امکان سنجی صحّت استناد به ‌وهن دین در تعطیل و تغییر احکام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

2 استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران (نویسنده مسئول)

3 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

وهن دین به ‌معنای سستی و ضعف دین ناشی از سلوکی خارجی و یا حکمی شرعی، از جمله عناوینی است ‌که در بسیاری از مسائل، مبنا و مدرک فتاوای معاصر واقع شده است؛ به‌گونه‌ای ‌که می‌توان از حرمت وهن دین به ‌عنوان یک قاعده فقهی نام برد. اما عدم پاسخ جامع و واضح به این سؤال اساسی که چه ادلّه‌ای نسبت به‌صحّت یا عدم صحّت استناد به‌وهن دین در فرآیند استنباط فقهی قابل طرح و نقد هستند، سبب شده تا عنوان وهن دین در فرآیند استنباط فقهی به عنوان یک قاعده فقهی آنچنان ‌که باید مجال طرح نیابد. در مقام پاسخ به سؤال پیش‌گفته، این نوشتار برآن است ‌که موانع قرآنی و روایی استناد به وهن دین منصرف به مواردی است که عامل وهن حکم شرعی، مبتنی بر اقتضائات زمانی و مکانی نباشد و تنها از روی غرض‌ورزی باشد و از میان دلایل صحّت استناد به وهن دین، تنها دلیل عقلی از دو جهت مقدّمه عقلی وجوب حفظ کیان اسلام و تقدیم اهمّ بر مهمّ در صورت تعارض میان حکم شرعی و مخدوش شدن وجاهت اسلام و یا مکتب تشیع، در احکام الزامی و امور مباح، موجب تعطیل و یا تغییر حکم و دلیل سیره متشرّعه تنها در امور مباح، موجب تغییر حکم می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Feasibility of Validating the Reference to the Discrediting of Religion in Suspension and Modification of Islamic Rulings

نویسندگان [English]

  • Hassan Hosseinii Yar 1
  • Mohammad Taghi Fakhlaei 2
  • Alireza Abedi Sarasia 3
1 PhD student of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Professor of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran (Corresponding Author)
3 Assistant Professor of Islamic Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The discrediting of religion, defined as the weakening or undermining of religion caused by external conduct or a Sharia ruling, is among the concepts frequently cited as the basis for contemporary fatwas. It has been so prominent that the prohibition of discrediting religion can be considered a jurisprudential principle. However, the lack of a comprehensive and clear answer to the fundamental question regarding the validity or invalidity of referencing the discrediting of religion in the jurisprudential reasoning process has hindered the recognition of this concept as a fully established jurisprudential principle.
This study aims to address the aforementioned question by arguing that the Quranic and narrational obstacles to referencing the discrediting of religion are limited to cases where the source of discrediting is not rooted in temporal and spatial exigencies but rather in deliberate malice. Among the arguments validating the reference to the discrediting of religion, only the rational argument-based on two premises: the rational necessity of preserving the essence of Islam and prioritizing the more important over the less important in cases of conflict between Sharia rulings and the compromised reputation of Islam or Shiism-justifies the suspension or modification of obligatory rulings and permissible matters. Additionally, the conduct of the devout only supports changes in permissible matters.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discrediting of religion
  • principle of prohibition of discrediting
  • derived jurisprudential principle
  • primary classification
  • secondary classification
  • قرآن کریم (ترجمه‌ ناصر مکارم شیرازی).
  • آمدى، عبد الواحد بن محمد (1410ق)، غرر الحکم و درر الکلم، چ2، قم: بی‌نا.
  • ابن اثیر جزرى، مبارک بن محمد (1367)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ج5، چ4، قم: بی‌نا.
  • ابن سیده، على بن اسماعیل (بی‌تا)، المحکم و المحیط الأعظم، ج4، بیروت: بی‌ نا.
  • ابن شعبه حرّانى (1363ق)، تحف العقول، چ2، قم: بی ‌نا.
  • ابن شهر آشوب مازندرانى، رشید الدین محمد بن على (1369ق)، متشابه القرآن و مختلفه، ج2، قم: دار البیدار.
  • ابن فارس، احمد بن فارس (بی‌تا)، معجم مقائیس اللغه، ج6، قم: بی‌نا.
  • ابن قولویه، جعفر بن محمد (1356)، کامل الزیارات، نجف: بی‌نا.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم (بی‌تا)، لسان العرب، ج13، چ3، بیروت: بی‌نا.
  • ازدى، عبدالله بن محمد (1387)، کتاب الماء، ج3، تهران: بی‌نا.
  • ازهرى، محمد بن احمد (بی‌تا)، تهذیب اللغه، ج7، بیروت: بی‌نا.
  • افضلی، محمدعلی (1394)، قمه‌زنی زخمی بر چهره تشیع، قم: بوستان کتاب.
  • انصارى(شیخ)، مرتضى بن محمد امین (1415ق)، کتاب المکاسب، ج1، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
  • بحرانى(آل عصفور)، حسین بن محمد (1421ق)، سداد العباد و رشاد العباد، قم: محلّاتى.
  • بحرانى(آل عصفور)، حسین بن محمد (بی‌تا)، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، ج11، قم: مجمع البحوث العلمیه.
  • بحرانى(آل عصفور)، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق)، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطّاهره، ج18، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • بدرى، تحسین (1428ق)، معجم مفردات أصول الفقه المقارن، تهران: بی‌نا.
  • بستانى، فواد افرام (1375)، فرهنگ ابجدى، چ2، تهران: بی‌نا.
  • بهجت، محمد تقى (1424ق)، مناسک حجّ و عمره، چ3، قم: شفق.
  • تبریزى، میرزا جواد بن على (بی‌تا)، استفتاءات جدید، ج1، قم: بی‌نا.
  • ثلایى، یوسف بن احمد (1423ق)، تفسیر الثمرات الیانعه و الاحکام الواضحه القاطعه، ج5، یمن: مکتبه التراث الإسلامی.
  • جبعی عاملی(شهید ثانى)، زین ‏الدین بن على (1416ق)، تمهید القواعد، قم: بی ‌نا.
  • جوهرى، اسماعیل بن حماد (بی‌تا)، الصحاح، ج2، بیروت: بی‌نا.
  • حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج17، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  • حسینى مراغى، سید میر عبدالفتاح (1417ق)، العناوین الفقهیة، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
  • حکیم، محمدتقى (1418ق)، الأصول العامّه فی الفقه المقارن، چ2، قم: بی ‌نا.
  • حمیرى، نشوان بن سعید (بی‌تا)، شمس العلوم، ج11، دمشق: بی ‌نا.
  • حیدرى، محمد (1381)، معجم الأفعال المتداوله، قم: بی ‌نا.
  • خامنه‌اى، سید على بن جواد (1420ق)، أجوبه الاستفتاءات، ج2، چ3، بیروت: الدار الإسلامیه.
  • خمینى(امام)، سید روح اللّه (1422ق)، استفتاءات، ج3، چ5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • خمینى(امام)، سید روح اللّه (بی‌تا)، تحریر الوسیله، ج1، قم: دار العلم.
  • خمینى(امام)، سید روح اللّه (بی‌تا)، مناسک حجّ، بی‌جا: بی ‌نا.
  • خوانسارى، سید احمد بن یوسف (1405ق)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، ج3، چ2، قم: اسماعیلیان.
  • خوئى، سید ابو القاسم (1418ق)، موسوعه الإمام الخوئی، ج1، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره).
  • خوئى، سید ابو القاسم (1418ق)، موسوعه الإمام الخوئی، ج1، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره).
  • راسخ، عبد المنان (1424ق)، معجم اصطلاحات أصول الفقه، بیروت: بی‌ نا.
  • راغب اصفهانى، حسین بن محمد (بی‌تا)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: بی ‌نا.
  • زمخشرى، محمود بن عمر (1386)، مقدمه الأدب، تهران: بی ‌نا.
  • زمخشرى، محمود بن عمر (بی‌تا)، أساس البلاغه، بیروت: بی ‌نا.
  • سیفی مازندرانى، على اکبر (1428ق)، دلیل تحریر الوسیله، ج2، چ2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  • سیوری حلّی(فاضل مقداد)، مقداد بن عبدالله (1373)، کنز العرفان فى فقه القرآن، چ2، تهران: مرتضوی.
  • سیفى مازندرانى، علی اکبر (1425ق)، مبانی الفقه الفعّال فی القواعد الفقهیه الأساسیه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • شاکری، بلال (1393)، نگاهی دیگر به ‌وهن دین و مذهب، سایت اجتهاد.
  • شبیری زنجانى، سید موسى (1427ق)، مناسک زائر، قم: شهاب الدین.
  • صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، بی‌تا، المحیط فی اللغة، ج4، چ1، بیروت، بی‌نا.
  • صدوق(شیخ)، محمد بن على حسین بن بابویه قمی (1385)، علل الشرائع، ج2، قم: بی‌نا.
  • طباطبائى(علامه)، سید محمدحسین (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج1، چ5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • طبرسى، حسن بن فضل (1385ق)، مجمع البیان، قم: بی ‌نا.
  • طبرسى، على بن حسن (1385ق)، مشکاه الأنوار فی غرر الأخبار، چ2، نجف: بی ‌نا.
  • طریحى، فخر الدین بن محمد (1375)، مجمع البحرین، ج6، چ3، تهران: بی ‌نا.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، ج3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • عدالت نژاد، سعید (1384)، اندر باب اجتهاد، چ2، تهران: طرح نو.
  • عسکرى، حسن بن عبدالله (بی‌تا)، الفروق فی اللغه، بیروت: بی ‌نا.
  • فاضل لنکرانى، محمد (1425ق)، جامع المسائل، قم: امیر قلم.
  • فراهیدى، خلیل بن احمد (بی‌تا)، کتاب العین، ج3، چ2، قم: بی ‌نا.
  • فیومى، احمد بن محمد (بی‌تا)، المصباح المنیر، ج2، چ2، قم: بی ‌نا.
  • کوخایی‌زاده، کریم؛ زرگوش نسب، عبدالجبار (1401)، واکاوی تزاحم و کاربرد آن در اصول و فقه با رویکردی بر دیدگاه شهید صدر، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 28، 251-274.
  • کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر (1422ق)، أنوار الفقاهه، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
  • کاشف الغطاء، مهدى (1423ق)، أحکام المتاجر المحرّمه، چ1، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
  • کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج4، چ4، تهران: بی ‌نا.
  • محمدی، سید باقر (1399)، بررسی فقهی موانع و نهادهای جانشین اقامه حدود در عصر غیبت، قم: پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی.
  • مرتضى زبیدى، محمد بن محمد (بی‌تا)، تاج العروس، ج18، بیروت: بی ‌نا.
  • مصطفوى، حسن (بی‌تا)، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، چ3، بیروت: بی ‌نا.
  • مظفر، محمدرضا (بی‌تا)، اصول الفقه، ج2، قم: اسماعیلیان.
  • مکارم شیرازی (1427ق)، دائره المعارف فقه مقارن، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب علیه السلام.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1425ق)، أنوار الفقاهه، قم: مدرسه الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1426ق)، مناسک جامع حجّ، قم: مدرسه الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1427ق)، استفتاءات جدید، ج1، چ2، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب علیه السلام.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1427ق)، الفتاوى الجدیده، ج3، چ2، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب علیه السلام.
  • مناقب، زهرا سادات؛ قیاسی، جلال الدین (1401)، بررسی تزاحم و موجودیّت آن در تعدّد جرائم، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 28، 303-324
  • منتظرى نجف آبادی، حسینعلى (بی‌تا)، رساله استفتاءات، ج2، قم: بی‌نا.
  • موسوی بجنوردی، سید حسن (1410ق)، القواعد الفقهیه، ج5، چ2، قم: اسماعیلیان.
  • موسوی شاهرودى، سید مرتضى (1428ق)، جامع الفتاوى، ج6، قم: مشعر.
  • موسوى اردبیلى، سید عبد الکریم (1423ق)، فقه القضاء،
  • موسوى اردبیلى، سید عبد الکریم (1423ق)، فقه القضاء، ج2، چ2، قم: مؤسسه النشر لجامعه المفید.
  • موسوى قزوینى، سید على (1424ق)، ینابیع الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • موسى، حسین یوسف (بی‌تا)، الإفصاح، ج1، چ4، قم: بی ‌نا.
  • مهنا، عبد الله على (بی‌تا)، لسان اللّسان، ج2، بیروت: بی ‌نا.
  • نجفى(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج22، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • نراقى، مولى احمد بن محمدمهدى (1415ق)، مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، ج14، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
  • نوبهار، رحیم (1390)، اهداف مجازات‌ها در جرایم جنسی، چ2، قم: پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی.
  • نورانى، مصطفی (1392ق)، قواعد الأصول، قم: بی ‌نا.
  • هنرمند، علی‌اصغر (1399)، واکاوی ادله عقلی و نقلی وهن دین، دو فصلنامه علمی- تخصصی فقه و اجتهاد، 13، 73-98.