جستاری در مرتبه پذیری «عدالت»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

10.22075/feqh.2022.26941.3238

چکیده

عدالت به معنای ملکه نفسانی که انسان را به اطاعت خدا و ترک گناه وادار می­کند، در فقه و معارف اسلامی جایگاه مهمّی دارد؛ به همین دلیل، شرع مقدّس در متصدّیان امور مهم دینی و اجتماعی مانند: مفتی، قاضی، امام جمعه و جماعت و شاهد آن را معتبر می­داند. فقیهان مذاهب اسلامی درباره ماهیّت، مثبتات و مسقطات آن در کتب فقهی بحث و بررسی و اظهار نظر کرده­اند؛ لکن مسأله «مرتبه پذیربودن» آن  که اهمیّت  بسزایی دارد، به صورت مستقلّ و مستوفی مورد بحث قرار نگرفته و نیازمند تحقیق و تأمّل است. این پژوهش مسأله فوق را با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی و سندکاوی مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که صفت عدالت می­تواند مراتب مختلفی داشته باشد (مرتبه پذیر باشد)  و در هر موضوعی،  مرتبة متناسب با آن معتبر باشد؛ یعنی عدالتی که  در مرجع  تقلید  و قاضی معتبر است در شاهد یا امام جمعه و جماعت ضرورت ندارد. پذیرش این مطلب  می­تواند باعث تسهیل در گزینش قضات و رسیدگی به دعاوی  براساس شهادت و صدور رأی در مراکز قضایی باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The orderliness of justice

نویسنده [English]

  • Ghodratallah Niazi
Associate Professor of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran.
چکیده [English]

Righteousness as a queen of the soul, which forcibly leads man to obey God, and Forcing to leave the guilty, has a significant place in Islamic jurisprudence and teachings. This is due to the fact that the holy Shariah considers valid it in the service of important religious and social affairs such as: Mufti, Judge, Friday Imam, and Jamaat Imam and Witness.
The jurisprudents of Islamic religions have been discussing and commenting on the nature, positivities and misunderstandings of various jurisprudential periods in their jurisprudential books; however, the problem of its acceptability is not discussed independently and in isolation, although some have been deliberately dispersed.
This research examines the above problem in terms of descriptive and documentary analysis, and it has been concluded that the attribute of justice can have different degrees (ranked) that are, in any case, one of those degrees of validity. That is, justice, which, for example, is valid in the Mufti, is not necessary in the witness or Imam of Friday and Imam of the congregation. Adoption of this can facilitate the processing of claims and the issuance of judgments in judicial centers and the selection of individuals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Justice
  • morality
  • ranking
  • good looks
  • sensual queen
- قرآن کریم.
- ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقائیس اللغه، چ4، تحقیق: عبدالرحمن هارون، قم: مکتبه الاعلام الاسلامی.
- اشتهادری، علی پناه (1417ق)، مدارک العروه الوثقی، ج17، تهران: دار الأسوه.
- اکرادی ، سعید؛ نیک خواه ررنقی، رضا؛ جعفرزاده، سیامک (1400)، حریم خصوصی تابعان و پیوند آن با قضا، فقه، اخلاق و سیاست جنائی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 25، 11- 36.
- انصاری، حمید؛ افشاری، علی اصغر (1401)، نقش عدالت و مصلحت در تحسین و تقبیح عقلی و تأثیر آن بر شکل گیری بنائات عقلا، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 26، 31-8 5.
- ایروانی، باقر (1385)، دروس تمهیدیّه فی الفقه الاستدلالی، ج3،   تهران: دار الأسوه.
- بحرانی، شیخ یوسف (1363)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (139ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج1، چ2، قم: علمیه.
- جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1413ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج14، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1392ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج18، چ2، تهران: المکتبه الاسلامیه.
- حسینی خامنه ای، سید علی (1382)، سخنرانی عمومی، قزوین. https://www.mashreghnews.ir/news/515931
- حسینی مراغی، سید میر عبد الفتاح  (1418ق)، العناوین، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- حکیم، سید محسن (1391ق)، مستمسک العروه الوثقی، ج1، چ4، نجف اشرف: مطبعه الاداب.
- حلّی(محقق)، جعفر بن حسن ( 1389ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، تهران: الأعلمی.
- خوئی، سید ابوالقاسم (1390)، مبانی تکمله المنهاج، ج1، تهران: خرسندی.
- راغب اصفهانی، محمد (بی­تا)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: محمد سید کیلانی، تهران: المکتبه المرتضویّه.
- سبحانی تبریزی، جعفر (1376)، نظام القضاء و الشهاده فی­الشریعه الاسلامیه الغرّاء، ج1، قم:  مؤسسه الامام ­الصادق(ع).
- سبزواری، سید عبدالاعلی (1417ق) مهذّب الاحکام، ج39، چ4، قم: دفتر آیه الله العضمی سبزواری.
- صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی (1413ق)، من لایحضره الفقیه، ج3، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- طباطبائی یزدی(صاحب عروه)، سید محمدکاظم (1392ق)، العروه الوثقی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- طبرسی، احمد بن علی (1386ق)، الاحتجاج، ج2، قم: کتابفروشی مصطفوی.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، ج6، تهران: المکتبه المرتضویّه.
- عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (1412ق)، اللّمعه الدّمشقیه، چ2، قم: دار الفکر.
- عمید، حسن (1354)، فرهنگ عمید، چ12، تهران: جاویدان.
- غروی، علی (بی­تا)، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، ج1، چ2، قم:  مؤسسه ال البیت.
- فاضل لنکرانی، محمد (1427ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، چ2، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
- کاشف الغطاء، جعفر (1380)، کشف الغطاء عن مبهمات الشّریعه الغرّاء، ج3، قم:  بوستان کتاب.
- کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج7، چ2، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- معرفت، محمدهادی (بی­تا)، تعلیق و تحقیق عن أمّهات مسائل القضاء، قم: چاپخانه مهر.
- موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (بی­تا)، فقه القضاء، ج1، نرم افزار جامع فقه اهل بیت.
- موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1383ق)، کتاب الشهادات، ج1، چ3، تقریر: سید علی میلانی، نرم افزار جامع فقه اهل بیت.
- مؤمن قمی، محمد (بی­تا)، مبانی تحریر الوسیله، نرم افزار جامع فقه اهل بیت.
- نجفی(صاحب جواهر) محمدحسن (400 1ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج41، چ6، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- همدانی، رضا (1417ق)، مصباح الفقیه(کتاب الزّکاه)، چ1، نرم افزار جامع فقه اهل بیت.