تحلیل و نقد آرای فقهی در باب کیفر افضای همسر نابالغ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائن، ایران.

چکیده

مطابق با آموزه­های فقه امامیه، آمیزش با زوجه نابالغ حرام قلمداد شده است، لکن در صورتی که چنین آمیزشی اتّفاق افتاده و این نزدیکی منجرّ به افضای زوجه گردد، فقیهان اجمالاً بر لزوم پرداخت دیه توسط زوج اتّفاق نظر دارند. اما آن چه در این بین موجب اختلاف آراء دانشیان فقه امامیه شده است میزان دیه در فرض مسأله است. ناگفته پیداست اتّخاذ موضع صحیح در بحث حاضر با عنایت به لزوم تطابق قوانین موضوعه با آموزه­های شریعت، دارای اهمیّت بسیار است؛ چه آن که ق.م.ا در بند ب ماده 660 از نظریه مشهور تبعیّت نموده است. لذا با عنایت به اهمیّت بحث، جستار حاضر، وجود سه نظریه را در فرض مسأله مورد شناسایی قرار داده است: 1ـ نظریه مشهور مبنی بر ثبوت دیه کامل زن بر ذمّه مرد به نحو مطلق؛ خواه زوجه را طلاق دهد و خواه وی را نگاه دارد؛ 2ـ ثبوت دیه کامل زن بر ذمّه مرد در صورت طلاق زوجه و عدم ثبوت دیه در صورت نگاهداشت وی؛ 3ـ ثبوت ارش به نحو مطلق؛ خواه زوجه را طلاق دهد و خواه وی را نگاه دارد. فرضیه نوشتار حاضر این است که نسبت به هر یک از آرای فوق مناقشاتی وارد است؛ لذا نگارندگان کوشیده­اند در پژوهشی توصیفی- تحلیلی و با رجوع به منابع کتابخانه ­ای مستندات هر یک از دیدگاه­های فوق را برشمرده و به نقد و تحلیل آنها بپردازند. رهاورد پژوهش نشان می­دهد می­توان به پشتوانه ادله باب دیدگاهی را ترجیح داد که با برگزیدن آن به نوعی میان ادله هریک از دیدگاه­ های مزبور جمع نمود. با این توضیح که در صورت طلاق زن، دیه کامل بر ذمّه زوج استقرار یافته و در فرض نگاهداشت وی ارش بر ذمّه وی تعلّق گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Legal Analysis and Critique of Jurisprudential Opinions on the Punishment for Defloration of a Minor Wife in Islamic Law

نویسندگان [English]

  • Sadigheh Hatami 1
  • Ali Mohammadian 2
1 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Islamic Law, Ilam University, Ilam, Iran (Corresponding Author)
2 Associate Professor of the Department Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Islamic Law, Bozorgmehr University of Qaenat, Qaen, Iran
چکیده [English]

According to the teachings of Imami jurisprudence, sexual intercourse with a minor wife is considered unlawful (ḥarām). However, if such intercourse occurs and leads to the defloration (i.e., irreversible physical harm) of the wife, jurists are generally in consensus regarding the husband's obligation to pay blood money (diya). The point of contention among Imami scholars, however, lies in the amount of diya in this specific case.
It goes without saying that adopting a correct stance on this issue is of great significance, given the necessity for statutory law to align with Shariah principles—particularly considering that the Islamic Penal Code (IPC), under Clause (b) of Article 660, follows the dominant view (qaul al-mashhūr). Accordingly, due to the critical importance of the topic, the present article identifies three prevailing opinions regarding the case in question: 1-The prevalent opinion (qaul al-mashhūr): Full diya of a woman becomes incumbent upon the husband under all circumstances—whether he divorces the wife or retains her in the marriage; 2- Conditional liability: Full diya is required only if the husband divorces the wife; if he keeps her, no diya is due; 3-Awarding of arsh (discretionary compensation): In all circumstances, regardless of whether the wife is divorced or not, arsh—rather than full diya—is to be paid. The hypothesis of this study is that each of these views is open to critique. Therefore, through a descriptive-analytical approach and a review of classical and contemporary legal sources, the authors seek to outline, analyze, and evaluate the evidentiary basis for each perspective. The findings suggest that one may reasonably favor a hybrid view supported by textual evidence (adillah), which reconciles the reasoning behind the various approaches. Namely, if the wife is divorced, the full diya becomes binding upon the husband; however, if she remains in the marriage, only arsh is to be awarded.

کلیدواژه‌ها [English]

  • minor wife
  • defloration of a minor
  • diya arsh
  • آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین (1409ق)، کفایه الأصول، قم: آل البیت(ع).
  • ابن ادریس حلّی، محمد بن احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج3، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • ابن حمزه، محمد بن علی (1408ق)، الوسیله الی نیل الفضیله، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
  • ابن سعید، یحیی بن احمد (1405ق)، الجامع للشرائع، قم: مؤسسه سید الشهداء.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج15، چ3، بیروت: دار الفکر.
  • اردبیلی(محقّق)، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، ج14، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • اسمعیل پور، محمدمهدی؛ حائری، محمد حسن؛ قبولی، سید محمدتقی (1402)، امکان وقوع اجماع از منظر فقه امامیه، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 30، 177ـ204.
  • انصارى(شیخ)، مرتضى بن محمدامین (1428ق)، فرائد الاُصول، ج1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • بامیانى، غلامعلى (1997م)، دروس فی الرسائل، ج1، قم: دار المصطفی.
  • بحرانی، یوسف بن احمد (1405ق)، الحدائق الناضّره فی أحکام العتره الطاهره‌، ج23، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • تبریزی، میرزا جواد (1428ق)، تنقیح مبانی الاحکام کتاب الدیات، قم: دار الصدیقه الشهیده.
  • جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی (1413ق)، مسالک الافهام إالی تنقیح شرائع الاسلام، ج15، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
  • جنّاتی شاهرودى، محمدابراهیم (بی­تا)، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامى، بی ­جا.
  • حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج29، قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
  • حسینی عاملی، محمدجواد بن محمد (1419ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، ج10، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1420ق)، تحریر الاحکام الشرعیه، ج5، قم: مؤسسه امام صادق علیه‌السلام.
  • حلّی(محقّ)، جعفر بن حسن (1412ق)، نکت النهایه، ج4، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • حلّی(محقّق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج3، چ2، قم: اسماعیلیان.
  • خمینی(امام)، سید روح‌الله (بی­تا)، تحریر الوسیله، ج2، قم: دار العلم.
  • خمینى(امام)، سید روح الله (1415ق)، انوار الهدایه فی التعلیقه على الکفایه، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  • خوئی، سید ابوالقاسم (1428ق)، مصباح الاصول، ج1، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
  • خوئی، سید ابوالقاسم(1422ق)، مبانی تکمله المنهاج، ج42، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
  • خوئی، سید ابوالقاسم (1419ق)، دراسات فی علم الأصول، ج3، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی.
  • روحانی، سید محمدصادق (1412ق)، فقه الصادق علیه‌السلام، ج21، قم: دار الکتاب.
  • سبزواری، سید عبدالأعلی (1413ق)، مهذّب الاحکام، ج24، چ4، قم: مؤسسه المنار.
  • سیوری حلّی(فاضل مقداد)، مقداد بن عبدالله (1404ق)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، ج4، قم: آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
  • شیبری زنجانی، سید موسی (1419ق)، کتاب نکاح، ج5، قم: مؤسسه پژوهشی رأی پرداز.
  • صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی(1413ق)، المقنع، ج4، قم: مؤسسه امام هادی علیه‌السلام.
  • طباطبائی حائری، علی بن محمدعلی (1409ق)، الشرح الصغیر فی شرح المختصر النافع، ج3، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
  • طباطبائی حکیم، سید محسن (1410ق)، منهاج الصالحین، ج3، بیروت: دار التعارف.
  • طباطبائی حکیم، سید محسن (1416ق)، مستمسک العروه الوثقی، ج14، قم: دار التفسیر.
  • طباطبائی یزدی، محمدکاظم (1409ق)، العروه الوثقی، ج2، چ2، بیروت: مؤسسه الأعلمی.
  • طریحی، فخرالدین بن محمد (1416ق)، مجمع البحرین، ج1، چ3، تهران: مرتضوی.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج7، هران: المکتبه المرتضویه.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1390ق)، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، ج4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق)، الخلاف، ج5و4، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • عاملی ترحینی، محمدحسین (1427ق)، الزّبده الفقهیه فی شرح الروضه البهیه، ج9، چ4، قم: دار الفقه.
  • عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّى (1419ق)‌، ذکرى الشیعه فی أحکام الشریعه‌، ج1، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌.
  • فاضل لنکرانی، محمد (بی­تا)، العروه الوثقى مع تعلیقات الفاضل‌، ج2، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
  • فاضل هندی، محمد بن حسن (1416ق)، کشف اللّثام و الابهام عن قواعد الأحکام، ج7، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • فیاض کابلی، محمد اسحاق (بی­تا)، منهاج الصالحین، ج3، بی‌جا.
  • گودرزی، فرامرز (1377)، ارش و خسارت و تطابق دیات با موازین شرعی، تهران: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی طالب.
  • مجلسی اول، محمدتقی (1406ق)، روضه المتّقین فی شرح من لایحضره الفقیه، ج8، چ2، قم: کوشانبور.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1424ق)، کتاب النّکاح، ج2، قم: مدرسه امام علی بن ابیطالب(ع).
  • موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1409ق)، مجمع المسائل، ج3، چ2، قم: دار القرآن الکریم.
  • مولوی وردنجانی، سعید؛ دانش، عبدالصمد (1394)، تغلیظ دیه قتل در حرم مکّه با رویکردی به قانون مجازات اسلامی 92، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 13، 197ـ224.
  • نائینى، محمد حسین (1376ش)، فوائد الاُصول، ج3، چ3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج29، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • واسطی زیبدی، محمد بن محمد (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، ج2، بیروت: دار الفکر.