مقتضای قاعده درأ؛ بنا بر اماریّت یا اصل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، ‌دانشگاه تبریز، تبریز، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، ‌دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

قاعده درأ کارایی فراوان در فقه و حقوق دارد که مانع ثبوت مجازات در موارد شبهه هست و اصل حجیّت این قانون در باب جزاء، جزو مسلّمات تلقّی شده، در مورد مبانی حجیّت و تفسیر مفردات قاعده درأ تحقیقات مفصّلی شده ولی یک پژوهش لازم و مستقلّ، پرداختن به جهت حجیّت این قاعده از باب اماریّت یا اصل عملی در نظر شارع است که طبق هر دیدگاهی نتایج خاصّی آشکار می‌شود. لسان ادله قاعده درأ و علّت جعل آن از دیدگاه شارع، یعنی مسامحه‌گری در باب حدود و سیره فقها در برخورد با این قاعده، مجموعاً بر عدم اماره بودن این قاعده دلالت دارد؛ البته قاعده درأ، جزو اصول عملیة محضه مانند برائت نبوده که قدرت تعارض با استصحاب را نداشته باشد، زیرا با تقدیم استصحاب در موارد تعارض، موارد بسیار کمی ‌برای جریان این قاعده می ‌ماند که با سیره تخفیفی شارع در باب حدود سنخیّت ندارد. عده ‌ای بر اساس اماره دانستن قاعده مذکور برای صدق شبهه، حدّ عقلائی در نظر گرفته، در حالی که طبق نظر مختار که این قاعده جزو اصول محرزه می‌باشد به صِرف عروض شبهه، مجازات منتفی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The requirement of Dara's rule according to Emirate or principle

نویسندگان [English]

  • Reza Elhami 1
  • Seyyed Naghi Mirhosseini 2
1 Assistant Professor of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, University of Tabriz, Tabriz, Iran (Corresponding Author)
2 Phd Student of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, University of Tabriz, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

The rule of Daraa has a lot of efficiency in jurisprudence and law, which prevents the proof of punishment in doubtful cases, and the principle of validity of this law regarding the punishment is considered as part of the certainty, about the basis of validity and the interpretation of the terms of the rule of Daraa, a detailed research has been done, but it is a necessary and independent research. Dealing with the validity of this rule in terms of emirate or practical principle is in the opinion of the Shariah, which reveals certain results according to any point of view.
The language of the arguments of the rule of Daraa and the reason for its falsification from the point of view of the Shariah, i.e. tolerance regarding the limits and the way of the jurists in dealing with this rule, indicate that this rule is not valid. It should not be because by presenting istihab in cases of conflict, there are very few cases left for the flow of this rule that the shari'a discounting basis does not have validity regarding the scope of the ruling. Some people have considered a rational limit for the truth of the doubt based on the evidence of the mentioned rule, while according to Mukhtar's opinion that this rule is part of the principles of Mahreza, the punishment is excluded for the simple presentation of the doubt.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dara rule
  • Amara
  • principle of verification
  • doubt
  • removal of limits
  • reduction in punishmen
  • ابن ماجه، محمد بن یزید قزوینی (1373ق)، سنن ابن ماجه، ج3، قاهره: مطبعه الحلبی القاهره.
  • اردبیلی(محقّق)‌، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، ج13، قم: مؤسسه النشر الاسلامی‌.
  • الهامی‌، رضا؛ محمّدی، سید سجاد؛ آقاپور، کمال (1397)، تعارض استصحاب و قاعده درأ در فقه جزایی، فصلنامه پزوهشی فقه‌، 95، 108-132.
  • انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1419ق)، فرائد الاصول، ج2، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  • پوربافرانی، محمود (1399)، شمول شبهه در قاعده درأ، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 22، 136-107.
  • تبریزی‌، میرزا جواد (1417ق)، أسس الحدود و التعزیرات، قم: دفتر مؤلّف.
  • ترابی شهرضایی، علی اکبر (1390)، آئین کیفری در اسلام، ج2، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام.
  • الترمذی، محمد بن عیسی (1394ق)، سنن الترمذی، ج2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1413ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج14، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
  • حاجی ده آبادی‌، أحمد (1387)، قواعد فقه جزایی، قم: چاپ زیتون.
  • حکیم، محمدتقی (1427ق)، الاصول العامه للفقه المقارن، چ2، بیروت: المجمع العالمی لأهل البیت علیهم السلام.
  • حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (بی تا)، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، ج2، مشهد: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  • خمینی(امام)، سید روح الله (1434ق)، تحریر الوسیله، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  • خوئی، سید ابوالقاسم (1396ق)، مبانی تکمله المنهاج، ج1، چ2، نجف اشرف: مطبعه الآداب.
  • زنگی آبادی‌، حمیدرضا (1399)، تقدّم یا تأخّر (ادلّه) استصحاب بر قاعده درأ، پژوهشنامه حقوق اسلامی‌، 52، 415-438.
  • ساداتی، سید محمدمهدی (1395)، شرایط اعمال قاعده درأ در فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 14، 113-146.
  • سبزواری‌، سید عبدالأعلی (1413ق)، مهذّب الأحکام، ج27، چ4‌، قم: مؤسسه المنار.
  • سیوطی، جلال الدین (1407ق)، الأشباه و النظائر، بیروت، بی نا.
  • صدوق(شیخ)‌، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (1413ق)، من لایحضره الفقیه، ج4، چ2‌، قم: مؤسسه النشر الاسلامی‌.
  • صدوق‌(شیخ)، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (1415ق)، المقنع، قم: مؤسسه امام هادی علیه السلام.
  • طالبی آشتیانی‌، محمد (1398)، مبانی فقهی قاعده تخفیف و مسامحه در مجازات های حدّی و تعزیری‌، حقوق اسلامی،60 ، 185-211.
  • طباطبائی(صاحب ریاض)، سید علی (1418ق)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ج15، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  • طباطبائی(صاحب ریاض)، سید علی (1422ق)، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (بی تا)، القواعد و الفوائد، ج1، قم: کتابفروشی مفید.
  • عبداللهی، عبدالکریم (1388)، قواعدی از فقه، قم: بوستان کتاب.
  • عمید زنجانی، عباسعلی (1387)، قواعد فقه، ج2، چ4، تهران: سمت.
  • فیض کاشانی‌، محمدمحسن (بی تا )، مفاتیح الشرائع، ج2‌، قم: کتابخانه آیه اللّه العظمی مرعشی نجفی(ره).
  • محقّق داماد‌، سید مصطفی (1362)، مباحثی از اصول فقه، ج3، تهران: مرکز نشر اسلامی‌.
  • محقّق داماد‌، سید مصطفی (1392)، قواعد فقه، ج4، چ26، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی‌.
  • محمدی‌، ابوالحسن (1385)، قواعد فقه، چ8، تهران: میزان.
  • مشکینی‌، علی (1374)، اصطلاحات الاصول، چ6 ، قم: الهادی.
  • مظفّر‌، محمدرضا (1375)، اصول الفقه، ج2، چ5، قم: اسماعیلیان.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1370)، القواعد الفقهیه، ج1، چ3، قم: مدرسه الامام علی ابن ابیطالب علیه السلام.
  • موسوی اردبیلی‌، سید عبدالکریم (1427ق)، فقه الحدود و التعزیرات، ج3و4، چ2‌، قم: مؤسسه النشر لجامعه المفید.
  • موسوی بجنوردی‌، سید حسن (1380)، منتهی الأصول، ج2، تهران: عروج.
  • موسوی بجنوردی، سید محمد (1401ق)، قواعد فقهیّه، ج1، چ3، تهران: عروج.
  • موسوی گلپایگانی‌، سید محمدرضا (1413ق)، الدرّ المنضود فی احکام الحدود، ج1، قم: دار القرآن الکریم.
  • نائینی، محمدحسین (1404ق)، فوائدالاصول، ج4، تقریر: محمدعلی کاظمی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • نجفی‌(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق )، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج41، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی .