تأثیر رویکردهای عرفی و دینی بر شکل گیری مبانی و کارکِرد نظام سیاسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران (نویسنده مسئول)

10.22075/feqh.2024.34722.3963

چکیده

در جهان امروز شاهد گذاری در دولت های دینی به سوی اعمال فقه پویا و زنده و در دولت های عرفی و غیر دینی به سوی احیای دین هستیم و از جمله مهم ترین چالش های کنونی حقوق عمومی، محوریّت قراردادن دین یا عرف برای سیاستگذاری دولت ها می باشد. به نظر می رسد هر دو نظریه عرفی و دینی شاهد تحولّاتی بوده وضمن گذار از مطلق گرایی به سوی تعدیل پیش می روند؛ بنابراین لازم است تا بازتعریفی از مفاهیم دولت های دینی و عرفی در دوره کنونی داشته باشیم. این مقاله به مبانی دین، دولت و امر سیاسی پرداخته و بعد از مطالعه ویژگی های سکولاریسم و لائیسیته به عنوان محورهای اصلی دولت غیر دینی،به بررسی تأثیر دین و سکولاریته بر مبانی و نظریه های دولت می پردازد. مسأله این تحقیق مقایسه مبانی این دو دولت در راستای رفع ابهام ها و مشکلاتی در حوزه حقوق عمومی و حقوق بشر است که در نظریه های سیاسی عرفی یا دینی دولت وجود دارد و این که این نظریه ها چه تأثیری بر مبانی دولت - ملّت و حقوق عمومی دارند؛ چراکه طبق جهانی شدن، دولت ملّت های مدرن عرفی تأثیرات سیاسی، فرهنگی و اقتصادی زیادی بر دولت های دیگر بخصوص دولت های در حال توسعه دارند اما خود این دولت ها هنوز به ایده آل حقوق بشر نزدیک نشده اند. نتیجه ای که در این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی انجام شده، این است که اولاً، پدیده های سکولاریسم و لائیسیته با نظریه دولت لیبرال و محدود، قرابت بیشتری داشته اما هنوز با نظام ایده آل حقوق بشر فاصله دارند و به دنبال بررسی این موضوع هستیم که این پدیده ها، چه تأثیری بر کیفیّت توزیع حقوق و آزادی ها دارند؛ ثانیاً، پدیده های سکولاریسم و لائیسیته در زمینه تأسیس دولت و حکمرانی با چالش هایی مواجه بوده است و آثاری - گاه مثبت و گاه منفی - بر حوزه های حقوق بشر و توزیع حقّ ها و آزادی ها دارد که باید به آنها اشاره کرد. روش تحقیق در این پژوهش،تلفیقی و میان رشته ای است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The impact of the idea of secularism and laicism on the formation of the foundations and functioning of the political system

نویسندگان [English]

  • Alireza Dabirnia 1
  • Mohaddeseh zeraat 2
1 Associate Professor of Public Law, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran.
2 PhD Student in Public Law, Faculty of Law, Qom University, Qom, Iran (Corresponding Author)
چکیده [English]

Today, we are witnessing the implementation of religious governments towards dynamic and living jurisprudence and in secular and non-religious governments towards the revival of religion, and one of the most important challenges of public law is the centralization of religion or custom for government policy making. It seems that both customary and religious theories have seen changes and it is moving from absolutism to moderation. Therefore, it is necessary to have a redefinition of religious and customary government concepts in the current period. This article is about the foundations of religion and government. And the political issue, and after studying the characteristics of secularism and laicity as the main character of the non-religious state, it examines the influence of religion and secularism on the foundations and theories of the state. The problem of this research is to compare the foundations of these two governments in order to resolve the ambiguities and problems in the field of public rights and human rights that exist in the customary or religious political theories of the government and what effect these theories have on the foundations of the nation-state and public rights. Because according to globalization, the governments of modern customary nations have a lot of political, cultural and economic effects on other governments, especially the developing governments, but these governments themselves have not yet approached the ideal of human rights. The two results obtained in this article are that, firstly, the phenomena of secularism and laicity have more affinity with the theory of liberal and limited government, but they are still far from the ideal system of human rights, and we seek to investigate the issue that these phenomena What effect do they have on the quality of the distribution of rights and freedoms? Secondly, the phenomena of secularism and laicity in the field of establishing the government and governance have faced challenges and have effects, sometimes positive and sometimes negative, on the areas of human rights and the distribution of rights and freedom. Have to be mentioned. The research method in this research is integrated and interdisciplinary. The main method of collecting information is the library method in the form of reading text and using the prepared slips. The documents and sources of the article are a library, i.e. books and articles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • political matter
  • government
  • customary government
  • customs
  • نهج البلاغه (1389)، ترجمه: محمد دشتی، قم: نشتا.
  • آهنگران، محمدرسول؛ حبیب نژاد، سید احمد؛ بیروتی، محمد (1401)، بررسی مبانی فقهی تشکیل حکومت در مذاهب اسلامی با تأکید بر نقش عقل، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، مقاله آماده انتشار.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم (1988م)، لسان العرب، ج 9، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • باقی، عمادالدین (1382)، گفتمان های دینی معاصر، تهران: سرایی.
  • برقعی، محمد (1381)، سکولاریسم؛ از نظر تا عمل، تهران: قطره.
  • بزرگمهری، مجید (1389)، جایگاه حقوقی مقامات مملکتی در ایران و فرانسه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • بشیریه، حسین (1380)، جامعه شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نی.
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1399)، ترمینولوژی حقوق، چ32، تهران: کتابخانه گنج دانش.
  • جمعی از نویسندگان (1400)، اندیشه دینی معاصر(دفتر سوم)؛ تأمّلاتی در باب رابطه دین و دولت، تهران: میراث اهل قلم.
  • حاجی حسینی، حسن (1388)، جایگاه عدالت و توسعه در کارویژه های دولت دینی، نشریه معرفت، 145، 75-96.
  • حمیدی، سمیه (1394)، روایت تئولوژیکال از امر سیاسی در اندیشه کارل اشمیت، نشریه پژوهش سیاست نظری، 18، 25-48.
  • حوالی، سفر (1982م)، العلمانیه: نشأتها و تطوّرها و آثارها فی الحیاه الاسلامیه المعاصره، مکّه.
  • داورپناه، زهرا (1392)، انسان محوری، قلب سکولاریسم، بررسی تطبیقی آرای استاد جوادی آملی و چارلز تیلور، نشریه نظریه های اجتماعی متفکّران مسلمان، 4، 67-88.
  • دبیرنیا، علیرضا (1395)، قدرت موسس؛ کاوشی در مبانی حقوق اساسی مدرن، تهران: پژوهشکده حقوقی شهر دانش.
  • دست باز، علی؛ کمالی، پولاد (1399)، عقل و عرف و بازاندیشی سیاسی در مکتب شیعی بغداد، پژوهش سیاست نظری، 28، 161-190.
  • راستی‌تبار، سید رحیم؛ صالحی، سید محمدحسین؛ رضایی، رحمت الله (1393)، سکولاریسم از ظهور تا سقوط، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  • راسخ، محمد (1386)، مدرنیته و حقوق دینی، نامه مفید، 64، 3-26.
  • رهدار، احمد (1392)، مناسبات فقه و سیاست در عصر مکتب قم، نشریه پانزدهم خرداد، 11، 33-70.
  • سبحانی تبریزی، جعفر (1387)، عرفی شدن دین، قم: امام صادق(ع).
  • سراج زاده، سید حسین (1381)، چالش های دین و مدرنیته، تهران: طرح نو.
  • فراتی، عبدالوهاب (1402)، بحران تأسیس دولت در عراق از منظر فقهای نجف، 4، 131-144.
  • فلاح، محمود (1399)، ساخت فقه اجتهادی شیعه و مسأله قدرت با تأکید بر مکتب فقهی بغداد و حلّه، نشریه علوم سیاسی، 90، 102-78.
  • فیرحی، داوود (1393)، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران: سمت.
  • قریشی، فردین (1384)، بازسازی اندیشه دینی در ایران، تهران: قصیده سرا.
  • قریشی، فردین؛ رفیعی، مهدی (1388)، بررسی جامعه شناختی نسبت دموکراسی و سکولاریسم (مطالعه موردی تجربه دموکراتیک فرانسه و ایران)، نشریه سیاست، 12، 171-190.
  • کدیور، محسن (1379)، دغدغه های حکومت دینی، ج1، تهران: نی.
  • کدیور، محسن (1385)، حقوق بشر، لائیسیته و دین، آیین، 4، 64-67.
  • کدیور، محسن.(1380). مردم سالاری دینی. در سایت: kadivar.com
  • کرباسی زاده اصفهانی، علی (1389)، نگاهی به زمینه ها، اوصاف و پیامدهای مکتب اصفهان، تاریخ فلسفه، 2، 23-52.
  • گرجی، علی اکبر (1383)، آزادی مذهبی و لائیسیته، نشریه حقوق اساسی، 2، 301-316.
  • لطیفی، سید روح الله (1398)، دکترین سیاسی مکتب نجف، نشریه پاسخ، 14، 71-98.
  • مجتهد شبستری، محمد (1384)، نقدی بر قرائت رسمی از دین (بحران‌ها، چالش ها و راه حل ها)، تهران: طرح نو.
  • مجتهد شبستری، محمد؛ سروش، عبدالکریم؛ ملکیان، مصطفی؛ کدیور، محسن (1381)، سنّت و سکولاریسم، تهران: صراط.
  • مجلسى(علامه)، محمد باقر بن محمدتقى‏ (1403ق)ف بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج57، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • مسیری، عبدالوهاب (2005م)، العلمانیه و الجزئیه و العلمانیه الشامله، قاهره: دار الشروق.
  • مک گرو، آنتونی (1388)، دولت در جوامع سرمایه داری پیشرفته، ترجمه: عباس مخبر، تهران: آگاه.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1386)، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  • ملکیان، مصطفی (1381)، سکولاریسم و حکومت دینی، تهران: صراط.
  • ملکیان، مصطفی (1392)، در رهگذار باد و نگهبان لاله، تهران: نگاه معاصر.
  • واسعی، سید محمد (1385)، جایگاه عرف در فقه، تهران: اندیشه جوان.
  • هابرماس، یورگن (1395)، نظریه کنش ارتباطی، ترجمه: کمال پولادی، تهران: مرکز.
  • Akbar, Ali and Abdullah Saeed. (November 2022). A Critique of the Concept of Ḥākimiyya: Nasr Hamid Abu Zayd’s Approach. Asia Institute, University of Melbourne Religions press
  • Baubérot.Jean. (1990). La laïcité, quel héritage? (Translated by Rahim Rasti tabar), Collection Entrée libre
  • Phillips, Gerard. (2011). Introduction to Secularism. Published by the National Secular Society.London.
  • Ridgeon, Lioyd. (May 2022). Ahmad Qābel, Religious Secularity and Velāyat-e Faqih in Iran. Theology and Religious Studies, University of Glasgow, Glasgow. Religions press.
  • Tarhan, Gulce, Porterfield, Amanda. (2011). Roots of the Headscarf Debate: Laicism and Secularism in France and Turkey. Journal of Political Inquiry.pp 4-32
  • Eric S. (1921). “Secularism,” in Encyclopedia of Religion and Ethics, ed. James Hastings, New York
  • Zahir, Azim. (2022). Beyond Fixed Political Models of Religion–State Relations. Department of International Relations, Asian Studies and Politics and the Centre for Muslim States and Societies, University of Western Australia.