شیوه‌ها و آثار تعیین دین در فرض عدم‌دسترسی به حاکم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

دِین، یک مال کلّی است که در ذمّه مدیون قرار دارد. برای دین دو مرحله می‌توان در نظر گرفت: مرحلة تعلّق به ذمّه مدیون و مرحلة خروج آن از ذمّه مدیون و تعلّق به یک مال معیّن. مرحلة اخیر به طور معمول با تعیین و تسلیم مصداق دین به دائن تحقّق می‌یابد. در صورتی که دائن حاضر به پذیرش مصداق دین باشد و آن را قبض نماید مشکلّی پیش نمی‌آید اما گاه بدهکار درصدد ادای دین برمی‌آید و طلبکار از قبول آن خودداری می‌کند. در این صورت، طبق ماده 273 قانون مدنی، بدهکار با دادن مصداق دین به حاکم یا قائم مقام وی بری الذمّه می‌شود. ماده مذکور حکم عدم وجود یا دسترسی به حاکم را بیان نکرده است. از لحاظ فقهی، در این موارد مدیون می‌تواند بخشی از مال خود را به عنوان طلب دائن تعیین نماید. سؤال این است که تعیین مصداق دین به چه شیوه‌ای صورت می‌گیرد و چه آثاری دارد؟ این مقاله، با استفاده از روش تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای در صدد تبیین شیوه‌های تعیین دین و اثبات این مطلب است که تعیین مصداق دین موجب برائت ذمّه مدیون و ورود مصداق مذکور به ملک دائن می‌گردد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Methods and Effects of Determining Debt in Case of Non-access to the Ruler

نویسنده [English]

  • Esmaeil Nematollahi
Associate Professor, Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Debt is a generic property that situated in the zemmah of the debtor. Debt has two stages: situating in the debtor’s zemmah and its exit from the debtor's zemmah and belonging to a certain property. The next stage is usually performed by determining and submitting an instance of debt to the creditor. If the creditor is willing to accept the debt and collect it, there is no problem, but sometimes the debtor tries to pay the debt and the creditor refuses to accept it. In this case, according to Article 273 of the Iranian Civil Code, the debtor is discharged by giving the instance of debt to the ruler or his deputy. The Article does not provide for the situations where the ruler is not exist. From a jurisprudential point of view, in these cases, the debtor can designate a part of his property as payment for debt. The question is in what way adebt can be determined and what effects does it have? The present article, using the analytical method and library tools, aims to explain the methods of determining the debt and to prove that designating the debt in an specific instance leads to the acquittal of the debtor's liability and that instance into the property of the creditor.

کلیدواژه‌ها [English]

  • debt
  • credit
  • determination of debt
  • creditor's refusal
  • debtor's discharge
  • آشتیانى، میرزا محمدحسن (1426ق)، کتاب الزّکاه، ج1، قم: زهیر.
  • ابوعطا، محمد؛ فرزاد، فرزاد (1392)، تغییر موضوع تعهّد در مقام وفای به عهد، مطالعات فقه و حقوق إسلامی، 9، 7-24.
  • اصفهانى، سید ابو الحسن (1422ق)، وسیله النجاه (مع حواشی الإمام الخمینی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
  • اکبری دهنو، میثم؛ حاجیان، هانی (1400)، بازفروش مبیع (فروش خودیار و اضطراری) در کنوانسیون بیع بین المللی کالا (1980) و حقوق ایران با تأکید بر قوانین حمل و نقل، پژوهشنامه حقوق تطبیقی، 5/1، 7-30.
  • امامی، سید حسن (1389)، حقوق مدنی، ج1، چ30، تهران: اسلامیه.
  • انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1415ق)، کتاب المکاسب، ج6، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  • ایروانى، على بن عبد الحسین (1406ق)، حاشیه المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
  • آملى، میرزا محمدتقى (1380)، مصباح الهدى فی شرح العروه الوثقى، ج10، تهران: مؤلّف.
  • بحرانى، یوسف بن احمد (1405ق)، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ج17، قم: مؤسسه النشر الاسلامى.
  • تبریزى، جواد بن على (1416ق)، إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب، ج4، چ3، قم: اسماعیلیان.
  • جبعی عاملى(شهید ثانى)، زین الدین بن على (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج3، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
  • حسینی روحانى، سید محمدصادق (1429ق)، منهاج الفقاهه، ج6، چ5، قم: انوار الهدى.
  • حسینی میلانى، سید محمدهادى (1395)، محاضرات فی فقه الإمامیه، مشهد: مؤسسه چاپ و نشر دانشگاه فردوسى.
  • حقیقت‌پور، حسین؛ جعفری ندوشن، علی اکبر (1401)، امکان سنجی فقهی فروش کالای متعلّق به طرف معامله در ماده 88 کنوانسیون بیع بین المللی کالا، مطالعات فقه و حقوق اسلامی،  27، 195ـ 224.
  • حلّى(علامه)، حسن بن یوسف (1413قق)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامى.
  • حلّى(علامه)، حسن بن یوسف (1419ق)، نهایه الإحکام فی معرفه الأحکام، ج2، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  • حلّى(فخرالمحقّقین)، محمد بن حسن بن یوسف (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج3، قم: اسماعیلیان
  • حلّى(محقق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2، قم: اسماعیلیان.
  • خمینى(امام)، سید روح اللّه (1379)، کتاب البیع، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
  • خوانسارى، محمد (بی‌تا)، الحاشیه الثانیه على المکاسب، بی‌جا: بی نا.
  • خوئى، سید ابو القاسم (1377)، مصباح الفقاهه، ج5، قم: داوری.
  • رشتى، میرزا حبیب الله (بی‌تا)، کتاب الإجاره، بی‌جا، بی نا.
  • صدر، سید محمدباقر (1379)، حواله، تقریر: سید على رضا حائرى، فقه اهل بیت، 21، 3-16.
  • طباطبائی یزدى، سید محمدکاظم (1410ق)، حاشیه المکاسب، ج2، قم: اسماعیلیان.
  • عاملى(محقّق ثانى)، على بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چ2، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  • قطّان حلّى، محمد بن شجاع القطّان (1424ق)، معالم الدین فی فقه آل یاسین، ج1، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
  • کاتوزیان، ناصر (1387)، عقود معیّن، ج1، چ10، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • منتظرى نجف آبادی، حسینعلى (1409ق)، کتاب الزّکاه، ج2، چ2، قم: مرکز جهانى مطالعات اسلامى.
  • موسوی بجنوردى، سید حسن (1419ق)، القواعد الفقهیه، ج7، قم: الهادی.
  • نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1394ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج26، چ6، تهران: دار الکتب الإسلامیه.