کاوشی در گستره دعاوی قابل ‌اثبات با شاهد واحد و یمین مدّعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه ایلام، دانشکده الهیات، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی

2 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

3 دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائن، ایران.

چکیده

یکی از راه های اثبات دعوی در فقه امامیه «شاهد واحد و یمین» است. اصل اثبات دعوا با شاهد واحد و یمین، مورد اتفاق میان فقیهان است، اما وجود روایات با بیان های متفاوت سبب بروز اختلاف‌نظر در محدوده و گستره اعتبار این دلیل مرکب، میان فقیهان شده است. گروهی دیدگاه اختصاص چنین دلیلی به مطلق دیون، گروهی دیدگاه اختصاص آن به مطلق حقوق­الناس و مشهور فقیهان دیدگاه اختصاص آن به مطلق اموال و هر آنچه که مقصود از آن مال باشد را برگزیده‌اند. قانون‌گذار در ماده 209 ق.م.ا و بند «ب» ماده 230 ق.م و همچنین ماده 277 ق.آ.د.م از نظریه مشهور پیروی نموده است. جستار حاضر از آنجا که مختار مشهور را خالی از مناقشه نیافته است، نظر به اهمیت مسأله، با اتخاذ شیوه توصیفی ـ تحلیلی، ضمن احصای اقوال موجود در این خصوص، مستندات هر دیدگاه را مورد تحلیل و نقد قرار داده و در خاتمه به این نتیجه رسیده است که نظریه قوی و قابل پذیرش، قابلیّت ثبوت مطلق حقوق ­الناس با شاهد واحد و یمین است و اقوال رقیب به‌ویژه دیدگاه مشهور، با توجه به ضعف مستندات آن یارای اثبات مدّعای خود را ندارند؛ لذا اصلاح قوانین مزبور با توجه به دیدگاه مختار پیشنهاد می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Exploring the Range of Claims That Can be Proven with a Single Witness and the Claimant's Oath

نویسندگان [English]

  • Sedigheh Hatami 1
  • Abdol Jabbar zargosh nasab 2
  • Ali Mohammadian 3
1 Ilam University, Faculty of Theology, Assistant Professor Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Ilam University, Ilam, Iran (Corresponding Author)
2 Associate Professor Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Ilam University, Ilam, Iran.
3 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Law, Bozormehr University of Qaenat, Qaen, Iran.
چکیده [English]

One of the ways to prove a claim in Imamiyyah jurisprudence is "single witness and oath".The principle of proving a dispute with a single and sworn witness is common among jurists, but the existence of traditions with different expressions has caused disagreements among jurists regarding the scope and scope of validity of this compound evidence. A group of views assigning such a reason to the absolute debt, a group of the view assigning it to the absolute rights of people and famous jurists have chosen the view of assigning it to the absolute property and everything that is meant by that property. The legislator has followed the famous theory in Article 209 of the Civil Code and Clause "B" of Article 230 of the Civil Code as well as Article 277 of the Civil Code. Since the present essay has not found Mukhtar Mahmood free of controversy, Considering the importance of the problem, by adopting descriptive-analytical method, while counting the statements in the problem, the documentation of each point of view has been analyzed and criticized, and in the end, it has come to the conclusion that a strong and acceptable theory, the ability to prove absolute human rights It is with the same witness and Yamin, and the competing statements, especially the popular opinion, are not able to prove their claim due to the weakness of their documentation. Therefore, it is suggested to amend the aforementioned laws according to Mokhtar's point of view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • claimant's oath
  • debt
  • property human rights
  • single witness
  • قرآن کریم.
  • آشتیانی، محمدحسن (1425ق)، کتاب القضاء، ج2، قم: زهیر.
  • آقا ضیاء، علی بن آخوند ملأ محمد کبیر (بی تا)، کتاب القضاء، قم: چاپخانه مهر.
  • ابن داود حلّی، حسن بن علی (1383ق)، رجال ابن داود‌، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران‌.
  • ابن­ زهره حلبی، حمزه ­بن ­علی (1417ق)، غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
  • ابن ­قدامه، عبدالله ­بن ­احمد (1417ق)، المغنی، ج12، ریاض: دار عالم الکتب.
  • ابن­ادریس حلّی، محمد ­بن ­احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • ابن­حجر عسقلانی، احمد ­بن ­علی (1427ق)، تلخیص الحبیر، ج4، قاهره: مؤسسه قرطبه.
  • اردبیلی(محقق)، احمد ­بن ­محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، ج12، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • اردبیلی(محقق)، احمد ­بن ­محمد (1423ق)، فقه القضاء، ج2، قم: بی‌ نا.
  • اکرمی، روح الله؛ فهیمی، عزیر الله (1400)، اعتبار اثباتی بیّنه مدّعی علیه در دعاوی مدنی و کیفری، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 25، 37ـ72.
  • ایمانی راد، لیلا؛ باقری، احمد (1401)، اعتبار سنجی سوگند در حدود و تعزیرات، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 29، 147ـ172.
  • بحرانى، شیخ یوسف بن احمد (1405ق)، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ج10، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • بیهقی، احمد ­بن ­حسین (1419ق)، السنن الکبری، ج10، بیروت: دار الفکر.
  • تبریزی، میرزا جواد (1429ق)، القضاء و الشهادات، ج1، قم: دار الصدیقه الشهیده.
  • توکلی، محمدمهدی (1398)، مختصر آیین دادرسی مدنی، تهران: مکتوب آخر.
  • جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین ‌الدین بن ­علی (1413ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج13، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
  • جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین ‌الدین بن ­علی(1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج3، قم: داوری.
  • حائری طباطبائی(صاحب ریاض)، علی ­بن ­محمد (1418ق)، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، ج15، قم: موسسه آل البیت.
  • حائری مازندرانی، محمد بن اسماعیل (1416ق)، منتهى المقال فی أحوال الرجال‌، ‌ قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌.
  • حرّ عاملی، محمد­ بن­ حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج27، قم: مؤسسه آل البیت.
  • حسینی عاملی، محمدجواد ­بن ­محمد (1419ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد الاعلامه،ج10 و 19، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • حلبی، تقی­الدین­ بن­ نجم­الدین (1403ق)، الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین.
  • حلّی(علامه حلّى)، حسن ­بن ­یوسف (1410ق)، مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه، ج8، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • حلّی(علامه حلّى)، حسن ­بن ­یوسف (1413ق)، إرشاد الأذهان الی أحکام الایمان، ج8، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • حلی(علامه حلّى)، حسن بن یوسف (1381ق)، ‌رجال العلامه الحلّی،‌ نجف اشرف: منشورات المطبعه الحیدریه‌.
  • حلّی(محقّق)، جعفر ­بن ­حسن (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، قم: اسماعیلیان.
  • خمینی(امام)، سید روح‌الله (بی تا)، تحریر الوسیله، ج2، قم: دار العلم.
  • خوئی، سید ابوالقاسم (1422ق)، مبانی تکمله المنهاج، ج41، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
  • خوئی، سید ابوالقاسم (1428ق)، القضاء و الشهادات، ج1، قم: مؤسسه الخوئی الاسلامیه.
  • روحانی، سید محمدصادق (1412ق)، فقه الصادق(ع)، ج25، قم: دار الکتاب.
  • سبحانی تبریزی، جعفر(1418ق)، نظام القضاء و الشهاده، ج1، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
  • سبزواری، محمدباقر بن مؤمن ­(1423ق)، کفایه الاحکام، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • سبزوارى، سید عبد الأعلى‌(1413ق)، مهذّب الأحکام،‌ ج27، قم: مؤسسه المنار.
  • شمس، عبدالله (1387)، آئین دادرسی مدنی، تهران: دراک.
  • طباطبائی، سید محمدکاظم (1414ق)، تکمله العروه الوثقی، ج2، قم: داوری.
  • طبرسی، فضل ­بن ­حسن (1408ق)، مجمع البیان، ج1، بیروت: دار المعرفه.
  • طریحی، فخرالدین (1416ق)، مجمع البحرین، ج6، تهران: مرتضوی.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد­ بن ­حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، ج8، تهران: مرتضوی.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد ­بن ­حسن (1390ق)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، ج3، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد­ بن ­حسن (1400ق)، النهایه، چ2، بیروت: دار الکتاب العربی.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد­ بن ­حسن (1407ق)، الخلاف، ج6، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (‌بی­تا)، الفهرست، نجف اشرف: المکتبه الرضویه‌.
  • فاضل لنکرانی، محمد (1420ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
  • کاشف الغطاء، حسن­ بن­ جعفر (1422ق)، کتاب القضاء، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
  • محقق کنی، علی (1399)، کتاب القضاء، مشهد: بنیاد پژوهش ‌های اسلامی.
  • محمدی قائنی، محمد (1400)، درس خارج فقه، https://www.qaeninajafi.ir/feqh/feqh1400-01.html
  • مفید، محمد­ بن­ محمد (1413ق)، المقنعه، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
  • مؤمن، محمد (1422ق)، القضاء و الشهاده، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  • نجاشى، احمد بن على (1407ق)، ‌رجال النجاشی، قم: ‌مؤسسه النشر الاسلامى.
  • نجفی(صاحب جواهر)، محمد حسن­ (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 13و40، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • نراقی، احمد­ بن­ محمدمهدی (1415ق)، مستند الشیعه، ج17، قم: مؤسسه آل البیت.
  • یزدی، محمد (1429ق)، کتاب القضاء، ج2، قم: بی ‌نا.