واکاوی مستندات مسئولیّت قانونی مبتنی بر تقصیر قاضی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فقه و حقوق خصوصی دانشگاه شهید مطهری

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی پردیس دانشگاه خوارزمی

چکیده

در نظام قضایی دین مبین اسلام هدف از قضاء، تأمین امنیت مالی، جانی و نوامیس مردم می باشد که بی شکّ از اهمیّت ویژه ای برخوردار بوده و حاکی از حسّاسیت منصب قضاوت است. گاه به دنبال تصمیمات نابحقّ مبتنی بر تقصیر قاضی، خساراتی بر اشخاص وارد می شود که در این صورت قاضی، مسئول پرداخت ضرر و زیان ناشی از تقصیر حرفه ای خود شناخته می شود. با عنایت به این که قضات دارای مصونیت مطلق نیستند لذا مهم ترین پرسش هایی که در این راستا مطرح می شود این است که دلیل مشروعیّت مسئولیّت مدنی و کیفری قاضی چیست؟ چرا زیان دیده، حقّ دریافت خسارت داشته و می تواند قاضی را به پرداخت خسارت الزام کند؟
بررسی دلایل شرعی از قبیل آیات قرآنی، روایات و قواعد موجود در منابع معتبر فقهی و نیز منابع حقوقی، حاکی از پذیرش مسئولیّت مدنی و کیفری مبتنی بر تقصیر قاضی است و در مواردی که تصمیمات قضایی مبتنی بر تقصیر آنها منجر به هرگونه ضرر مالی، بدنی و حیثیّتی برای اشخاص شود در برابر زیان دیده مسئول شناخته می شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examination of the Evidence of Legal esponsibility Based on Judge’s Fault

نویسندگان [English]

  • S.M Mousavy 1
  • B. Anvari 2
1 ph.d
2 Ph.D. student of private law
چکیده [English]

In the judicial system of Islam, the aim of the judgment is to provide financial, physical and reputation security to the people, which is undoubtedly of particular importance, indicating the sensitivity of the office of judgment. Occasionally, following wrong judgments based on judge’s fault, individuals suffer damages, in which case the judge will be liable for the loss caused by his professional fault. Given that judges do not have absolute immunity, the most important questions that rise in this regard is what is the reason for the legitimacy of the judge's civil and criminal liability? Why is it that the damaged party is entitled to damages, and whether such party may require a judge to pay damages?
Examining religious reasons, such as Quranic verses, hadiths and rules in valid jurisprudential sources as well as legal sources, implies acceptance of civil and criminal liability based on the fault of the judge and in cases where their judgments based on their fault lead to any financial, physical and dignity damages to the individuals, they are held responsible to the damaged party.

کلیدواژه‌ها [English]

  • judge
  • fault
  • civil liability
  • Criminal Liability
- قرآن کریم.
-  ابهری، حمید و نوروزی، ناصر، حقوق مدنی(مسئولیّت مدنی قاضی در حقوق ایران)،  تهران، انتشارات جنگل، جاودانه، 1390. 
-  اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج12، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1403ق.
-  اسکندریان، حسن، قواعد فقه: بخش مدنی، تهران، نشر میزان، 1393.
-  بابایى، احمدعلى،‏ برگزیده تفسیر نمونه‏، ج1، چ13، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1382.
-  باریکلو، علی رضا، مسئولیّت مدنی، چ2، تهران، نشر میزان، 1387.
-  بروجردى، آقا حسین طباطبایى، جامع أحادیث الشیعه، ج31، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، 1429ق.
-  جمعى از محققان پژوهشگاه تحقیقات اسلامى، جهاد در آئینه روایات، ج1، قم، انتشارات زمزم هدایت، 1428ق.
-  جمعى از محققان پژوهشگاه تحقیقات اسلامى، فرهنگ موضوعى جهاد و دفاع، قم، انتشارات زمزم هدایت، 1429ق.
-  حرّ عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج27 و 29، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1409ق.
-  حرّ عاملى، محمد بن حسن، هدایه الأمّه إلى أحکام الأئمه - منتخب المسائل، ج8، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیه، 1412ق.
-  حسنی، علی اکبر، حقوق و قضا از دیدگاه امام علی(ع) و نهج البلاغه، قم، نسیم کوثر، 1388.
-  حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشرى، ج3،تهران،انتشارات میقات‏، 1363.
-  حسینی شیرازى، سیّد محمد، الفقه، السلم و السلام، بیروت، دار العلوم للتحقیق و الطباعه و النشر و التوزیع، 1426ق.
-  حسینى همدانى، سیّد محمدحسین، انوار درخشان‏‏، ج10، تهران، کتابفروشى لطفى‏، 1404ق.
-  حسینی مومن زاده، امرالله، مبانی و نوآوری های فقهی شهید آیت الله مطهری، تهران، انتشارات صدرا، 1388.
-  حکمت نیا، محمد، مسئولیّت مدنی در فقه امامیّه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ.
-  خواجه پیری، عباس، حقوق مدنی (4)، تهران، نشر الهدی، 1380.
-  داریزین، حسین، آیات الاحکام در نظم حققوی کنونی، تهران، انتشارات بهنامی، 1394.
-  سبزوارى، سید عبد الأعلى، مهذّب الأحکام، ج1، چ4، قم، مؤسسه المنار، 1413ق.
-  شامبیاتی، هوشنگ، حقوق جزای عمومی، ج 3، تهران، انتشارات مجد، 1392.
-  صادق منش، جعفر، ضابطان قضایی(وظایف، اختیارات و مسئولیّت ها)، چ2، تهران، قوه قضائیه، مرکز مطبوعات و انتشارات، 1394. 
-  صالحی مازندرانی، محمد، بررسی فقهی حقوقی مسئولیّت مدنی ناشی از تصمیمات قضایی با نگاهی به برخی نظام های حقوقی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1391.
-  طالقانى، سیّد محمود، پرتوى از قرآن‏، ج2، چ4، تهران، شرکت سهامى انتشار، 1362.
-  طاهری، محسن، محشّای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، انتشارات جنگل جاودانه، 1395.
-  طبرسی، ابوعلی فضی بن حسن، ترجمه تفسیر جوامع الجامع‏، اکبر غفوری، حبیب روحانی، احمد امیری شادمهری، ج2، چ2، مشهد، بنیاد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1377.‏
- طبرسی، ابوعلی فضی بن حسن، ترجمه مجمع البیان فى تفسیر القرآن، احمد بهشتی، ج9، تهران، انتشارات فراهانى‏، 1360.
-  طوسى، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، ج6، چ4، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1407ق.
-  عباسلو، بختیار، مسئولیّت مدنی، تهران، نشر میزان، 1390.
-  عراقى، آقا ضیاء الدین، على کزازى، کتاب القضاء (تقریرات للنجم‌آبادی)، قم، انتشارات مؤسسه معارف اسلامى امام رضا علیه السلام، 1421ق.
-  علی پور، زینب و صالحی، سعیده، مسئولیّت مدنی قضات دادسرا با توجه به قانون نظارت بر رفتار قضات، ج1، تهران، انتشارات مجد، 1395.
-  علیزاده، علی، مسئولیّت کیفری، تهران، انتشارات گل مریم، 1389.
-  عمید زنجانی، عباسعلی، قواعد فقه، ج2، تهران، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت): موسسه مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی، 1386.
-  فیض کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى، الوافی، ج1، چ1، اصفهان، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی علیه السلام، 1406ق.
-  فیض کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى، الوافی، ج2، اصفهان، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی علیه السلام، 1406ق.
-  قاسم زاده، سیّد مرتضی، حقوق مدنی: الزام ها و مسئولیّت مدنی بدون قرارداد، چ8، تهران، نشر میزان، 1388.
-  قرائتى، محسن،‏ تفسیر نور، ج3، چ11، تهران، مرکز فرهنگى درس هایى از قرآن‏، 1383.
-  قرشى، سیّد على اکبر، تفسیر أحسن الحدیث‏، ج3، چ3، تهران، بنیاد بعثت‏، 1377.
-  قمّى، سید صادق حسینى روحانى، فقه الصادق علیه السلام، ج25، قم، دار الکتاب - مدرسه امام صادق علیه السلام، 1412ق.
-  کاشانى، ملا فتح الله،  خلاصه المنهج، ج2،‏ تهران،‏ انتشارات اسلامیه، 1373ق.
-  کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج7، چ4، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1407ق.
-  کاتوزیان، ناصر، الزام های خارج از قرارداد «قواعد عمومی»، ج1، چ8، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1387.
-  گردآورنده فرمایشات امام، امیر المؤمنین علیه السلام: سیّد رضى، محمد، نهج البلاغه، ج1، قم، مؤسسه نهج البلاغه، 1414ق.
-  لطفی، اسدالله، سلسله مباحث فقهی، حقوقی مسئولی مدنی، تهران، جاودانه، جنگل، 1393.
- لطفی، اسدالله، قواعد فقه مدنی، همدان، دانشگاه بوعلی سینا و تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، 1381.
 - مازندرانى، محمد صالح بن احمد بن شمس سروى، شرح الکافی، ج6، تهران، المکتبه الإسلامیه، 1382ق.
-  مجلسى اول، محمّدتقى، روضه المتّقین فی شرح من لایحضره الفقیه، ج6، چ2، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
-  مجلسى دوم، محمّدباقر بن محمد تقى، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرّسول، ج24، چ2، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1404ق.
-  محقّق داماد، سیّدمصطفی، قواعد فقه 4: بخش جزا، چ14، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1383.
-  محمّدی، ابوالحسن، قواعد فقه، چ8، تهران، نشر میزان، 1385.
-  مدرّسی، محمدتقی، تفسیر هدایت‏، احمد آرام، ج17، مشهد، بنیاد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1377.
-  مرعشى نجفى، سیّد شهاب الدین، القصاص على ضوء القرآن و السّنه، ج2، قم، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشى نجفى قدّس سره، 1415ق.
-  مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ‏ج25، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1374.
-  نجفى خمینى، محمدجواد، تفسیر آسان، ‏ج10، تهران، 1398ق.
-  نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى، مستند الشیعه فی أحکام الشّریعه، ج17، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1415ق.
-  نوحی، حمیدرضا، قواعد فقهی در آثار امام خمینی (ره)، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، مؤسسه چاپ و نشر عروج، 1384.
-  نوربها، رضا، زمینه حقوق جزای عمومی، چ2، تهران، کانون وکلای دادگستری، 1375.
-  هاشمی، سیّد احمدعلی، دامنه مسئولیّت مدنی(با مطالعه تطبیقی در فقه اسلامی و حقوق فرانسه)، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1389.
-  ولیدی، محمد صالح، حقوق جزا(مسئولیّت کیفری)، چ2، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1371.
-  ونکلی، احمدرضا، محشّای قانون آیین دادرسی کیفری، تهران، انتشارات خرسندی، 1395.
-  یزدانیان، علیرضا، حقوق مدنی، حقوق تعهدات، قواعد عمومی مسئولیّت مدنی با مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه، ج1، تهران، نشر میزان، 1395.