خوانشی جدید از شرط عقل و عدالت در حاکم اسلامی

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 دانش آموخته سطح 4 حوزه علمیه، قم، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشیار فلسفه و کلام، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

بررسی اجمالی کتب فقهی نشانگر آن است که تمام فقها - چه قدما و چه معاصرین - «بلوغ»، «عقل» و «عدالت» - به معنای ترک گناه - را برای شرایط حاکم اسلامی ذکر نموده­اند و حال آن­که این قلم به کلّی منکر سه شرط فوق بوده و مدّعی است که شروط فوق یا از نگاه ناصحیح به مسأله و سطحی پنداشتن آن نشأت گرفته است، مانند دو شرط اول و یا از عدم دقّت در ادلّه به جود آمده است، مانند شرط عدالت؛ از اینرو باید شرایطی مانند «نخبه بودن»، «ذکاوت» و «تحقّق عدالت اجتماعی»  - که لزوماً به معنای ترک گناه نیست - را مطرح نمود. این پژوهش برای اثبات ادعای فوق، ضمن نقد دیدگاه فقها پیرامون شرایط حاکم و تحلیل روایات مورد استشهاد آنان، به تبیین قول مختار که لزوم عدالت اجتماعی و شرط نخبه بودن است پرداخته و ادله آن را مورد بررسی قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A different look at the prevailing conditions in the Islamic government

نویسندگان [English]

  • Ehsan Mehrkesh 1
  • Ahmad Abedi 2
1 Graduate of Level 4 of the Islamic Seminaryو Qom, Iran (Corresponding Author)
2 Associate Professor of Philosophy and Theology, University of Qom, Qom, Iran.
چکیده [English]

A brief review of jurisprudence books shows that all the jurists - both ancient and contemporary - have mentioned "maturity", "reason" and "justice" - which means abandoning sin - as the conditions of the Islamic ruler, and this article completely denies the above three conditions and claims that the above conditions are either derived from an incorrect view of the issue and considering it superficial, like the first two conditions, or it was created from inaccuracy in the evidence, like the last condition; Therefore, conditions such as "elite and sophistication" and "social justice" - which do not necessarily mean giving up sin - should be put forward. In order to prove the above claim, this research, while criticizing the views of the jurists regarding the prevailing conditions and analyzing the narrations cited by them, explains Mukhtar's saying that social justice is necessary and the condition of being an elite, and examines its evidence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic government
  • ruling conditions
  • justice
  • social justice
  • being an elite

مراجع

- آخوند خراسانى، محمدکاظم (1409ق)، کفایه الأصول، قم: آل البیت.
- آشوری، داریوش (1373)، دانشنامه سیاسی، چ3، تهران: مروارید.
- ابن ابی الحدید، ابی حامد عزالدین هبه الله (2003م)، شرح نهج البلاغه، ج4، چ3، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن اسحاق، محمد (بی تا)، سیره ابن اسحاق، بیروت: دار الصادر.
- ابن سعد، محمد (بی تا)، الطبقات الکبری، ج7، بیروت: دار الکتب العربیه.
- ابن هشام (۱۹۳۶م)، السّیره النبویّه، ج3و4، بیروت: دار الصادر.
- اردبیلى(مقدّس)، احمد بن محمد (1403‍ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج3و10، قم: مؤسسه النشر الاسلامى.
- ارسطو (1370)، اصول حکومت آتن، ترجمه: محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: شرکت سهامی کتاب­ های جیبی با همکاری مؤسسه  انتسارات امیرکبیر.
- افلاطون (1368)، جمهور، چ5، ترجمه: فؤاد روحانی، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
- امینی(علامه)، عبدالحسین (1416ق)، الغدیر فی الکتاب و السنه و الأدب، ج7، نجف: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.
- بخاری، محمد (۱۴۰۱ق)، صحیح بخاری، ج1، چ2، بیروت: دار الفکر.
- بلاذری، احمد بن یحی (1998م)، فتوح البلدان، چ3، بیروت: بی نا.
- بیات، عبدالرسول (1398)، فرهنگ واژه ها، تهران: سمت.
- جبعی عاملی(شهید ثانى)، زین الدین بن على (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج13، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
- حاج عاملی، محمدحسین (1430ق)، ارشاد العقول، ج4، قم: امام صادق علیه السلام.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1375)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج15و18وج27، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- حکیم، سید محسن (1408ق)، حقائق الأصول، ج1، چ5، قم: مکتبه البصیرتی.
- حلّی(محقق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، قم: اسماعیلیان.
- خلیفه بن خیاط (۱۴۱۵ق)، تاریخ خلیفه بن خیاط، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- خوئی، سید ابوالقاسم (1413ق)، معجم رجال الحدیث، ج1، چ5، بی­ جا: بی ­نا.
- ذوالفقاری، مهدی؛ نوبهار، رحیم (1393)، قاعده فقهی اقامه الحدود الی الامام، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 11، 95ـ122.
- ذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد (1419ق)، تذکره الحفاظ، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- راوندی، قطب الدین  (1409ق)، الخرائج و الجرائح، ج7، قم: مؤسسه امام مهدی.
- سبحانی تبریزی، جعفر (1380)، فروغ ولایت، چ5، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
- سیبویه، عمرو بن عثمان (بی­تا)، کتاب سیبویه، ج1، چ3، بیروت: مؤسسه الأعلمی.
- شرتونی، سعید (1374)، أقرب الموارد، ج2، تهران: دار الأسوه، منظمه الاوقاف و الشؤون الخیریه.
- صبان، محمد بن على (1206ق)، حاشیه الصبان على شرح الأشمونى على ألفیه ابن مالک و معه شرح الشواهد للعینی، ج2، بیروت: المکتبه العصریه.
- طباطبائی(صاحب ریاض)، سید علی  (1418ق)، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، ج15، قم: مؤسسه آل البیت.
- طباطبائی(علامه)، سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج1، بیروت: مؤسسه الأعلمی.
- طباطبایى المجاهد، محمد بن على (1296ق)، مفاتیح الأصول، قم: بی نا.
- طبرسی، فضل بن حسن (1415ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج1، بیروت: مؤسسه الأعلمی.
- طبری، محمد بن جریر (1406ق)، تاریخ الأمم، ج3، بیروت: دار التراث العربیه.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1414ق)، الأمالی، قم: دار الثقافه.
- عاملى، سید محمدجواد (بی تا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه، ج10، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- علوى، سید عادل (1421ق)، القول الرشید فی الاجتهاد و التقلید، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشى نجفى(ره).
- فارابی، ابونصر محمد بن طرخان (۱۹۶۴م)، السیّاسه المدنیّه، بیروت: المطبعه الکاتولیکیه.
- کعبی، عباس؛ الهام، محمدنبی (1393)، شرایط حاکم از منظر فریقین، مطالعات فقه امامیه، دوره 93/2، 31 ـ 59.
- کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج1و2و7 و8، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
- مجلسی، محمدباقر (1384)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج14و34، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- مطهّری، مرتضی (بی­تا)، عدل الهی، تهران: صدرا.
- مظفری پور، روح الله (1395)، تبیین ویژگی های معلم کاریزماتیک به عنوان الگوی معلم اثر بخش، فصل نامه نوآوری های آموزشی، 58، 135-150.
- مفید(شیخ)، محمد بن محمد بن نعمان (1413ق)، الإختصاص، قم: الموتمر العالمى لألفیه الشیخ المفید.
- مک لین، ایان (۱۳۸۱)، فرهنگ علوم سیاسی آکسفورد، ترجمه: حمید احمدی، تهران: میزان.
- منتظرى نجف آبادی، حسینعلى (1409)، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الإسلامیه، ج1، چ2، قم: تفکّر.
- موسوی عاملی، سید محمد بن علی (1411ق)، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج4، مشهد: آل البیت.
- نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج40و41، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- واقدی، محمد بن عمر(۱۹۸۹م)، کتاب المغازی، ج3، بیروت: مؤسسه الأعلمی.
- یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (1960م)، تاریخ الیعقوبی، ج2، بیروت: دار صادر.
مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 17، شماره 39
تیر 1404
صفحه 31-62

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار