شرط نتیجۀ منفی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اراک، اراک، ایران

چکیده

عبارت «شرط فعل نفیاً» در ماده 234 ق.م این گمان را به وجود می­آورد که توافق بر ترک عمل حقوقی، تنها با «شرط فعل منفی» است؛ در حالی ­که با استقرا در قانون مدنی مصادیقی به چشم می­خورد که انتقال ملک یا حقّ از مالک یا ذیحقّ سلب می­شود بدون آن که وی متعهّد به ترکِ فعلی شده باشد. مواد 120، 448، 454، 460، 474، 500، 509، 679، 793 و 959 ق.م از آن قبیل است. سلب حقّ در این مواد، تابع عمومات شروط و به طور خاصّ، تابع شرط نتیجه است. چنین شرطی، «شرط نتیجۀ منفی» است. منظور از شرط نتیجۀ منفی، شرطی است که از طریق اندراج آن در ضمن عقد، «سلب حقّ» ایجاد شود. فی­الواقع، «اسقاط حقّ» اثر مستقیم و ذاتی شرطِ نتیجۀ منفی است. این شرط تابع وجودِ حقّی عینی یا دینی است. علیرغم شباهت­هایی که بین «شرط نتیجۀ منفی» و «شرط فعل منفی» وجود دارد، ولی با ارائۀ معیارهایی، تمیز بین این دو شرط ممکن می­شود. یکی از مهم­ترین آثار کاربردی تمیز بین شرط نتیجۀ منفی و شرط فعل منفی، ضمانت­اجرای تخلّف از شرط است. نتیجۀ تحقیق نشان می­دهد که ضمانت اجرای تخلّف از شرط نتیجۀ منفی، بطلان عمل حقوقی معارض است، در حالی که ضمانت اجرای تخلّف از شرط فعل منفی، حقّ فسخ مشروطٌ ­له است.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Negative Status Condition

نویسنده [English]

  • Hossein KAVIAR
Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Administrative Sciences and Economics, Arak University
چکیده [English]

The phrase “condition of non-performance" in Article 234 of the Civil Code gives rise to the assumption that the agreement to omission legal action is only with "condition of negative action". While, by induction in the civil law, there are instances that the convey of property or right is deprived from the owner or beneficiary without him committing to omission action.
Articles 120, 448, 454, 460, 474, 500, 509, 679, 793 and 959 of the Civil Code are such. Deprivation of rights in these articles is subject to the generality of the conditions and in particular, subject to the condition of the result. Such condition is "negative status condition". The meaning of negative status condition is the condition that “Foreclosure " is created through its entry in the contract. In fact, “Foreclosure " is a direct and inherent effect of the negative status condition. This condition is subject to the existence of an objective or religious right. Despite the similarities between "negative status condition" and "negative status condition", But by providing criteria, it becomes possible to distinguish between these two conditions. One of the most important practical effects of the distinction between the negative status condition and the negative action condition is the guarantee execution of breach of condition. The result of the research shows that the guarantee execution of breach of condition of negative result is the invalidity of the opposite legal act, while the guarantee of the violation of the condition of the negative Status is the right of person in whose favor a condition is made termination.

کلیدواژه‌ها [English]

  • condition of non-performance
  • negative status condition
  • deprivation of rights
  • right of termination
  • the forfeited right is not returned
  • absolute invalidity
  • irrevocable
  • آل بحرالعلوم، سید محمد (1362)، بلغه ­الفقیه، ج1، چ4، تهران: مکتبه ­الصادق.
  • ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج2، چ2، قم: مؤسسه­ النشر الاسلامی.
  • ابن سعید حلّی، یحیی بن سعید (1405ق)، الجامع ­للشرائع، قم: مؤسسه سید الشهداء.
  • اصغری­آقمشهدی، فخرالدین؛ فلاح، مهدی (1397)، قواعد عمومی قراردادها، بابلسر: دانشگاه مازندران.
  • اصفهانی، محمدحسین (1431ق)، حاشیه کتاب­المکاسب، چ3، قم: ذوی ­القربی.
  • امامی، سید حسن (1383)، حقوق مدنی، ج1و2، چ24، تهران: اسلامیه.
  • امیری­ قائم­مقامی، عبدالمجید (1378)، حقوق تعهّدات، ج2، تهران: میزان.
  • انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1415ق)، المکاسب، ج3 و5 و6، قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  • ایروانی، علی (1379)، حاشیه ­المکاسب، ج1، چ2، قم: نجفی.
  • باریکلو، علیرضا (1388)، اشخاص و حمایت­ های حقوقی آنان، چ5، تهران: مجد.
  • باریکلو، علیرضا (1394)، عقود معیّن 2 عقود مشارکتی، توثیقی و غیرلازم، چ3، تهران: مجد.
  • باریکلو، علیرضا (1395)، عقود معیّن 1، تهران: میزان.
  • باریکلو، علیرضا (1399)، اموال و حقوق مالی، چ4، تهران: سمت.
  • باقری­اصل، حیدر (1390)، احکام عمومی فسخ عقود لازم، تبریز: دانشگاه تبریز.
  • بیات، فرهاد؛ بیات، شیرین (1398)، شرح جامع قانون مدنی، چ17، تهران: ارشد.
  • تبریزی، میرزا جواد (1416ق)، ارشاد الطالب الی التعلیق علی­المکاسب، ج4، چ3، قم: اسماعیلیان.
  • جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین­الدین بن علی (1425ق)، مسالک ­الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج4، چ3، قم: مؤسسه المعارف­ الاسلامیه.
  • جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین­الدین بن علی(1410ق)، الروضه­البهیه فی شرح­ اللمعه ­الدمشقیه، ج3، قم: داوری.
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1391)، محشّای قانون مدنی، چ4، تهران: کتابخانه گنج دانش.
  • حسینی عاملی، محمدجواد (بی­تا)، مفتاح ­الکرامه فی شرح قواعد الاعلامه، ج3 و 5، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • حلّی(علامه)، حسن ­بن ­یوسف (بی­تا)، تذکره ­الفقهاء، تهران: مرتضویه.
  • خلخالی، محمدکاظم (1407)، فقه­ الامامیه (قسم­الخیارات- تقریر ابحاث میرزا حبیب­الله رشتی)، قم: مکتبه­ الداوری.
  • خناری ­نژاد، امیر (1396)، نظریۀ عمومی شرط اسقاط خیارات، تهران: شهر دانش.
  • خوانساری، محمد (بی­تا)، الحاشیه الثانیه علی­المکاسب، بی­جا: بی نا.
  • دلشاد، ابراهیم (1396)، عقد وکالت، تهران: میزان.
  • ذاکری، رضا (1393)، مصادیق مهم شروط مورد اختلاف، تبریز: آیین دادرسی.
  • ذهنی تهرانی، محمدجواد (1366)، المباحث­الفقهیه فی شرح­ الروضه ­البهیه، ج11، قم: وجدانی.
  • سبزواری، علی (بی­تا)، جامع­الاحکام، چ9، قم: المنار.
  • سکوتی، رضا (1392)، بررسی مبنای بقای اجاره و قلمرو شمول صدر ماده 454، فقه و حقوق اسلامی، 6، 127-163.
  • سکوتی، رضا (1393)، شرط عدم تصرّفات ناقل در مبیع و ثمن، فصلنامه دیدگاه­های حقوق قضایی، 67، 133-164.
  • سکوتی، رضا (1395)، بررسی فقهی­ و حقوقی ضمانت­اجرای تخلّف از شرط ترک فعل حقوقی، آموزه­های فقه مدنی، 13، 155-129.
  • سکوتی، رضا (1396)، شرط نتیجه و وضعیت فقهی­حقوقی معاملات معارض با آن، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 16، 230-203.
  • شهیدی، مهدی (1382)، حقوق مدنی 6، تهران: مجد.
  • شهیدی، مهدی (1387)، شروط ضمن عقد، چ2، تهران: مجد.
  • شهیدی، مهدی (1391)، مجموعه مقالات حقوقی، چ3، تهران: مجد.
  • شیروی، عبدالحسین (1396)، حقوق قراردادها، چ2، تهران: سمت.
  • صفایی، سید حسین؛ امامی، اسدالله (1393)، حقوق خانواده، ج1، چ13، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • صفایی، سید حسین؛ جواهرکلام، محمدهادی (1399)، تضمین ­های دین، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • صفایی، سید حسین؛ جواهرکلام، محمدهادی (1400)، نمایندگی و امانت، چ1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • صفایی، سید حسین؛ قاسم­زاده، مرتضی (1381)، اشخاص و محجورین، چ7، تهران: سمت.
  • طباطبائی­یزدی، سید محمدکاظم (1409ق)، العروه­ الوثقى، ج2، چ2، بیروت: مؤسسه الاعلمی.
  • طباطبائی­یزدی، سید محمدکاظم (1421ق)، العروه ­الوثقى، ج6، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن­ حسن (1363)، الاستبصار فیما ختلف من الاخبار، ج3، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  • طوسی(شیخ­ الطائفه)، محمد­ بن­ حسن (1387)، المبسوط فی فقه الامامیه، ج3، چ3، تهران: مرتضویه.
  • عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی (بی­تا)، الدروس­ الشرعیه فی فقه الامامیه، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • عراقی، ضیاء­الدین (1386)، المحاضرات فی فقه­الرهن، چ1، تعلیقات مصطفی محقّق­داماد، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  • عمید، حسن (1389)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: راه رشد.
  • فخرالمحقّقین، محمد بن­ حسن بن یوسف (1387)، ایضاح­ الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج2، قم: اسماعیلیان.
  • قاسم­زاده، مرتضی (1393)، عقد بیع و شروط و خیارات، تهران: میزان.
  • کاتوزیان، ناصر (1381)، عقود معین، ج1، چ8، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
  • کاتوزیان، ناصر (1382)، اموال و ملکیّت، چ7، تهران: میزان.
  • کاتوزیان، ناصر (1382)، حقوق مدنی - خانواده، ج1، چ6، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
  • کاتوزیان، ناصر (1383)، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چ10، تهران: میزان.
  • کاتوزیان، ناصر (1387)، ایقاع، چ4، تهران: میزان.
  • کاتوزیان، ناصر (1387)، قواعد عمومی قراردادها، ج3 و 5، چ5، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • کاتوزیان، ناصر (1389)، عقود معیّن، ج4، چ6، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • کاتوزیان، ناصر (1390)، فلسفه حقوق، ج3، چ4، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • کاشف­ الغطاء، محمدحسین (1422ق)، تحریر المجلّه، ج1، قم: المجمع ­العالمی للتقریب.
  • مامقانی، عبدالله (بی­تا)، نهایه ­المقال، قم: مجمع ­الذخائر الاسلامیه.
  • محقّق­ داماد، سید مصطفی (1388)، نظریۀ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، ج1، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  • محقّق ­داماد، سید مصطفی (1394)، وضعیّت حقوقی معامله فضولی مسبوق به منع، مجله تحقیقات حقوقی، 69، 23-33.
  • محقّق­ داماد، سید مصطفی (1399)، نظریۀ عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، ج2، چ2، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  • محقّق ­داماد، سید مصطفی (1400)، حقوق خانواده، چ20، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  • میرزانژاد جویباری، اکبر (1392)، امکان ابطال قرارداد معارض در حقوق ایران و انگلیس، مجموعه مقالات حقوق مدنی تطبیقی (به قلم گروهی از مولفان)، چ5، تهران: سمت.
  • میرزانژاد جویباری، اکبر (1401)، ‏نقدی بر آرای استاد کاتوزیان دربارۀ تفکیک میان ضمانت اجرای ‏نقض تعهّد به ترک فعل حقوقی و شرط نتیجۀ منفی، مطالعات حقوق خصوصی، 52، 389-409.
  • میرزای قمی، ابوالقاسم (1371)، جامع ­الشّتات، ج2، تهران: کیهان.
  • میرزای قمی، ابوالقاسم (1385)، رسائل، قم: بوستان کتاب.
  • نائینی، محمدحسین (1373)، منیه ­الطالب، ج2، تهران: المکتبه ­المحمّدیه.
  • نراقی، ملا احمد (1375)، عوائد ­الایام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  • نهرینی، فریدون (1400)، فسخ قرارداد، چ3، تهران: کتابخانه گنج ­دانش.