نقدی بر دیدگاه پذیرش اصل حسن ‌نیّت در انعقاد قرارداد در حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار حقوق خصوصی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

لزوم رعایت حسن‌ نیّت تحت عنوان اصل کلّی الزام‌آوری که در مرحلۀ انعقاد، اجرا یا تفسیر قرارداد، تعهّداتی برای طرفین به وجود آورد به صراحت در حقوق ایران پیش‌بینی نشده است؛ به همین دلیل، سال ‌هاست که در رابطه با جایگاه این اصل در حقوق ایران، اختلاف‌ نظر وجود دارد. برخی حقوقدانان با استناد به ماده 220 قانون مدنی، عرف و عادت در حقوق ما را معادل مناسبی برای حسن ‌نیّت دانسته ‌اند. برخی دیگر، آن چه در مقرّرات ما تحت عنوان علم و جهل مورد بحث قرار می‌گیرد را معادل سوء‌ نیّت و حسن‌ نیّت تلقّی کرده‌اند که هر دو دیدگاه با انتقاد روبروست. اخیراً این دیدگاه مطرح شده است که می‌توان به شیوۀ استقراء از مقرّرات مربوط به رقابت ‌های بازرگانی، قرارداد بیمه، وطی به شبهه، رجوع اصیل ناآگاه به معامل فضولی برای اخذ خسارت، اصلاح سند ثبتی و صحّت اعمال وکیل معزول ناآگاه از عزل، لزوم رعایت حسن ‌نیّت در اجرای کلّیه حقوق و تکالیف و در تمام حوزه ‌ها از جمله حقوق قراردادها را اثبات کرد؛ این در حالی است که لزوم رعایت حسن ‌نیّت در رقابت ‌های بازرگانی مربوط به اعمال حقوقی نیست. همچنین به دلیل ویژگی ‌های خاصّ و ضرورت رعایت حدّاکثر حسن ‌نیّت در عقد بیمه و نظر به فقدان ویژگی مشترک میان این عقد با سایر قراردادها، نمی‌توان قواعد خاصّ آن را به تمام قراردادها تسرّی داد. به علاوه، منظور از حسن‌ نیّت در مقرّرات حاکم بر وطی به شبهه، رجوع اصیل ناآگاه به معامل فضولی، اصلاح سند ثبتی و وکیل معزول ناآگاه از عزل، جنبۀ حمایتی آن بوده و ارتباطی با مفهوم موردنظر از حسن‌ نیّت در موضوع بحث ندارد؛ بنابراین شواهد و مثال‌ هایی که برای تعمیم استقرائی ارائه شده‌ اند نمونه ‌های متعارفی نیستند و لذا شرایط تمسّک به استقراء در این خصوص فراهم نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Recognizing the Principle of Good Faith in Concluding Contracts in Iranian Law: A Critique

نویسندگان [English]

  • Seyedali Khazaei 1
  • Hannaneh Allahmoradi 2
1 Assistant Professor Private Law, Kharazmi University, Tehran, Iran: Corresponding Author:
2 Faculty of Law and Political Science, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The need to comply with good faith as a general binding principle that creates obligations for the parties at the stages of concluding, executing or interpreting the contract is not explicitly addressed in Iranian law. Accordingly, there has been disagreement for years regarding the status of this principle. Some jurists, citing Article 220 of the Civil Code, have considered custom to be the equivalent of good faith. Others have equated what is discussed in our regulations titled as knowledge and lack of knowledge as mala fide and bona fide, respectively. Recently, it has been put forward that it is possible to prove the need to observe good faith in application of all rights and duties in all areas including contract law by induction from the rules related to commercial competitions, insurance contracts, mistaken intercourse, referring of uninformed principal in an unauthorized transaction for damages and the correctness of the actions of the dismissed lawyer unaware of the dismissal. However, the need to observe good faith in commercial competitions is not a matter of judicial acts. Furthermore, due to having special characteristics and the need to observe maximum good faith in the insurance contract and due to the lack of common characteristics between the latter and other contracts, its special rules cannot be extended to all other contracts. In addition, the meaning of good faith in the rules governing mistaken intercourse, referring of uninformed principal in an unauthorized transaction, the rectification of official document, and the correctness of the actions of the dismissed lawyer unaware of the dismissal is its supportive aspect and is not related to the intended meaning of good faith in this subject. Therefore, the examples presented for inductive generalization are not conventional and therefore the conditions for relying on induction in this regard are not provided.

کلیدواژه‌ها [English]

  • good faith
  • honesty
  • belief in the correctness of acts
  • custom
  • knowledge and lack of knowledge

مراجع

- ابراهیمی، یحیی (1388)، مطالعۀ تطبیقی مفهوم و آثار حسن‌ نیّت در انعقاد، تفسیر و اجرای قراردادها، مجله حقوقی بین‌المللی، 41، 61 -90.
- اصغری آقمشهدی، فخرالدین؛ ابوئی، حمیدرضا (1387)، حسن ‌نیّت در انعقاد قرارداد در حقوق انگلیس و ایران، اندیشه ‌های حقوق خصوصی، 12، 29-50.
- امامی، سید حسن (1371)، حقوق مدنی، ج5، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
- امیری قائم‌مقامی، عبدالمجید (1378)، حقوق تعهدات (اعمال حقوقی- تشکیل عقد)، ج2، تهران: میزان.
- امیری قائم‌مقامی، عبدالمجید (1385)، حقوق تعهدات (کلیات حقوق تعهدات ـ وقایع حقوقی)، ج1، تهران: میزان.
- انصاری، علی (1388)، تئوری حسن ‌نیّت در قراردادها، تهران:  جنگل.
- باریکلو، علیرضا؛ خزائی، سیدعلی (1390)، اصل حسن ‌نیّت و پیامدهای آن در دوره پیش‌قراردادی با مطالعه تطبیقی در حقوق انگلیس و فرانسه، مجله حقوقی دادگستری، 76، 53-87.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1369)، دوره حقوق مدنی: حقوق تعهّدات، ج1، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- حائری شاهباغ، سید علی (1376)، قانون مدنی، ج2، تهران: کتابخانه گنج دانش.
- حرّ عاملی، محمد بن ‌حسن (1411ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج12، المکتبه‌ الاسلامیه.
- خزائی، سید علی (1395)، مسئولیت پیش‌قراردادی؛ شرایط تحقّق و زیان‌های قابل جبران، پژوهشنامه حقوق اسلامی،  43،  105-127.
- صفایی، سید حسین؛ عادل، مرتضی؛ کاظمی، محمود؛ میرزانژاد، اکبر (1384)، حقوق بیع بین‌المللی با مطالعه تطبیقی، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- صفایی، سیدحسین؛ رحیمی، حبیب‌الله (1391)، مسئولیت مدنی(الزامات خارج از قرارداد)، تهران: سمت.
- صفایی، سید حسین (1384)، دوره مقدماتی حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، ج2، تهران: میزان.
- طالب احمدی، حبیب (1389)، مسئولیت پیش‌قراردادی، رساله برای اخذ درجه دکتری در حقوق خصوصی، تهران: دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی.
- طبرسی، فضل بن حسن (1367)، جوامع الجامع، مقدمه و تصحیح و تعلیقات: ابوالقاسم گرجی، ج1، انتشارات دانشگاه تهران و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
- عابدی، محمد؛ ساعتچی، علی (1396)، تحلیل فقهی و حقوقی مفهوم و آثار ضمّ وکیل، مطالعات فقه و حقوق اسلامی،  16، 231-248.
- عدل (منصورالسلطنه)، مصطفی (1378)، حقوق مدنی، تهران: طه.
- علی‌زاده، مهدی (1384)، مبانی اصل حسن‌ نیّت و رفتار منصفانه در قراردادها، فصلنامه پژوهشی الهیات و حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 15 و 16، 95-126.
- عمید، حسن (1379)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیرکبیر.
- قاسمی حامد، عباس (1386)، حسن‌ نیّت در قرارداد: مبنای تعهّد به درستکاری و تعهّد به همکاری در حقوق فرانسه، مجله تحقیقات حقوقی، 46، 99-128.
- قنواتی، جلیل؛ جعفری هرندی، مهشید (1399)، مبانی ممنوعیّت ‌ها در حقوق رقابت: قانون سیاست ‌های اجرایی اصل 44 قانون اساسی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 22، 345-372.
- کاتوزیان، ناصر (1378)، حقوق مدنی: عقود اذنی - وثیقه‌های دین، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
- کاتوزیان، ناصر (1380)، حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها، ج5، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کاتوزیان، ناصر (1374)، الزام ‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- محقّق داماد، سید مصطفی (1388)، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- موسوی بجنوردی، سید محمد (1375)، قاعده اقدام، فصلنامه دیدگاه‌ های حقوقی، 2، 23-42.
- نقیبی، سید ابوالقاسم (1394)، جایگاه استقراء در استنباط حکم شرعی و قاعده حقوقی، آموزه‌های فقه مدنی، 12، 69-96.
- نقیبی، سید ابوالقاسم؛ تقی‌زاده، ابراهیم؛ باقری، عباس (1393)، جایگاه حسن ‌نیّت در فقه امامیه، پژوهشنامه حقوق اسلامی،  39، 33-57.
- Arunachalam, Aarti (2002), An Analysis of the Duty to Negotiate in Good Faith: Pre-contractual Liability and Preliminary Agreement, University of Georgia, School of Law.
- Banakas, Stathis (2009), Liability for Contractual Negotiations in English Law: Looking for the Litmus Test, University of East Anglia, Revista Para El Análisis Del Derecho.
- Bilal, Ahmad (2010), The pre-Contractual duty of Good Faith: A comparative analysis of the duty of utmost Good Faith in the marine insurance contract law with the duty of Good Faith in the general contract law, Lund University.
- Cachard, Olivier (2008), Droit du Commerce International, Librairie générale de droit et de jurisprudence.
- Garner, Bryan A. (2004), Black’s Law Dictionary, Thomson Publication.
- Hofmann, Nathalie (2010), Interpretation Rules and Good Faith as Obstacles to the UK's Ratification of the CISG and to the Harmonization of Contract Law in Europe, Pace International Law Review, Vol. 22, Issue 1.
- Mestre, J. (1989), L'exigence de bonne foi dans la conclusion du contrat, RTD civ.
- Pettinelli, Avv. Cristiano (2005), Good Faith in Contract Law: Two Paths, Two Systems, The Need for Harmonization, Diritto & Diritti, Rivista Giuridica Pubblicata su Internet, Inserito il 11/10/2005.
- Powers, Paul (1999), Defining the Indefinable: Good Faith and the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods, Journal of Law and Commerce, Vol. 18.
- Tetley, William (2004), Good Faith in Contract: Particularly in the Contracts of Arbitration and Chartering, McGill University.
- Vanel, Marguerite (1984), Bonne Foi, Dalloz Encyclopedie Juridique, Répertoire de Droit Civil, No. 3.
- Weitzenböck, Emily M. (2002), Good Faith and Fair Dealing in the Context of Contract Formation by Electronic Agents, Proceedings of the AISB 2002 Symposium on Intelligent Agents in Virtual Markets, 2-5 April 2002, Imperial College London.
فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی
دوره 15، شماره 30
خرداد 1402
صفحه 56-80

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار