تحلیل و بررسی حکم تکلیفی هیپنوتیزم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران (نویسنده مسئول)

10.22075/feqh.2025.35285.4021

چکیده

پدیدۀ هیپنوتیزم  و استفاده از آن در حالی به عنوان یکی از مسائل شایع و مبتلابه در جامعه امروزی تلقّی می شود که دارای حکم تکلیفی نسبتاً مبهمی است، چرا که سخن از آن در میان صاحبنظران کمتر به چشم خورده و تنها تعداد معدودی به صورت اجمالی به بررسی آن پرداخته اند. نگارنده پس از فحص و بررسی به این نتیجه می رسد که با تمسّک به عرف یا بنای عقلا نمی توان هیپنوتیزم را حرام شمرد، چرا که انجام هیپنوتیزم امروزه با توجه به قرار گرفتن آن بر پایه اصول و شیوه های مشخص، به عنوان امر خارق العاده و غیرمعمول شمرده نمی شود تا این که از باب قرار گرفتن در زمره سحر، حرام شمرده شود، بلکه می توان با توجه به سه دلیل حرمت کشف و افشای اسرار افراد، قاعده استقلال اراده انسانی و قاعده فقهی کرامت و شرافت ذاتى انسانی، حرام شمرد. منتها در تمسک به این سه دلیل باید بین دو صورت اذن و عدم اذن سوژه فرق گذاشت، و تنها در صورت عدم اذن در بعضی از موارد می توان با توجه به سه دلیل مذکور انجام هیپنوتیزم را حرام شمرد و در بعضی از موارد نیز با توجه به قاعده تزاحم و از باب تقدم اهمّ بر مهم  انجام آن را واجب دانست. اما در صورت اذن سوژه، با توجه به وجود اذن امکان تمسّک به این سه قاعده وجود ندارد، بلکه در این صورت انجام هیپنوتیزم در بعضی از موارد حرام و در بعضی از موارد مباح و در بعضی از موارد نیز واجب شمرده می شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis and review of the mandatory sentence of hypnosis

نویسنده [English]

  • ُSeyyed Mojtaba Hosseinnejad
Associate Professor of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, University of Mazandaran, Babolsar, Iran: (Corresponding Author)
چکیده [English]

The phenomenon of hypnosis and its application is regarded as one of the prevalent issues in contemporary society. However, its normative ruling remains relatively ambiguous, as it has been rarely discussed among scholars, and only a few have briefly addressed it. After conducting an analysis, the author concludes that hypnosis cannot be considered prohibited based on customary practices or the rational conventions of society. This is because hypnosis, as practiced today, is founded on established principles and methods, and is not deemed an extraordinary or supernatural phenomenon that would place it in the category of sorcery and thus render it prohibited. Nevertheless, it can be deemed prohibited based on three arguments: the prohibition of uncovering and revealing individuals' secrets, the principle of human will autonomy, and the jurisprudential principle of inherent human dignity and honor. However, in applying these three arguments, a distinction must be made between cases where the subject has given consent and those where consent is absent. In the absence of consent, hypnosis can be considered prohibited in certain situations based on the aforementioned three principles. In some cases, it can also be deemed obligatory due to the principle of conflict resolution and the prioritization of the more significant over the less significant. On the other hand, in cases where the subject has given consent, these three principles cannot be invoked due to the presence of consent. In such scenarios, hypnosis may be considered prohibited, permissible, or obligatory, depending on the specific circumstances.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hypnosis
  • Rational conventions
  • customary practices
  • Revealing secrets
  • Autonomy of will
  • Human dignity
  • Conflict resolution
  • قرآن کریم.
  • نهج البلاغه.
  • آخوند خراسانی، محمد کاظم (1430ق)، کفایه الأصول، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • آخوند خراسانى، محمد کاظم (1407ق)، فوائد الاأصول، ج2، تهران: وزارت ارشاد.
  • آملى، میرزا هاشم (1395ق)، مجمع الأفکار، ج4، قم: المطبعه العلمیه.
  • ابن ابى شیبه، ابوبکر عبدالله بن محمد بن ابراهیم (بی تا)، مصنّف ابن ابى شیبه، ج10، بی جا: بی نا.
  • ابن حزم اندلوسی، علی بن احمد (بی تا)، المحلّی، ج1، قم: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی.
  • ابن رشد قرطبی، احمد بن محمد (بی تا)، بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، ج2، قم: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی.
  • ابن فهد حلّى، احمد بن محمد (1407ق)، المهذّب البارع، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج14، بیروت: دار الفکر.
  • اسدی وانانی، سیدرضا، محسنی دهکلانی، محمد (1398)، تبیین فقهی اباحه پدیده نوظهور هیپنوتیزم، مجله فقه پزشکی، 38-39، 21-31.
  • انصاری(شیخ)، مرتضى بن محمد امین (1415ق)، کتاب المکاسب، ج1، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
  • انصاری(شیخ)، مرتضى بن محمد امین (1416ق)، فرائد الاصول، ج1، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • جبعی عاملى(شهید ثانی)، زین الدین بن على (1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج3، قم: کتابفروشى داورى.
  • جبعی عاملى(شهید ثانی)، زین الدین بن على (1413ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج13، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1375) ، دانشنامه حقوقی، ج2، تهران: بی نا.
  • جعفری، محمدتقی (1419ق)، رسائل فقهی، تهران: مؤسسه منشورات کرامت.
  • جناتی شاهرودی، محمدابراهیم (بی تا)، منابع اجتهاد از دیدگاه منابع اسلامی، بی جا: بی نا.
  • جناتی، محمدعلی (بی تا)، نهایه المأمول فی شرح کفایه الأصول، قم: دار النشر.
  • چترچی، نوشین؛ شعیری، محمدرضا (1384)، بررسی نگرش فقهی به هیپوتیزم بالینی، دانشور رفتار، 12.
  • حّر عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج11و15و17، قم:‌ مؤسسه آل ‌البیت(ع).
  • حسینی خامنه‌اى، سید على بن جواد (1424ق)، أجوبه الاستفتاءات، قم: دفتر معظم له.
  • حسینی عاملى، سید جواد بن محمد (1419ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه، ج4، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • حلّى(علامه)، حسن بن یوسف (1378ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج1، قم: اسماعیلیان.
  • حلّى(علامه)، حسن بن یوسف (1413ق)، قواعد الاحکام، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • حلّى(علامه)، حسن بن یوسف (1414ق)، تذکره الفقهاء، ج12، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
  • حلّى(علامه)، حسن بن یوسف (1420ق)، تحریر الأحکام، ج5، قم، مؤسسه امام صادق(ع).
  • حلّی(محقق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، قم: اسماعیلیان.
  • خمینى(امام)، سید روح اللّه (1380)، مصباح الاصول، ج3، قم: الفقاهه.
  • خمینى(امام)، سید روح اللّه (1410ق)، الرسائل، ج1، قم: اسماعیلیان‏.
  • خمینى(امام)، سید روح اللّه (1426ق)، توضیح المسائل، ج2، بی جا: بی نا.
  • راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان - سوریه: دار العلم - الدار الشامیه.
  • سایت: https://mfeb.ir/home/zkrfegh44/-سایت حوزه علمیه امام محمد باقر(ع)، زمان مراجعه: 10/08/1403.
  • ستوده، زهرا؛ قربانی، مریم (1398)، روند تأثیر هیپنوتیزم بر کاهش مشکلات و بیماری های روانی و جسمی، مجله روانشناسی و روان پزشکی شناخت، 4، 136-151.
  • سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (1424ق)، الدّر المنثور، ج2، قم: کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
  • شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی (1363)، الذریعه الی اصول الشریعه، ج1، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
  • صدر، سید محمد باقر (1408ق)، بحوث فی شرح العروه الوثقى، ج2، قم: مجمع الشهید آیه الله الصدر العلمی.
  • صدر، سید محمد باقر (بی تا)، بحوث فی علم الأصول، ج4، بی جا: بی نا.
  • صدر، سید محمدباقر (1418)، دروس فى علم الاصول، ج1، قم: موسسه النشر الاسلامی.
  • طباطبائی(علامه)، سید محمد حسین (بی تا)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج8، بی جا: بی نا.
  • طبرسی، فضل بن حسن (1406ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج4و6، بی جا: بی نا.
  • طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1365)، تهذیب الاحکام، ج6، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  • طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق)، الخلاف، ج5، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • طوسى(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، ج9، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • عاملى(شهید اول)، محمد بن مکّى (1417ق)، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • عراقى، آقا ضیاء الدین (1417ق)، نهایه الافکار، ج3و4، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  • علوی، سید مصطفی و جمعی از نویسندگان (1382)، بررسی اثر هیپنوتیزم در درمان سردردهای تنشی، مجله آنستریولوژی و مراقبت های ویژه، 2، 22-25.
  • فاضل هندى، محمد بن حسن (1416ق)، کشف اللّثام و الابهام عن قواعد الاحکام، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامى.
  • فخلعی، محمدتقی؛ نصیری، هدیه (1400)، نقش هیپنوتیزم در شکل گیری اعمال مجرمانه و بررسی ابعاد فقهی و حقوقی آن، مجله فقه پزشکی، 43، 1-22.
  • فراهیدى، خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، ج3، قم: هجرت.
  • فرجی، جمال (1393ق)، آشنایی با هیپنوتیزم، قم: مؤسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
  • کرکى(محقق)، على بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج4، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
  • کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج4، بی جا: دار الکتب الاسلامیه.
  • مجلسى(علامه)، محمدباقر (1410ق)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الائمه الأطهار، ج60، بیروت: مؤسسه الطبع و النشر.
  • مجمع فقه اهل البیت، (1423ق)، قواعد اصول الفقه علی مذهب الامامیه، قم: المجمع العالمی لأهل البیت(ع).
  • محدثی، سید قاسم (1377)، آموزش هیپنوتیزم، القاء و تلقین در هیپنوتیزم، تازه های روان درمانی، 7و8، 92 -
  • مظفّر، محمدرضا (1430ق)، أصول الفقه، ج3، 2، قم: اسلامى.
  • منتظری نجف آبادی، حسینعلی (1423ق)، معارف و احکام نوجوانان، قم: سرایى.
  • موسوی بجنوردی، سید حسن (بی تا)، منتهی الاصول، ج2، قم، مکتبه بصیرتی.
  • موسوی جزایری، سید محمد علی (1391)، درس خارج اصول فقه، بحث ملحقات استصحاب/ بررسی اقسام مختلف دلیل حاکم و وارد، نسخه خطّی.
  • نائینى، محمدحسین (1352)، أجود التقریرات، ج2، قم: مطبعه العرفان.
  • نائینى، محمدحسین (بی تا)، فوائد الأصول، ج3، بی جا: بی نا.
  • نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام،‌ ج41، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • نراقى، مولى احمد بن محمد مهدی (1415ق)، مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، ج14، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
  • واگستاف، جی.اف (1378)، مسائل روش شناختی در هیپنوتیزم، ترجمه: محمد علی گودرزی، مجله تازه های روان درمانی، 13و14، 109-135.
  • یحیی، بندر بن عبد العزیز بن ابراهیم (1427ق)، التحقیق الجنائی فی الفقه الاسلامی، ریاض: دار کنوز اشبیلیا للنشر و التوزیع.