‌ علی (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع‌الاسلام، ج5 و 14 و 15، مؤسسه المعارف الاسلامیه.
- الجزیرى، عبد الرحمن (1419ق)، الفقه على المذاهب الأربعه و مذهب أهل البیت علیهم السلام، ج5، چ7، بیروت: دار الثقلین.
- جوهری، اسماعیل بن حمّاد (1418ق)، صحاح ‌اللّغه، ج2، بیروت: دار الفکر.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، (1409ق)، وسائل ‌الشیعه الی تحصیل مسائل ‌الشریعه، ج8 و26 و28، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
- حلبی(ابوالصّلاح)، تقی ‌الدین بن ‌‌نجم ‌الدین (1403ق)، الکافی فی‌الفقه، تحقیق رضا استادی، اصفهان: مکتبه امام امیر المؤمنین(ع).
- حلبى(ابن زهره)، حمزه بن على حسینى (1417ق)، غنیه النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
- حلّی(علّامه)، حسن بن یوسف (1420ق)، تحریرالاحکام الشرعیّه علی مذهب الامامیه، ج2 و5، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
- حلّی(علّامه)، حسن بن یوسف(1414ق)، تذکره الفقهاء، ج16، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
- حلّی(فخرالمحقّقین)، محمد بن حسن، (1387ق)، ایضاح الفوائد، ج1، قم: اسماعیلیان.
- حلّی(محقّق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع‌ الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق عبد الحسین محمد علی بقال، ج1 و4، چ2، قم: اسماعیلیان.
- حلّی(محقّق)، جعفر بن حسن(1418ق)، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، ج1، قم: بی نا.
- حلّی، محمّد بن ادریس (1411ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حلّی، یحیی بن سعید (1405ق)، الجامع للشرائع، قم: مؤسسه سیّد الشهداء العلمیّه.
- خمینی(امام)، سیّد روح الله (1415ق)، تحریر الوسیله، ج1 و2، چ4، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- خوئى، سیّد ابو القاسم (1422ق)، مبانی تکمله المنهاج، ج41، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی (ره).
- دشتی، محمد (1386ش)، ترجمه نهج البلاغه امیر المؤمنین (ع)، مشهد: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیر المؤمنین علیه السلام.
- رحمانیان، حامد؛ حبیب زاده، محمدجعفر (1392ش)، معیار تفکیک حدود غیر مذکور از تعزیرات منصوص در قانون مجازات اسلامی 1392، مجله حقوقی دادگستری، 84، 103-123.
- زبیدی، مرتضی (1414ق)، تاج العروس، ج7، بیروت: دار الفکر.
- شربینی، محمّد (1959م)، مغنی‌ المحتاج إلی معرفه مبانی الفاظ المنهاج، ج4، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- صافی گلپایگانی، لطف الله (1404ق)، التعزیر، انواعه و ملحقاته، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
- طباطبائی(علامه)، سیّد محمدحسین (1387ش)، معنویت تشیّع، سپر.
- طباطبائی، سیّد علی (1412ق)، ریاض‌ المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، ج2، بیروت: دار الهادی.
- طریحی، فخر الدین (1416ق)، مجمع البحرین، ج3، چ3، تهران: مرتضوی.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمّد بن حسن (1390ق)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، ج4، تهران: دار الکتب الاسلامیّه.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمّد بن حسن(1365ش)، تهذیب الاحکام، ج1 و10، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیّه.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمّد بن حسن(1416ق)، الخلاف، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمّد بن حسن(1351ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، ج1 و8، تهران: المکتبه المرتضویّه.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمّد بن حسن(1400ق)، النهایه فی مجرّد الفقه و الفتاوی، چ2، بیروت: دار الکتاب العربی.
- عاملی، سیّد جعفر مرتضی (1324ق)، السوق فى ظلّ الدّوله الاسلامیّه، بیروت: مرکز الاسلامی للدراسات.
- عاملی(شهید اوّل)، محمّد بن مکّی (1417ق)، الدّروس الشرعیّه فی فقه الإمامیه، ج1، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- عاملی(شهید اوّل)، محمّد بن مکّی(1400ق)، القواعد و الفوائد، ج2، قم: مفید.
- عاملی(شهید اوّل)، محمّد بن مکّی(1410ق)، اللّمعه الدمشقیّه، ج1، بیروت: دار التراث.
- فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق)، العین، ج1، قم: هجرت.
- فیروزآبادی، محمّد بن یعقوب (1405ق)، القاموس‌المحیط، ج2، بیروت: دار الجبل.
- فیومی، احمد بن محمد (1405ق)، المصباح ‌المنیرفی غریب الشرح الکبیر، ج1 و2، قم: مؤسسه دار الهجره.
- مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الانوار، ج73، بیروت: دار  إحیاء التراث العربی.
- مجلسی، محمدباقر (بی تا)، حدود و قصاص و دیات، تحقیق علی فاضل، تهران: مؤسسه نشر آثار اسلامی، نرم افزار جامع فقه اهل بیت(ع).
- محقّق داماد، سیّد مصطفی (1383ش)، تفکیک روایات قضایی از روایات فقهی، تقریر رحیم نوبهار، تحقیقات حقوقی، 39، 49-74.
- مصطفوی، حسن (1360ش)، التحقیق فی کلمات القرآن‌الکریم، ج8، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- مفید(شیخ)، محمّد بن محمد بن نعمان (1410ق)، المقنعه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- مکارم شیرازی، ناصر (1383ش)، تعزیر و گسترۀ آن، قم: انتشارات مدرسه الامام علی بن أبی طالب علیه السلام.
- موسوی گلپایگانی، سیّد محمدرضا (1412ق)، الدرّ المنضود فی أحکام ‌الحدود، تقریر علی کریمی جهرمی، ج1، قم: دار القرآن الکریم.
- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع ‌الاسلام، ج41، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- نوبهار، رحیم (1389ش)، اهداف مجازات ها در جرائم جنسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- نوبهار، رحیم(1393ش)، جستاری در دلایل نقلی تقسیم بندی حدّتعزیر، تحقیقات حقوقی،  67، 135-164.
 - نوبهار، رحیم(1392ش)، جستاری در مبانی تقسیم بندی حدّ تعزیر در فقه کیفری اسلام، تحقیقات حقوقی، 153، 213-254.
- نوری، میرزا حسین (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج13 و18، بیروت: مؤسسه آل‌ البیت(ع).