امکان سنجی صحّت استناد به ‌وهن دین در تعطیل و تغییر احکام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران (نویسنده مسئول)

3 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

10.22075/feqh.2023.28159.3350

چکیده

مهم ترین چالش فقهی در ارتباط با شرکت سهامی، تشخیص ماهیّت و جایگاه این شرکت در میان شرکت های فقهی است و این که شرکت سهامی، عقد است یا صرفاً سازمانی که برای تجارت با اموال گروهی سهامدار، تشکیل شده است. میان فقها و حقوقدانان اختلاف نظر است که حتی در صورت ارجحیّت نظریه عقد بودن شرکت سهامی، مشکل تطبیق این شرکت با شرکت های فقهی، به وجود می آید. وجود دارایی، شخصیّت مستقلّ از دارایی، شخصیّت سهامداران، وجود قوانین آمره ناظر بر نحوه اداره شرکت سهامی و تبعیّت سهامداران از رأی اکثریّت، از مهم ترین موانع پذیرش نظریه عقد بودن شرکت سهامی است. از نظر فقهای معاصر، از میان عقود و شرکت های فقهی، تنها شرکت عِنان و عقد مضاربه، بیشترین تقارب ساختاری را با شرکت سهامی دارند، امّا تأکید قانون تجارت بر انتخاب اعضای هیئت مدیره از میان سهامداران، مشکل اصلی تطبیق این شرکت با عقد مضاربه و شرکت عِنان است. این تحقیق به روش توصیفی - تحلیلی به این نتیجه رسیده است که از میان تمام این نظرات، پذیرش قول مضاربه ایی بودن شرکت سهامی بسیار دشوار است و هرچند تطبیق آن با شرکت عِنان ممکن بوده امّا پذیرش آن به عنوان یک عقد شراکت جدید و نوپا و مبتنی بر اصل صحّت و آزادی انعقاد قرارداد های مشروع، به صواب نزدیک تر می باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Feasibility of Validating the Reference to the Discrediting of Religion in Suspension and Modification of Islamic Rulings

نویسندگان [English]

  • Hassan Hosseinii Yar 1
  • Mohammad Taghi Fakhlaei 2
  • Alireza Abedi Sarasia 3
1 PhD student of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Professor of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran (Corresponding Author)
3 Assistant Professor of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The most significant jurisprudential challenge concerning joint-stock companies lies in identifying their nature and status within Islamic jurisprudential company classifications and determining whether a joint-stock company constitutes a contract or merely an organizational entity established for conducting trade with the collective assets of shareholders. Among jurists and legal scholars, there is disagreement; even if the theory of a joint-stock company being a contract is deemed preferable, the issue of aligning such companies with Islamic jurisprudential company types arises.
The existence of assets and an independent legal personality distinct from the shareholders, the presence of mandatory laws governing the management of joint-stock companies, and the subordination of shareholders to the majority vote are among the key obstacles to accepting the theory of a joint-stock company as a contract. From the perspective of contemporary jurists, among the contracts and companies recognized in Islamic jurisprudence, only the ʿInān partnership and the Muḍārabah contract exhibit significant structural similarities to joint-stock companies. However, the Commercial Code's emphasis on selecting members of the board of directors exclusively from shareholders creates a primary challenge in aligning joint-stock companies with the Muḍārabah contract and the ʿInān partnership. This study, employing a descriptive-analytical approach, concludes that accepting the classification of joint-stock companies under the Muḍārabah contract theory is highly problematic. Although their alignment with the ʿInān partnership may be feasible, the more reasonable and accurate approach is to recognize them as a novel and independent partnership contract, grounded in the principles of validity and freedom of contracting for lawful agreements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Joint-stock company
  • ʿInān partnership
  • Muḍārabah contract
  • Commercial Code
  • قرآن کریم (ترجمه‌ ناصر مکارم شیرازی).
  • آمدى، عبد الواحد بن محمد (1410ق)، غرر الحکم و درر الکلم، چ2، قم: بی‌نا.
  • ابن اثیر جزرى، مبارک بن محمد (1367)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ج5، چ4، قم: بی‌نا.
  • ابن سیده، على بن اسماعیل (بی‌تا)، المحکم و المحیط الأعظم، ج4، بیروت: بی‌ نا.
  • ابن شعبه حرّانى (1363ق)، تحف العقول، چ2، قم: بی ‌نا.
  • ابن شهر آشوب مازندرانى، رشید الدین محمد بن على (1369ق)، متشابه القرآن و مختلفه، ج2، قم: دار البیدار.
  • ابن فارس، احمد بن فارس (بی‌تا)، معجم مقائیس اللغه، ج6، قم: بی‌نا.
  • ابن قولویه، جعفر بن محمد (1356)، کامل الزیارات، نجف: بی‌نا.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم (بی‌تا)، لسان العرب، ج13، چ3، بیروت: بی‌نا.
  • ازدى، عبدالله بن محمد (1387)، کتاب الماء، ج3، تهران: بی‌نا.
  • ازهرى، محمد بن احمد (بی‌تا)، تهذیب اللغه، ج7، بیروت: بی‌نا.
  • افضلی، محمدعلی (1394)، قمه‌زنی زخمی بر چهره تشیع، قم: بوستان کتاب.
  • انصارى(شیخ)، مرتضى بن محمد امین (1415ق)، کتاب المکاسب، ج1، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
  • بحرانى(آل عصفور)، حسین بن محمد (1421ق)، سداد العباد و رشاد العباد، قم: محلّاتى.
  • بحرانى(آل عصفور)، حسین بن محمد (بی‌تا)، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، ج11، قم: مجمع البحوث العلمیه.
  • بحرانى(آل عصفور)، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق)، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطّاهره، ج18، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • بدرى، تحسین (1428ق)، معجم مفردات أصول الفقه المقارن، تهران: بی‌نا.
  • بستانى، فواد افرام (1375)، فرهنگ ابجدى، چ2، تهران: بی‌نا.
  • بهجت، محمد تقى (1424ق)، مناسک حجّ و عمره، چ3، قم: شفق.
  • تبریزى، میرزا جواد بن على (بی‌تا)، استفتاءات جدید، ج1، قم: بی‌نا.
  • ثلایى، یوسف بن احمد (1423ق)، تفسیر الثمرات الیانعه و الاحکام الواضحه القاطعه، ج5، یمن: مکتبه التراث الإسلامی.
  • جبعی عاملی(شهید ثانى)، زین ‏الدین بن على (1416ق)، تمهید القواعد، قم: بی ‌نا.
  • جوهرى، اسماعیل بن حماد (بی‌تا)، الصحاح، ج2، بیروت: بی‌نا.
  • حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج17، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  • حسینى مراغى، سید میر عبدالفتاح (1417ق)، العناوین الفقهیة، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
  • حکیم، محمدتقى (1418ق)، الأصول العامّه فی الفقه المقارن، چ2، قم: بی ‌نا.
  • حمیرى، نشوان بن سعید (بی‌تا)، شمس العلوم، ج11، دمشق: بی ‌نا.
  • حیدرى، محمد (1381)، معجم الأفعال المتداوله، قم: بی ‌نا.
  • خامنه‌اى، سید على بن جواد (1420ق)، أجوبه الاستفتاءات، ج2، چ3، بیروت: الدار الإسلامیه.
  • خمینى(امام)، سید روح اللّه (1422ق)، استفتاءات، ج3، چ5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • خمینى(امام)، سید روح اللّه (بی‌تا)، تحریر الوسیله، ج1، قم: دار العلم.
  • خمینى(امام)، سید روح اللّه (بی‌تا)، مناسک حجّ، بی‌جا: بی ‌نا.
  • خوانسارى، سید احمد بن یوسف (1405ق)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، ج3، چ2، قم: اسماعیلیان.
  • خوئى، سید ابو القاسم (1418ق)، موسوعه الإمام الخوئی، ج1، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره).
  • خوئى، سید ابو القاسم (1418ق)، موسوعه الإمام الخوئی، ج1، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره).
  • راسخ، عبد المنان (1424ق)، معجم اصطلاحات أصول الفقه، بیروت: بی‌ نا.
  • راغب اصفهانى، حسین بن محمد (بی‌تا)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: بی ‌نا.
  • زمخشرى، محمود بن عمر (1386)، مقدمه الأدب، تهران: بی ‌نا.
  • زمخشرى، محمود بن عمر (بی‌تا)، أساس البلاغه، بیروت: بی ‌نا.
  • سیفی مازندرانى، على اکبر (1428ق)، دلیل تحریر الوسیله، ج2، چ2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  • سیوری حلّی(فاضل مقداد)، مقداد بن عبدالله (1373)، کنز العرفان فى فقه القرآن، چ2، تهران: مرتضوی.
  • سیفى مازندرانى، علی اکبر (1425ق)، مبانی الفقه الفعّال فی القواعد الفقهیه الأساسیه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • شاکری، بلال (1393)، نگاهی دیگر به ‌وهن دین و مذهب، سایت اجتهاد.
  • شبیری زنجانى، سید موسى (1427ق)، مناسک زائر، قم: شهاب الدین.
  • صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، بی‌تا، المحیط فی اللغة، ج4، چ1، بیروت، بی‌نا.
  • صدوق(شیخ)، محمد بن على حسین بن بابویه قمی (1385)، علل الشرائع، ج2، قم: بی‌نا.
  • طباطبائى(علامه)، سید محمدحسین (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج1، چ5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • طبرسى، حسن بن فضل (1385ق)، مجمع البیان، قم: بی ‌نا.
  • طبرسى، على بن حسن (1385ق)، مشکاه الأنوار فی غرر الأخبار، چ2، نجف: بی ‌نا.
  • طریحى، فخر الدین بن محمد (1375)، مجمع البحرین، ج6، چ3، تهران: بی ‌نا.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، ج3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • عدالت نژاد، سعید (1384)، اندر باب اجتهاد، چ2، تهران: طرح نو.
  • عسکرى، حسن بن عبدالله (بی‌تا)، الفروق فی اللغه، بیروت: بی ‌نا.
  • فاضل لنکرانى، محمد (1425ق)، جامع المسائل، قم: امیر قلم.
  • فراهیدى، خلیل بن احمد (بی‌تا)، کتاب العین، ج3، چ2، قم: بی ‌نا.
  • فیومى، احمد بن محمد (بی‌تا)، المصباح المنیر، ج2، چ2، قم: بی ‌نا.
  • کوخایی‌زاده، کریم؛ زرگوش نسب، عبدالجبار (1401)، واکاوی تزاحم و کاربرد آن در اصول و فقه با رویکردی بر دیدگاه شهید صدر، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 28، 251-274.
  • کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر (1422ق)، أنوار الفقاهه، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
  • کاشف الغطاء، مهدى (1423ق)، أحکام المتاجر المحرّمه، چ1، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
  • کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج4، چ4، تهران: بی ‌نا.
  • محمدی، سید باقر (1399)، بررسی فقهی موانع و نهادهای جانشین اقامه حدود در عصر غیبت، قم: پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی.
  • مرتضى زبیدى، محمد بن محمد (بی‌تا)، تاج العروس، ج18، بیروت: بی ‌نا.
  • مصطفوى، حسن (بی‌تا)، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، چ3، بیروت: بی ‌نا.
  • مظفر، محمدرضا (بی‌تا)، اصول الفقه، ج2، قم: اسماعیلیان.
  • مکارم شیرازی (1427ق)، دائره المعارف فقه مقارن، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب علیه السلام.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1425ق)، أنوار الفقاهه، قم: مدرسه الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1426ق)، مناسک جامع حجّ، قم: مدرسه الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1427ق)، استفتاءات جدید، ج1، چ2، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب علیه السلام.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1427ق)، الفتاوى الجدیده، ج3، چ2، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب علیه السلام.
  • مناقب، زهرا سادات؛ قیاسی، جلال الدین (1401)، بررسی تزاحم و موجودیّت آن در تعدّد جرائم، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 28، 303-324
  • منتظرى نجف آبادی، حسینعلى (بی‌تا)، رساله استفتاءات، ج2، قم: بی‌نا.
  • موسوی بجنوردی، سید حسن (1410ق)، القواعد الفقهیه، ج5، چ2، قم: اسماعیلیان.
  • موسوی شاهرودى، سید مرتضى (1428ق)، جامع الفتاوى، ج6، قم: مشعر.
  • موسوى اردبیلى، سید عبد الکریم (1423ق)، فقه القضاء،
  • موسوى اردبیلى، سید عبد الکریم (1423ق)، فقه القضاء، ج2، چ2، قم: مؤسسه النشر لجامعه المفید.
  • موسوى قزوینى، سید على (1424ق)، ینابیع الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • موسى، حسین یوسف (بی‌تا)، الإفصاح، ج1، چ4، قم: بی ‌نا.
  • مهنا، عبد الله على (بی‌تا)، لسان اللّسان، ج2، بیروت: بی ‌نا.
  • نجفى(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج22، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • نراقى، مولى احمد بن محمدمهدى (1415ق)، مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، ج14، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  • نوبهار، رحیم (1390)، اهداف مجازات‌ها در جرایم جنسی، چ2، قم: پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی.
  • نورانى، مصطفی (1392ق)، قواعد الأصول، قم: بی ‌نا.
  • هنرمند، علی‌اصغر (1399)، واکاوی ادله عقلی و نقلی وهن دین، دو فصلنامه علمی- تخصصی فقه و اجتهاد، 13، 73-98.