نقد و بررسی نظریه‌ اصولی «عفو»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فقه و حقوق شافعی، دانشگاه کردستان ، سنندج، ایران

10.22075/feqh.2022.27485.3286

چکیده

عفو با عناوین دیگری چون «لاحکم» و «مسکوت عن حکمه» بر اساس رأی قائلان به آن، جایگاهی میان حلال و حرام، و موضوعی خارج و جدا از احکام تکلیفی و وضعی، را به خود اختصاص داده و به علت عدم وجود دلیل و خطاب دال بر آن، موضوعی متفاوت از مباح می‌باشد که حکم بودن آن نیز محل خلاف این گروه است. اما برخی منکر جایگاهی به نام عفو شده و مصادیق ادعایی عفو را یا در شمار اباحه و حلال دانسته و یا بر این باورند که حکم این امور مشمول برائت اصلی و اباحه است. هر یک از این قائلان جهت تأیید رأی خود متمسک به ادله‌ای عقلی و نقلی شده‌اند. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی از نوع تحلیل محتوا و بر اساس منابع اصولی اهل سنت انجام شده و ترجیح آن، پذیرش جایگاه عفو و رأی قائلان به آن است.ما برخی منکر جایگاهی به نام عفو شده و مصادیق ادعایی عفو را یا در شمار اباحه و حلال دانسته و یا بر این باورند که حکم این امور مشمول و برائت اصلی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Examination of the Usulī Theory of “ʔæfw”

نویسنده [English]

  • Farzad Parsa
Associate Professor, Department of Jurisprudence and Shafi'i Law, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
چکیده [English]

The concept of ʔæfw also referred to as la-hukm (“absence of ruling”), mæskūt ʔæn hukmihi (“that whose ruling is unspoken”), or khælu min-æl-hukm (“devoid of ruling”) as per its proponents, constitutes a distinct category outside the framework of ʔæhkām tæklīfiyyah (obligatory, prohibited, recommended, and disliked rulings) and ahkām wædhʔiyyah (constitutive or situational rulings). It is intermediary between the lawful (hælal) and the unlawful (hæram). Due to the absence of any explicit legal evidence (dælīl) or divine address (khitab) concerning it, ʔæfw differs from mubah (permissible), and even its status as a legal ruling is contested among scholars. Conversely, some jurists deny the existence of a separate category called ʔæfw, arguing that its alleged instances fall either within ʔibahæh and hælal or can be subsumed under bæraʔæh ʔæsliyyæh (presumption of non-liability) or inferred through intrinsic good and evil (husn wæ-qubh dhatī). Each group supports its stance through both rational and transmitted arguments. This study employed a descriptive–analytic approach based on content analysis and draws upon ʔusūl-æl-fiqh sources across Islamic schools of thought. It concluded in favor of recognizing ʔæfw as an independent and valid jurisprudential category, thus supporting the position of its proponents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ʔæfw
  • ruling (hukm)
  • tæklīfī
  • wædhʔi
  • mubāh
  • آل الشیخ رضی، محمد طاهر (2004م)، بدایه الوصول فی شرح کفایه الاصول، قم: أسره آل الشیخ رضی.
  • ابن‌ العربی، ابوبکر (1999م)، المحصول فی أصول الفقه، اردن: دار البیارق.
  • ابن‌ قیم، محمد بن أبی بکر بن أیوب (1423ق)، إعلام الموقّعین عن ربّ العالمین، ج2، ریاض: دار ابن الجوزی.
  • ابن‌تیمیه، تقی الدین أحمد بن عبد الحلیم (2005م)، مجموع الفتاوی، ج7 و21، دار الوفاء.
  • ابن‌حزم، علی بن أحمد بن حزم اندلسی (1404ق)، الإحکام فی أصول الأحکام، ج1 و5 و8، قاهره: دار الحدیث.
  • ابن‌حزم، علی بن أحمد بن حزم اندلسی (1405ق)، النبذه الکافیه فی أحکام أصول الدین، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  • ابن‌رجب، عبد الرحمن بن أحمد (1408ق)، جامع العلوم و الحکم، بیروت: دار المعرفه.
  • ابن‌ عقیل، علی بن عقیل بن محمد (1999م)، الوَاضِح فی أصول الفقه، ج2، بیروت: مؤسسه الرساله.
  • استرآبادی، محمدامین (1424ق)، الفوائد المدنیّه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • انصاری(شیخ)، مرتضی بن محمدامین (1419ق)، فرائد الاصول، ج2، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  • الباقلانی، ابوبکر محمد بن طیب (1998م)، التقریب و الارشاد الصغیر، ج1، بیروت: مؤسسه الرساله.
  • البزار، ابوبکر احمد بن عمرو بن عبدالخالق (2003م)، البحر الزخار، المعروف بمسند البزار، مدینه منوره: مکتبه العلوم و الحکم.
  • البوصیری، احمد بن ابوبکر بن اسماعیل (1999م)، إتحاف الخیره المهره، ج1، ریاض: دار الوطن.
  • بیهقی، أحمد بن حسین بن علی (1344ق)، السنن الکبرى و فی ذیله الجوهر النقی، ج1و9و10، حیدر آباد: مجلس دائره المعارف النظامیه .
  • جصاص، ابوبکر احمد بن علی رازی (1988م)، الفصول فی الأصول، ج3، کویت: وزاره الأوقاف و الشئون الإسلامیه.
  • جصاص، ابوبکر احمد بن علی رازی (2010م)، شرح مختصر الطحاوی، ج6، دار البشائر الإسلامیه - دار السراج.
  • جغیم، نعمان (2014م)، طرق الکشف عن مقاصد الشارع، اردن: دار النفائس للنشر و التوزیع.
  • حائری، محمدحسین (1404ق)، الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه، ج1، قم: دار إحیاء العلوم الاسلامیه.
  • حکیم، سید محسن (1408ق)، حقائق الاصول، ج1، قم: مکتبه بصیرتی.
  • خمینی(امام)، سید روح الله (1414ق)، أنوار الهدایه، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  • رازی، محمدتقی (بی تا)، هدایه المسترشدین، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • الزحیلی، وهبه (2010م)، اصول الفقه الاسلامی، ج1، بیروت: دار الفکر.
  • زرکشی، بدر الدین محمد بن بهادر (2000م)، البحر المحیط فی اصول الفقه، ج1و4، کویت: وزاره الاوقاف و الشؤون الاسلامیه.
  • سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر (2000م)، الحاوی للفتاوی فی الفقه و علوم التفسیر و الحدیث و الأصول و النحو و الإعراب و سائر الفنون، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  • الشاطبی، ابراهیم بن موسی لخمی (2006م)، الموافقات فی أصول الشریعه، بیروت: دار الکتاب العربی.
  • الشافعی، محمد بن إدریس (2000م)، الرساله، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  • عراقی، آقا ضیاء (1405ق)، نهایه الافکار، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • غزالی، أبوحامد محمد بن محمد (2000م)، المستصفی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  • غزالی، أبوحامد محمد بن محمد (1419ق)، المنخول من تعلیقات الاصول، بیروت: دار الفکر.
  • الغزی، محمد صدقی بن أحمد بن محمد آل بورنو (2003م)، موسوعه القواعد الفقهیه، بیروت: مؤسسه الرساله.
  • القرافی، شهاب الدین أحمد بن إدریس (1998م)، الفروق أو أنوار البروق فی أنواء الفروق، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  • القرافی، شهاب الدین أحمد بن إدریس (2000م)، شرح تنقیح الفصول فی اختصار المحصول فی الاصول، ج2، بیروت: دار الفکر.
  • کاظمی خراسانی، محمدعلی (1406ق)، فوائد الاصول، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • اللاحم، عبدالکریم بن محمد (2012م)، المطلع على دقائق زاد المستقنع «فقه القضاء و الشهادات»، ج3، ریاض: دار کنوز إشبیلیا للنشر و التوزیع.