ولایت «تصمیم‌گیرنده جایگزین» در درمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

چکیده

با توجه به عوارض جانبی ناشی از درمان، گرفتن رضایت از بیمار قبل از هرگونه اقدام پزشکی ضروری است. رضایت به درمان بیماران فاقد اهلیّت قانونی با اولیاء یا نمایندگان قانونی آنهاست که در اخلاق پزشکی به تصمیم‌گیرنده جایگزین شناخته می‌شوند. مسأله مهمّ در فرضی است که تصمیم به درمان از سوی فردی باشد که باوجود داشتن اهلیّت قانونی، به امور پزشکی و درمان ناآگاه است؛ اعمّ از این که تصمیم او ناظر به بیماری خودش باشد یا مولّی علیه، در این فرض ممکن است تصمیم وی با تصمیم پزشک معالج در تعارض و برخلاف مصلحت بیمار باشد. بنابراین در این پژوهش برای حلّ تعارض میان نظر پزشک معالج و بیمار یا ولی ناآگاه به امور پزشکی، مفهوم تصمیم­گیرنده جایگزین در درمان از انحصار ولیّ و نماینده قانونی خارج ‌شده و به شورای پزشکان متخصّص در زمینه بیماری مورد ابتلا، تعمیم‌ یافته است. در نتیجه، با واکاوی مفهوم صلاحیّت و اهلیّت در حوزه پزشکی و درمان، تصمیم­گیرنده جایگزین باید علاوه بر داشتن اهلیّت قانونی و صلاحیّت دادن اذن و رضایت، از تبحّر یا آگاهی کافی در حوزه پزشکی و بیماری مورد ابتلا نیز برخوردار باشد. بر اساس یافته­های این تحقیق، با استناد به عموم و اطلاقات ادله حرمت اضرار به خویش و استناد به نصوصی که بر رعایت مصلحت و غبطه مولّی ‌علیه صراحت دارند و دلیل عقل، نظر متخصّصان در حوزه پزشکی و بیماری مورد ابتلا بر نظر فرد غیر متخصّص یا ناآگاه در امور پزشکی ترجیح داده ‌شده است، اعمّ از این که شخص مذکور خود بیمار باشد یا در سمت ولیّ بیمار تصمیم­گیرنده باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Alternative decision-making supervision in treatment

نویسندگان [English]

  • Ahmad Bagheri 1
  • Fatemeh Zare Manshadi 2
1 Professor of Islamic Jurisprudence and Foundations of Islamic Law, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 PhD. Student of Islamic Jurisprudence and Foundations of Islamic Law, University of Tehran, Tehran, Iran (Corresponding Author)
چکیده [English]

Because of the side effects caused by the treatment, it is necessary to obtain the consent of the patient before any medical procedure. Consent to the treatment of nonage patients is with their parents or legal representatives, who are known as alternative decision makers in medical ethics. The important issue is in the assumption that the decision to receive treatment is made by a person who, despite having legal capacity, is ignorant of medical affairs and treatment, whether his decision is related to his own illness or against his ward. In this assumption, his decision may be in conflict with the decision of the attending physician and against the patient's interest. Therefore, in this research, in order to resolve the difference of opinion between the doctor and the patient or parents who are ignorant of medical matters, the concept of alternative decision-maker in treatment has been removed from the monopoly of the parents and legal representative and has been extended to the council of doctors specializing in the field of the disease. As a result, by analyzing the concept of competence and jurisdiction in the field of medicine and treatment, in addition to having the legal capacity and authority to give permission and consent, the alternative decision maker must also have sufficient expertise or knowledge in the field of medicine and the disease. Based on the findings of this research, by referring to the public and referring to the applying evidence of cause to sustain a loss  to self and citing the texts that are clear about the observance of expediency and envy of the ward and rational demonstration, the opinion of experts in the field of medicine and the disease is preferred over the opinion of a non-specialist or ignorant person in medical affairs, Regardless of whether the mentioned person is sick or is a decision-maker in the position of the patient's parents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • treatment - patient - alternative decision maker
  • expediency

مراجع

- ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج2، چ2، قم: مرسسه النشر الاسلامی.
- اردبیلی(مقدس)، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج10، چ4، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- امامی، سید حسن (1373)، حقوق مدنی، ج5، چ10، تهران: اسلامیه.
- انصاری شیرازی، قدرت الله (1429ق)، موسوعه احکام الاطفال و ادلّتها، ج1، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
- انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1414ق)، الرسائل الفقهیه، تحقیق و تصحیح: گروه پژوهش در کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
- بحرالعلوم، محمد بن محمدتقی (1403ق)، بلغه الفقیه، ج3، چ4، تهران: مکتبه الصادق.
- پارساپور، محمدباقر؛ قاسم‌زاده، سید روح‌الله (1390)، بررسی فقهی حقوقی رضایت آگاهانه بیمار و وظیفه اطلاع‌رسانی پزشک (بامطالعه تطبیقی در حقوق انگلیس و فرانسه)، اخلاق و تاریخ پزشکی، 1، 39-50.
- پوراسماعیلی، علیرضا (1389)، بررسی مفاهیم اذن، رضایت و برائت و تأثیر آنها در مسؤولیّت پزشک، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 2، 53-70.
- جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین ‌الدین بن علی (1416ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج4، چ2، قم: مؤسسه معارف اسلامی.
- جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی (1423ق)، موسوعه الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب اهل‌البیت(ع)، ج2، قم: مؤسسه دائره‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل ‌بیت(ع).
- جودکی، بهزاد؛ غنی، کیوان؛ امرایی، محمد (1395)، بررسی جایگاه فقهی- حقوقی رضایت و برائت بیمار و آثار مترتّب بر آنها، مجله پزشکی قانون ایران، 3، 173-182.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1403ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج19، چ4، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- حسینی مراغی، سید میر عبدالفتاح (1418ق)، العناوین، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حلّی (علامه)، حسن بن یوسف (1413ق)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حلّی (محقّق)، جعفر بن حسن (1407ق)، المعتبر فی شرح المختصر، ج5، قم: مؤسسه سید الشهداء.
- حلّی (محقّق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2، چ2، قم: اسماعیلیان.
- خمینی(امام)، سید روح‌الله (بی‌تا)، تحریر الوسیله، ج1، قم: دار العلم.
- خوئی، سید ابوالقاسم (بی‌تا)، مصباح الفقاهه (المکاسب)، ج5، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی(ره).
- دل‌پسند، کوروش؛ فیروزآبادی، زهرا؛ قنبری، افسانه (1398)، جایگاه زنان در اذن به درمان و رضایت به شروع مداخلات درمانی، مجله تاریخ پزشکی، 39، 7-13.
- رادان جبلی، علی (1382)، عزل ولیّ قهری در قانون مدنی و فقه اسلامی، دادرسی، 42، 46-53.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، بیروت: دار القلم/ الدار السامیه.
- سبحانی تبریزی، جعفر (1372)، الرسائل الاربع (قواعد اصولیه و فقهیه)، ج2، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
- سبزواری، محمدباقر بن محمد مؤمن سبزواری (بی‌تا)، ذخیره المعاد فی شرح الارشاد، ج1، نرم‌افزار نور، جامع فقه.
- سیوری حلّی(فاضل مقداد)، جمل الدین مقداد بن عبدالله (1404ق)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، ج4، قم: کتابخانه آیه ‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
- صادقی، محمد جواد (1391)، رﺿﺎﻳﺖ ﺑﻪ درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎران ﻧﺎﻫﻮﺷﻴﺎر از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﻘﻪ و ﺣﻘﻮق ﻣﻮضوعه، مجله حقوق پزشکی، 21، 121-143.
- صالحی، حمیدرضا؛ باقری مطلق، نرگس (1396)، مطالعه فقهی- حقوقی اذن زوج در اعمّال جرّاحی زیبایی زوجه، دو فصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، 67، 31-56.
- صفایی، سید حسین؛ امامی، اسدالله (1374)، حقوق خانواده، ج2، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم (1423ق)، العروه الوثقی، ج5و6، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- طباطبائی(علامه)، سید محمدحسین (1372)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج2، چ7، تهران:  ناصرخسرو.
- طبرسی، فضل بن حسن (1408ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج3، چ5، بیروت: دار المعرفه.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، ج2، چ4، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1403ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، ج2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (1414ق)، غایه المراد فی شرح نکت الارشاد، ج4، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (بی‌تا)، القواعد و الفوائد، قم: کتابفروشی مفید.
- قرشی، علی‌اکبر (1364)، قاموس قرآن، ج7، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- قمی، علی بن ابراهیم (1404ق)، تفسیر القمی، ج1، چ3، قم: دار الکتاب.
- کاتوزیان، ناصر (1376)، قواعد عمومی قراردادها، ج2، چ4، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج5، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- محقّق داماد، سید مصطفی (1383)، قواعد فقه، چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- محقّق داماد، سید مصطفی (1389)، فقه پزشکی، چ2، تهران: سینا.
- مقدادی، محمدمهدی (1390)، جایگاه و تأثیر مصلحت در سرپرستی کودک از دیدگاه فقه و حقوق، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، 54، 175-210.
- مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1377)، تفسیر نمونه، ج2، چ15، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (بی‌تا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج22، چ7، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- ویلیامز، جان رلند (1390)، دست نامه اخلاق پزشکی(انجمن جهانی پزشکی)، ترجمه: قاسم‌زاده، نازآفرین؛ سپهروند، نریمان رشت: گپ.
- یوسفی راد، نرگس (1395)، مبانی فقهی و حقوقی کفایت رضایت آگاهانه از برائت در مسئولیّت پزشک، فصلنامه فقه پزشکی، 26-27، 67-107.
 - American Bar Association".
(https://www.americanbar.org/groups/public_education/resources/law_issues_for_consumers/patient_self_determination_act). "Aging with Dignity". 2009. Archived from the original on 2009-05-14
- American Medical Association, Opinion 2.1.2, 2
- fassier, T., Lautrette, A., Ciroldi, M., and Azoulay, E. (2005). Care at the end of life in critically ill patients: the European perspective. Curr Opin Crit Care 11:616-23.
- Ganzini L, Volicer L, Nelson WA, Fox E, Derse AR. Ten myths about decision-making capacity. J AM Med Dir Assoc. 2005;6(suppl 3): S100-S104.
- Grisso. A. and Applebaum, P. S. (I995b). The MacArthur Treatment Competence Study Ill. Abilities of patients to consent to psychiatric and medical treatments. Law Hum Behau 19: 149-73
- Veterans Health Administration (2003). VHA Handbook 1004.1: VHA Informed Consent for Clinical Treatments and Procedures. Washington, DC: Department of Vet- erans Affairs
- St George's Healt1zcare NHS Trust v. S [19981 3 All ER 673].
COURT OF APPEAL, CIVIL DIVISION BUTLER-SLOSS, JUDGE AND ROBERT WALKER LJJ 10–13, 17 FEBRUARY, 7 MAY 1998.
مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 17، شماره 39
تیر 1404
صفحه 91-122

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار