نویسنده
چکیده
رابطه علیّت برداشتی از عالم تکوین و کاربرد آن در عالم تشریع است. به نظر می رسد خاستگاه اصلی آن مباحث فقه سنّی در زمینه قیاس بوده که پرورش مباحث، نخست به بررسی رابطه علل موجود در احکام شرعی و معلول های آنها سرایت کرده و نحوه فراوری حکم شرعی از ادله عقلی را مورد کنکاش قرار داده وسپس دو عنوان علّت و معلول در قیاس اجمالی با سبب و مسبّب قرار گرفته است و فقیهان سنی نیم نگاهی به تمایزات آن دو انداخته اند. فقه متقدم شیعه از دیرباز، قیاس و استحصان و مصالح مرسله را در بوته نقد و انکار داشته است؛ بر این اساس رابطه علیّت با پیشینه گفته شده در اصل فرآوری حکم شرعی به نزد این دسته از فقیهان به کاری نمی آید. لیکن در فقه متأخر در مباحث فقهی به ویژه در بخش های گوناگون معاملات به معنی الاعم در تولید مفاد عقود و ایقاعات و احکام و چگونگی تولید و ترتب آثار آن، فقیهان متأخر و به ویژه فقیهان هم روزگار ما از رابطه علیّت بهره های فراوان برده و مبانی استواری را در حقوق اسلامی بنیان نهاده اند و این اصول مبتنی بر رابطه علیّت از راه تقنین قوانین به نظم حقوقی نوین راه یافته و جایگاه بلندی پیدا کرده است، اما به نظر می رسد کم توجهی به نکاتی ظریف، اشتباهاتی در تحلیل رابطه علیّت پدید آورده است که عمده این اشتباهت، ناشی از همسنگ پنداشتن رابطه علیّت در عالم تشریع با عالم تکوین بوده که این امر نیز به نوبه خود ناشی از غفلت از ماهیت و فرایند اعتبار است و بی توجهی به این که ذهن در عالم اعتباری تشریع از عالم تکوین الگو می گیرد و الگو گرفتن هرگز مستلزم تسلیم به همه ویژگی های عالم تکوین و آوردن جبر تکوین به عالم تشریع نیست. با اصلاح نگاه و توجه به همه جوانب تشریع و قانونگذاری می توان برای بسیاری از معضلات حقوقی راهکارهای مناسب و قیاسی ارائه کرد و از ترجیح بلا مرجح که از نظر عقلی امری ناپسند است دوری جست.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Analysis of Causal Relationship and its Impacts on the Contractual Nature of Legal Acts
نویسنده [English]
- S.M. Sadri
چکیده [English]
Casual relationship is a concept related to cosmic world reflected in legal matters. It seems that in Sunni school of fiqh the origins of the concept firstly used when discussing analogy and inferring legal dogmas from their philosophies. The concepts of philosophy of percept (hokm) and percept have been later compared with natural cause and caused. Sunni jurists have slightly tried to distinguish between them.
In Shiite school of fiqh from the beginning jurists did not welcome analogy, juristic preference (istihsan) and consideration of public interest as an independent resource for inferring divine percept. Rather they criticized these institutes. According to Shiite jurists, casual relationship in this sense doesnât work as a base for inferring divine percepts. However, in late Shiite fiqh in different jurisprudential discussions and particularly in social chapters and parts, the idea of causality has been taken into consideration and has helped found strong basis in different Islamic legal issues including making new contracts and unilateral legal acts. Sometimes, however, the precisions of the issue are ignored and casual relationship in legal issues has been assimilated with causality in cosmic beings. The basic problems are coming from the assimilation of casual relationship in cosmic world with casual relationship in legal matters. The problem, in its turn, comes from ignorance of the fact that although human mind takes the concept of causal relationship from the cosmic world, it doesnât mean that all characteristics of the concept must be precisely and necessarily applied in legal matters. Considering this fact and paying attention to all different aspects of legislation enable us to find suitable and analogical resolutions for legal problems while avoiding the problem of preponderance without a preponderant which is rationally prohibited.
کلیدواژه‌ها [English]
- cause
- effect
- philosophy of precept
- causal relationship
- real existence
- contractual existence
)