مناط حجیت بنائات عقلایی معاصر در اندیشه اصولی امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

3 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

چکیده

ظهور نهاد های نوپیدا و مستحدثه به شکل‌گیری بناءات عقلائی جدیدی می‌انجامد که بررسی مناط حجیّت آنها در راستای حلّ مسائل نوظهور ضروری به نظر می رسد. مسأله مطرح این است که مناط حجیّت این طیف از بنائات چیست؟ فرض بر این است که بنائات عقلائی معاصر، حجیّت ذاتی دارند. مشهور دانشمندان اصول، قائل به حجیّت غیر ذاتی بنای عقلاء هستند؛ به همین رو در مواجهه با بنائات مستحدثه و کشف موافقت شارع با محذورات و دشواری هایی روبرو می شوند. نتیجه پژوهش پیش رو مثبت نظریه غیر مشهور یعنی حجیّت ذاتی بنائات عقلائی به ویژه بنائات عقلائی معاصر است. با دقّت در آثار اصولی امام خمینی(ره) این نتیجه به دست می آید که دیدگاه معظمٌ له متفاوت از دانشمندان اصولی است. بدین شرح که نسبت به بناءات غیر مستحدثه ضمن پذیرش حجیّت اعتباری، نظریه عدم ردع را اختیار نمودند. اما در خصوص بناءات عقلایی معاصر می توان گفت که قائل به حجیّت ذاتی می باشد؛ چراکه عقلاء (به ما هم عقلاء) به آن عمل کرده و عدم تمسّک به آنها موجبات عسر و حرج و اختلال نظام را در پیش دارد. قاعده ملازمه، لطف و عنصر مصلحت این دیدگاه را تقویت می کند. پژوهش پیش رو با روش تحلیلی- توصیفی به این مهمّ پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The validity of contemporary rational structures in the principled thought of Imam Khomeini

نویسندگان [English]

  • Mansoor Gharibpoor 1
  • Seyyed Mahdi Jokar 2
  • Roosta Zohrab 3
1 Assistant Professor of Islamic Jurisprudence, Yasouj University, Yasouj, Iran.: Correspondence author
2 Associate Professor of Islamic Jurisprudence, Yasouj University, Yasouj, Iran.
3 PHD Student of Islamic Jurisprudence, Yasouj University, Yasouj, Iran.
چکیده [English]

The emergence of newly created institutions leads to the formation of new rational structures, which it seems necessary to examine their validity in order to solve emerging issues. The issue is, what is the validity of this range of buildings? It is assumed that contemporary intellectual structures have intrinsic validity. Famous scholars believe in the non-intrinsic validity of rational constructions, so they face restrictions and difficulties in confronting invented constructions and discovering the consensus of the Shariah. The positive result of the upcoming research is the unpopular theory, that is, the inherent validity of rational structures, especially contemporary rational structures. By looking carefully at the Usuli works of Imam Khomeini (RA), the conclusion is reached that the view of His Holiness is different from the Usuli scholars. In this way, they adopted the theory of non-deterrence in relation to non-invented constructions while accepting the validity of credit. But regarding the contemporary rational constructions, it can be said that it believes in the inherent validity, because it is rationally (to us also rationally) acted on it, and failure to adhere to them leads to difficulties and embarrassment and disruption of the system. The rule of attachment, grace and expediency element strengthen this view. The upcoming research has addressed this issue with an analytical and descriptive method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • rational construction
  • created problems
  • lack of deterrence
  • system disruption
  • inherent rule
  • grace

مراجع

- آشتیانی، محمدحسن (1403ق)، بحرالفوائد فی شرح الفرائد، ج1، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
- اصفهانی، محمدحسین (1374)، نهایه الدرایه فی شرح الکفایه، ج3، قم: سید الشهداء.
- اکبرنژاد، محمدتقی (1389)، حجیّت ذاتی بناهای عقلائی و تأثیر آن در فقه و اصول، فصلنامه علمی و پژوهشی فقه، 64 ، 165-114.
- انصاری، حمید؛ افشاری، علی اصغر (1401)، نقش عدالت و مصلحت در تحسین و تقبیح عقلی و تأثیر آن دو بر شکل گیری بنائات عقلاء، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 26، 31-58.
- ایزدی فرد، علی اکبر؛ نعمت زاده، رجبعلی؛ کاویار، حسین (1388)، عرف و جایگاه آن در استنباط احکام شرعی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 1، 45-73.
- بحرانی، شیخ یوسف (بی تا)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، ج9، تحقیق: محمدتقی ایروانی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- جبار گلباغی ماسوله، سید علی (1378)، درآمدی بر عرف، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
- جمعی از نویسندگان (1397)، الفائق فی الاصول، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.
- جهانخواه، علی (1390)، جایگاه بنای عقلاء در فقه شیعه، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، 17، 184-210.
- حسینی قائم مقامی، عباس (1378)، کاوش های فقهی، تهران: امیرکبیر.
- حکیم، سید محمدتقی (1418ق)، الاصول العامه للفقه المقارن، قم: مؤسسه آل البیت.
- حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1413ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- خمینی(امام)، سید روح الله (1372)، انوار الهدایه فی التعلیقه علی الکفایه، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- خمینی(امام)، سید روح الله (1378)، صحیفه نور، ج21، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- خمینی(امام)، سید روح الله (1381)، جواهر الاصول، ج3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره).
- خمینی(امام)، سید روح الله (1382)، تهذیب الاصول، تقریر: جعفر سبحانی، ج2 و3، قم: دار الفکر.
- خمینی(امام)، سید روح الله (1385)، الرسائل العشره، چ2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره).
- خمینی(امام)، سید روح الله (1410ق)، الرسائل، ج2، قم: اسماعیلیان.
- خمینی(امام)، سید روح الله (1415ق)، انوار الهدایه فی التعلیقه علی الکفایه، ج1، چ2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- خمینی(امام)، سید روح الله (1415ق)، کتاب البیع، ج1، چ5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- خمینی(امام)، سید روح الله (1426ق)، الاجتهاد و التقلید،ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- صدر، سید محمدباقر (1395)، المعالم الجدیده للأصول، تهران: مکتب النجاح.
- صدر، سید محمدباقر (1417ق)، بحوث فی علم الاصول، تقریر: سید محمود هاشمی شاهرودی،  قم: مؤسسه دائرالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
- صدر، سید محمدباقر (1418ق)، دروس فی علم الاصول، ج1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- طباطبائی(علامه)، سید محمدحسین (بی تا)، حاشیه کفایه الاصول، ج2، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی.
- طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1417ق)، العدّه فی اصول الفقه، ج2، قم: بی جا.
- عراقی، ضیاء الدین (1417ق)، نهایه الافکار، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- عمید، حسن (1357)، فرهنگ فارسی، ج1و2، تهران: امیرکبیر.
- غروی نائینی، محمدحسین (1376)، فوائد الاصول، ج3، تقریر: محمدعلی کاظمی خراسانی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- فخر رازی، محمد بن عمر (1411ق)، المحصّل، عمان: دار الرازی.
- مازندرانی(شریف العلماء)، ملا محمد شریف (بی تا)، ضوابط الاصول، بی جا: بی نا.
- محصّلی، هدایت حسین (1390)، عرف و بنای عقلا در فرآیند اجتهاد، فصلنامه تخصصی پژوهش نامه فقهی، 3، 271-301.
- مرعشی شوشتری، سید محمدحسن (1376)، دیدگاه های نو در حقوق کیفری اسلام، ج1، تهران: میزان.
- مظفّر(علامه)، محمدرضا (1424ق)، اصول الفقه، تحقیق: عباس علی زارعی، ج2، قم: بوستان کتاب.
- مظفّر(علامه)، محمدرضا (1430ق)، اصول الفقه، ج1و 3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، ج1، چ8، تهران: امیرکبیر.
- موسوی بجنوردی، سید حسن (1380)، منتهی الأصول، تهران: مؤسسه عروج.
- نراقی، احمد بن محمدمهدی (1417ق)، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 16، شماره 34
اردیبهشت 1403
صفحه 227-252

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار